Антыфеадальная вайна (сялянска-казацкая 1648-1651 гг

Уздым барацьбы працоўнага насельнiцтва Беларусi супраць шляхты ў сярэдзiне 17 ст. быў выклiканы пагаршэннем яго становiшча з-за узмац-нення феадальнага прыгнёту i свавольства органаў улады. Важным факта-рам, якi ўзмацняў антышляхецкiя настроi сялянства i гарадскiх нiзоў, з’яў-лялася дзейнасць “казацкай вольнiцы” у Запарожскай Сечы, дзе не iснава-ла нi прыгону, нi панскага бязладдзя. Аб iснаваннi на Беларусi шырокай сацыяльнай базы, скiраванай супраць феадальнага прыгнёту, сведчыў рэйд па паўднёвых гарадах украiнскага казацкага атрада на чале з Севярынам Налiвайкам (1595-1596 гг.).

Невыпадкова, што вызначальную ролю ва ўздыме на Беларусi антыфе-адальнага руху i ператварэннi яго ў антыфеадальную вайну адыграла паў-станне запарожскiх казакоў на Украiне на чале з Багданам Хмяльнiцкiм. Гэта быў час бескаралеўя – памёр Уладзiслаў, пасля яго абраны Ян Казiмiр (1648-1667ў)

Ужо першыя звесткi аб яго перамогах пад Жоўтымi Водамi i Корсунем (май 1648) выклiкалi ўзброеныя выступленнi беларускiх сялян i гараджан, асаблiва ў суседнiх з Украiнай раёнах. У Вiльню паведамлялася аб нападах на шляхецкiя маёнткi, забойствах шляхцiцаў, рабаваннi купецтва i iнш.

Для падтрымкi народнага руху Хмяльнiцкi накiраваў на Беларусь ка-зацкiя загоны на чале з Галавацкiм, Гладкiм, Галотам, Нябабам, Хвясько, Гапалiчам i iнш.

Адначасова ад Гомеля да Барысава, Быхава i Магiлёва рассылалiся гетманскiя унiверсалы з заклiкам да паўстання. У вынiку ўжо да восенi 1648 г. жыхары Мазыра, Турава, Гомеля, Рэчыцы, Лоева i iх наваколляў “усе паказачылiся i паклялiся адзiн другому стаяць да апошняга”.

Летам-на пачатку восенi казацка-сялянскiя атрады, карыстаючыся сла-басцю i неарзанiзаванасцю шляхецкiх ciл, авалодалi многiмi гарадамi – Го-мелем, Лоевам, Чачэрскам, Брагiнам, Бабруйскам, Мазыром на поўднi i паўночным усходзе Беларусi.

Уздым паўстанцкай барацьбы не даў магчымасцi шляхецкаму войску гетмана польнага Я. Радзiвiла ўдарыць з Беларусi ў тыл казакам Хмяльнiц-кага пад Пiляўцамi, дзе апошнi ў вераснi 1648 г. атрымаў чарговую пера-могу над каралеўскiмi жаўнерамi.

Адпаведным чынам i перамога Хмяльнiцкага значна падштурхнула ак-тыўнасць беларускага сялянства пад Пiнскам, Туравам, Давыд-Гарадком, Кобрынам. Тут стваралiся новыя казацка-сялянскiя харугвы, руйнавалiся маёнткi, займалiся гарады, грамiлiся шляхецкiя атрады.

Уздым паўстанцкага руху занепакоiў каралеўскi двор. Па загаду кара-ля на Беларусi пачалiся фармiравацца шляхецкiя апалчэннi, вербавацца на-ёмнiкi, набывацца артылерыя. Агульнае кiраўнiцтва 12-14 тыс войскам было ўскладзена на Я. Радзiвiла.

Першым горадам, якi адчуў моц шляхецкага войска, быў Пiнск. Яго абаронцы не пажадалi здацца i былi жорстка пакараны пераможцамi. Па загаду стражнiка Мiрскага было знiшчана больш за 3000 мяшчан, у тым лiкi жанчын i дзяцей, а сам горад разбураны. Такi ж лёс спасцiг абаронцаў Чэрыкава, Старога Быхава i iнш. гарадоў.

Але найбольшыя ахвяры панеслi паўстанцы на пачатку 1649 года, у вынiку знiшчальнага рэйда шляхецкага войска да Брэста праз Тураў, Пет-рыкаў, Мазыр (узяты ў палон Мiхненка) i далей – Чэрыкаў, Лоеў. Велiзар-ныя ахвяры панеслi казакi i мяшчане – абаронцы Бабруйска.

Cкарыстаўшы перамiр’е памiж Янам Казiмiрам i Хмяльнiцкiм, Я. Радзi-вiл адрэзаў беларускiх паўстанцаў ад Украiны i душыў лакальныя выступ-леннi паўстанцаў, у тым лiку бязлiтасна руйнаваў i нiшчыў не толькi “чар-касаў, а i мяшчан – гультяйство”.

Летам 1649 г. на Беларусь прыйшлi новыя казацкiя загоны Гаркушы, Падбайлы, М. Крычэўскага i iнш., да якiх далучалiся сяляне i такiм чынам барацьба супраць шляхты працягвалася.

Буйнейшая бiтва паўстанцаў са шляхецкiм войскам адбылася ў лiпенi 1649 пад Лоевам i скончылася на карысць апошняга. М. Крычэўскi трапiў у палон i загiнуў. Неўзабаве загiнулi казацкiя палкоўнiкi Галота, Нябаба i iнш.

Пасля паражэння Б. Хмяльнiцкага пад Берасцечкам, у адпаведнасцi з Белацаркоўскiм мiрным 1651 г. дагаворам казацкiя атрады мусiлi пакiнуць Беларусь. Застаўшыся без казацкай падтрымкi, беларускiя паўстанцы не здолелi працягваць адкрытую барацьбу, пераходзiлi да партызанскай так-тыкi, некаторы час дзейнiчалi паасобку, але ў далейшым былi вымушаны спынiць супрацiўленне.

Такiм чынам, тая вайна народных мас супрацйь пануючага класа феа-далаў, з моманту яе ўзнiкнення характарызавалася масавымi сумеснымi выступленнямi cялян, казацка-сялянскiх атрадаў i змыканнем iх з рухам га-радскiх нiзоў. Барацьба мела ярка выражаны антыфеадальны характар. Народныя масы змагалiся супраць феадальнага прыгнёту, самвольстваў феадалаў i iх адмiнiстрацыi, за паслабленне павiннасцей, вынiшчэнне шлях-ты – галоўнага вiноўнiка прыгнёту. Аднак нi сяляне, нi гарадскiя нiзы тады яшчэ не ставiлi за мэту змену феадальнай фармацыi i нацыянальнае вызва-ленне. Гэта была не традыцыйная барацьба супраць феадальнага прыгнёту, а бiтва буйных процiлеглых сiл – казацка-сялянскiх атрадаў, нiжэйшых слаёў мяшчанства з аднаго боку, i войска ВКЛ, якое складалася з наёмнiкаў i шляхецкага апалчэння, – з другога.

У вайне бралi ўдзел амаль усе сацыяльныя групы насельнiцтва, уключа-ючы заможную частку мяшчанства i нават праваслаўнае духавенства. Прадстаўнiкi двух апошнiх дзейнiчалi не паслядоўна, у залежнасцi ад палi-тычных абставiн, далёка не заўсёды падзяляючы iмкненнi сялянскай масы.

Поиск по сайту: