Несиелер мен займдар есебі

Кәсіпорын өндірістік және әлеуметтік дамуы барысында өз қаражаттары жетіспеген жағдайда сырттан қаражат тарта алады, ол кредиторлық қарыздар немесе займдар деп аталады. Қарыздар мерзіміне қарай қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді кредиторлық қарыздар болып екіге бөлінеді. Ондай қарыз қаражаттары банктерден, банктік емес ұйымдардан, сондай-ақ басқа мемлекеттер территориясындағы қаржылық институттардан шетел және ұлттық валюта есебінде алынған қарыздар. Займдар кредит туралы келісімшарт негізінде беріледі.

Алынған қарыздар бойынша шаруашылық операциялар есебі 3000 «Қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер» атты шот арқылы жүргізіледі. Оған мынадай шоттар кіреді:

3010 Қысқа мерзімді банктік қарыздар

3020 Алынған қысқа мерзімді қарыздар

3030 Қатысушылардың табысы мен дивидендтер бойынша қысқа мерзімді кредиторлық қарыздар

3040 Ағымдағы ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелер

3050 Басқа да қысқа мерзімді қаржылық міндеттемелер

Осы шоттар кредитінде ай басы мен соңында алынған қарыздар бойынша қалған қарыз сомасы, ал дебеті бойынша қарыздарды жабу, не қарыз сомасын азайту көрсетіледі.

3000 бөлімінің шоттары бойынша жүргізілген шаруашылық операциялар №4 журнал-ордеріне тіркеледі. Журнал-ордерге жазылатын бухгалтерлік жазбалар банк көшірмелеріне және басқа да құжаттарға негізделе отырып жазылады. Сол деректер барысында әр синтетикалық шот бойынша ай соңындағы қалдық сома есептеліп, ол келесі айға ашылатын журнал-ордерге көшіріледі. Синтетикалық шоттар бойынша ай соңындағы қалдық сома мен қарыз айналым сомасы бас кітапқа енгізіледі.

Жеткізушілер мен мердігерлерге тауарлы-материалдық қорларды жеткізуші және де басқа да қызмет түрлерін көрсетуші ұйымдар жатады. Жеткізушілер мен мердігерлермен есеп айырысу қолма-қол ақысыз жүргізіледі. Есеп айырысу нысаны келісімшартта көрсетілген ретпен жүргізіледі. Есеп айырысу нысанына: құптамалы, аккредитивтік, төлем тапсырмасы, чек, жоспарлы төлем бойынша төлем тапсырмасы, талап ету төлем тапсырмасы, вексель жатады.

Жеткізушілер мен мердігерлермен есеп айырысу үшін 3310 «Жеткізушілер мен мердігерлер алдындағы қысқа мерзімді берешек» шоты қолданылады. Бұл шот кредиті бойынша келесілер көрсетіледі:

· сатып алынған тауарлы-материалдық қорлар, айналымнан тыс активтер және т.б. құны, сонымен қатар, оларды жеткізу мен өңдеуге байланысты қызмет құны, сәйкесінше, ТМҚ, айналымнан тыс активтер және т.б. шоттар корреспонденциясы бойынша;

· алынған жұмыстар мен көрсетілген қызмет құны – 7110 «Өнімді өткізу мен қызмет көрсетуге байланысты шығындар», 7210 «Әкімшілік шығыстар» шоттар корреспонденциясы;

· сатып алынған тауар бойынша ҚҚС – 3130 «Қосылған құн салығы» шот корреспонденциясы;

· ТМҚ мен айналымнан тыс активтерді қоймаға қабылдаған кездегі анықталған жетіспеушілік сомасы, сонымен қатар, бағалардың келісімшарттағы бағаға сәйкес келмеуі, арифметикалық қателердің болуы – 1280 «Басқа да қысқа мерзімді дебиторлық берешек» шоты корреспонденциясы бойынша.

Жеткізушілер мен мердігерлермен есеп айырысу арнайы формадағы журналда немесе әр шот-фактура, төлем тапсырмасы бойынша тіркеледі. Бұл әр шот бойынша шеккен шығындарды қадағалап отыруға көмектеседі. Келіп түскен шот-фактура «Келіп түскен жүкті тіркеу» журналында тіркеледі.

Ай соңында журналда материалдар бойынша жиынтық сома есептеліп, төленбеген шоттар бойынша қалдық шығарылады. Журналда қорытынды 4 жол бойынша шығарылады: ай бойынша жиыны, ай басындағы жолдағы материалдарға түзетім, ай соңында жолдағы материалдар, журнал бойынша барлығы.

21. Жұмысшыларға және өзге де сый ақыларды есептеу есебі.

Еңбекақы төлеу (жұмыскерлерге сыйақы) – Қызметкерлердің көрсеткен қызметтеріне ұйымның тарапынан төленетін кез-келген төлемдер мен сыйақылардың түрлері. Еңбекақы төлеу бойынша міндеттеме өзіне мынандай баптарды кірістіреді:● жұмысшылар мен қызметкерлердің еңбекақысы және әлеуметтік қамсыздандыруға төлемдер;● қызметкерлер сәйкес қызметтерін көрсеткен кезеңнен кейінгі он екі ай бойында ұйғарылған жағдайдағы төленетін қысқа мерзімді демалыстары;● Қызметкерлер сәйкес қызметтер көрсеткен кезеңнен кейінгі он екі ай ішінде төленуге тиісті сыйақы мен табысқа қатысу;● Осы уақытта жұмыспен қамтылған жұмысшылар үшін ақшалай түрде емес сый беру (медициналық қамсыздандыру, үймен қамтамасыз ету, автокөлікпен қамтамасыз ету, ақысыз тауарлар немесе қызметтер).● тағайындалуы бойынша қаражаттарды әлеуметтік және медициналық сақтандыруға, зейнетақыға аудару және қайта аудару. Еңбекақы төлеу бойынша есеп айырысу процесі үш кезеңде өтеді:-Белгілі бір шарттарды орындауда еңбекақы есептелінетінің куәландыратын жұмыс уақытын, шығарылымын бастапқы рәсімдеу;-Бухгалтерлік есептің шоттарында еңбекақыны көрсету, еңбекақыдан ұсталынатын аударымдар мен ұстап қалуларды көрсету, әрбір жұмыскерге төленуге тиісті ақша сомасын анықтау;-Еңбекақыны төлеу, бюджетке салықтарды аудару, зейнетақы қорына аударымдар, жеке жұмыскерлерге төленбеген еңбекақысын есептеу (депоненттелген).Еңбекақының негізгі екі формасын бөліп қарстырады:-Келісімді (есептеудің негізіне жұмыс көлемі және бірлігін орындау бағасы алынады).-Мерзімді (негізіне бір сағат көлеміне есептелген тарифтік қойылым немесе оклад және жұмыс істеген уақыт кіреді).Еңбекақы екі түрге бөлінеді:-Негізгі;-Қосымша;Негізгі – бұл белгіленген бағалар мен оклад бойынша нақты істелінген уақытқа, жұмыстар мен қызметтердің саны мен сапасына байланысты жұмысшыларға төленетін еңбекақы. Негізгі еңбекақының құрамына мыналар кіреді:а) тарифтік қойылым, оклад, келісімді бағалар немесе орташа табыс (зароботок) бойынша жұмыс істелінген уақыт үшін аударылған еңбекақы;б) көп жыл істегені үшін үстемелер;в) жұмыс шарттарының өзгеруіне байланысты мәміле жасаушыларға төленетін қосымша төлемдер (материалдардың сәйкес келмеуі, өңдеудің қиындығы, құрал-жабдықтардың дұрыс келмеуі және т.б.);г) прогрессивті бағалаулар бойынша мәміле жасаушыларға төлемдер; Қосымша – бұл ҚР заңдарына сәйкес жұмысшыға кәсіпорында жұмыс істелінбеген уақыты үшін аударылатын еңбекақы. Қосымша еңбекақы құрамына мыналар кіреді:а) емізетін аналар жұмысындағы үзіліс уақыттарын төлеу;б) жас жеткіншектердің жеңілдік сағаттарын төлеу;в) мемлекеттік және қоғамдық міндеттемелерді орындауға кеткен жұмыс уақытын төлеу;г) негізгі және қосымша демалыс уақыттары үшін төлем;Еңбекақыдан аударымдар мен ұстанымдар:1)Зейнетақыға аударым-10%,Жеке табыс салығы аударымы-10%,Кәсіподақ жарнасы-1%,Партия мүшелерінің жарнасы-1%,алимент, несиелер, шаруашылыққа келген зиян.

Еңбекақы – бұл жұмысшыларға істеген қызметі үшін еңбек келісімшарты бойынша ақшалай негізде жұмыс берушінің төлеуге тиісті сыйақысы.

Кәсіпорында еңбек пен еңбекақы есебінің негізгі мәселелері болып мыналар табылады:

· жұмысшылар құрамының дәл саны, олардың жұмыс жасаған уақыты мен орындаған жұмыс көлемі;

· еңбекақының және одан ұсталымдардың дұрыс есептелуі;

· жұмысшылармен, қаржылық және қаржылық емес қорлармен есеп айырысу есебі;

· еңбекке есептелген сома мен әртүрлі ұсталымдардың арасындағы аударымдардың дұрыс бөлінуі.

Кәсіпорындағы еңбекақы қорының құрамына мыналар кіреді:

жұмыс жасалған уақыт үшін төлем, қосымша жұмысқа алынған тұлғаларды да қоса алғанда;

жұмыс жасалмаған уақыт үшін төлем, яғни жыл сайынғы және қосымша демалыс күндері, жұмысшының еркінсіз және т.б. тұрып қалған жұмыс үшін.

Кәсіпорындағы жұмысшылар штаты бағалы және олардың алуан түрлі категориядағы жұмыстарды орындауына байланысты еңбекке ақы төлеу нысанының барлық түрлері қолданылады.

Еңбекақы қалған берілген кезде ол ұсталуға тиіс сомаға азайтылып (заңға және жұмысшы арызы бойынша) және заңмен көрсетілген негіздегі үстеме ақыны қосу арқылы арттырылады.

Еңбекақы көбінесе, жұмысшылардың кредиттік карточкасына аударылады. Бірақ кассадан шығыс кассалық ордері мен төлем ведомосі бойынша да берілуі мүмкін. Кассадан төлем келесідей жағдайларда беріледі:

- жұмысшы кәсіпорынға жаңадан жұмысқа кіріп, карточка жасап үлгермеген болса;

- жұмысшыға аванс төлеу қажет болса және т.б.

Сонымен қатар, компания көмек ретінде өз жұмысшыларына акционерлер бекіткен жұмысшыларды әкімшілік қолдау бойынша ережесіне сүйене отырып, зейнетақыға шыққанға дейінгі және шыққаннан кейінгі ұзақ мерзімді төлем түрлерін көрсетеді. Ережеде зейнетақыға шығуға байланысты, жұмысқа қабілетсіздігі анықталғандағы материалдық көмек бойынша, мерейтой және өлімге байланысты бір уақыттағы төлем түрлері көрсетілген. Еңбекақы бойынша есептесу үшін 3350 «Еңбекақы бойынша кредиторлық берешек» шоты қолданылады.

Еңбекақы бойынша есеп айырысу келесідей бухгалтерлік жазбалар арқылы жүзеге асады:

Еңбекақы есептеу бойынша шоттар корреспонденциясы

Еңбек ақы түрлері мен нысандары

22. Еңбекақыдан шегерілімдер мен ұсталымдардың есебі

Нарықтық экономика жағдайында еңбекақы жұмыс күшінің тауар ретіндегі бағасы болып саналады.

Жалпы жұмысшы қызметкерлерге есептеліп төленетін еңбекақыны негізгі және қосымша деп екі топқа бөледі:

Негізгі нақты жұмысында болғанына, атқарған жұмысына, қызметіне есептеліп төленеді.

Қосымша заңда және жеке шартта қаралып, белгіленген жұмыста болмаған, қызмет атқармаған, өнім өндірмеген уақытына есептеліп төленетін төлемдер.

Еңбекақыдан мынандай шегерілімдер жүзеге асырылады:

1. Ең төменгі еңбекақы;

2. Зейнетақы қорына аудару;

3. Тұлғаның жинақтаушы сақтандыруға келісімшарт б/ша аударған сақтандыру сыйақы сомасы;

4. ҚР резиденттерінің тұрғын үй құрылыс жина банкіне тұрғын жағдайын жақсарту үшін шаруаларды өткізуге жеке тұлғаның алған заемдары б/ша сыйақыларын өтеуге жұмсалған сомасы;

5. Дәрігерлік қызмет көрсету (косметологиялықтан басқа) шығындары. Бір күнтізбелік жылда салық шегерімнің бір сомасы 8 еселенген ең төменгі еңбекақы көлемінен аспайтын болу керек.

Шегерімдер жүзеге асырылғаннан кейін қалған еңбекақы сомасынан мынандай ұсталымдар жүзеге асырылады:

- Табыс;

- Кәсіподақ жарнасы;

- Жұмысшы қызметкерлердің шаруашылыққа келтірілген залалы;

- Алимент;

- Пайдаланылмаған іс-сапар сомасы.

Ұсталымдардың жалпы сомасы, оның ішінде бірнеше атқару құжаттары бойынша, әрбір берілетін сомалар еңбеккерге берілуге тиісті соманың 50%-нан аспауы керек.

Жұмыскерлер мен қызметкерлерден ұсталынатын ЖТС жалпы мемлекеттік салыққа жатады және ол бойынша аударымдар сомалары тиісті бюджеттерге түседі. Салық салынатын еңбеккердің еңбекақы төлеу түрінде алынатын табысының құрамына еңбекақылар, сыйлықтар, қосымша төлемдер, сыйақылар, жеке және ұжымдық келісім-шарттарға сәйкес жұмыстарды орындаумен байланысты басқа да төлемдер кіреді.

ЖТС-ң мөлшері еңбеккердің табысының мөлшеріне байланысты сараланады және Салық Кодексімен белгіленген табыс салығының ставкасы бойынша алынады.

ЖТС-ң сомасы өткен айдың еңбекақысы бойынша анықталады. Сондықтан жұмыскерлер мен қызметкерлерден салықтарды ұстау ай сайын өткен айдың еңбекақысы бойынша ағымдағы айдың бірінші жартысы үшін еңбекақы берген кезде жүргізіледі.

23. Салықтар бойынша міндеттемелердің есебі

Мекемелер мемлекеттік бюджеттің кіріс бөлігінің қалыптасуына қатысады, олардың қаражаттары ел экономикасының келешекте дамуына, мемлекеттік құрылымдарды ұстап тұруға, халықтың материалдық және мәдениеттік деңгейін көтеруге және басқа да мақсаттарға пайдаланылады. Мемлекеттің мұқтаждықтары үшін салықтар, алымдар және басқа да міндетті төлемдер түрінде мекемелерден қаражаттарды алудың қолданылатын барлық түрлері Қазақстан Республикасының «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Кодексі белгілейді.

Салық Кодексіне сәйкес кәсіпорындарда тиісті қаржы органдары арқылы салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің келесі түрлері бойынша бюджетпен есеп айырысулар жүргізеді: Корпоративтік табыс салығы, жеке табыс салығы, әлеуметтік салық, жер салығы, көлік құралдары салығы, мүлік салығы және т.б.

Бюджетпен есеп айырысуды есепке алу 3100 «Салықтар бойынша міндеттемелер» бөлімінің келесі шоттарында жүргізіледі:

3110 «Төлеуге тиісті корпоративтік табыс салығы»; 3120 «Жеке табыс салығы»;

3130 «Қосылған құн салығы»; 3140 «Акциздер»; 3150 «Әлеуметтік салық»;

3160 «Жер салығы»; 3170 «Көлік құралдары салығы»; 3180 «Мүлік салығы»;

3190 «Өзге салықтар».

Корпоративтік табыс салығы. Мекемелерде корпоративтік табыс салығы салынатын нысандарына салық салынатын және төлем көзінде салық алынатын табыс жатады.

Салық салынатын табыс жиынтық табыс жиынтығы мен Салық Кодексінің тиісті баптарымен қарастырылған шегерімдер (олардың түзетілгенін есептегенде) арасындағы айырма ретінде анықталады. Салық салынатын табысты анықтау үшін мекеме жылдық табыс жиынтығының, шегерімдер мен залалдарды олардың түрлері бойынша салықтық есеп ұйымдастыруы тиіс.

Мекемелердің жылдық табыс жиынтығына табыстардың барлық түрлері жатқызылады: дайын өнімдерді (тауарларды, жұмыстарды, қызметтерді) сатудан алынатын табыс; ғимараттарды, құрылыстарды, сондай-ақ амортизацияға жатпайтын активтерді сату кезінде құнының өсуінен алынған табыстар; міндеттемелерді есептен шығарудан түскен табыстар; мәнді міндеттемелер бойынша табыстар; күмәнді міндеттемелер бойынша табыстар; мүліктерді жалға өткізуден алынған табыстар; ұйғарылған немесе борышкердің мойындаған айыппұлдар, өсімдер және басқа жазалау түрлері, бюджетке қайтарылған бұрын негізсіз ұсталған айыппұлдардан басқа, егер бұл сомалар бұрын шегерілімге жатқызылмаса; бұрын жүргізілген шегерімдер бойынша алынған орнын толтыру сомалары; ақысыз алынған активтер, атқарылған жұмыстар, көрсетілген қызметтер; дивидендттер; сыйақылар; роялти; оң бағамдық айырма; мемлекеттен және басқа да заңды тұлғалардан алынған жәрдем ақшалар және т.б.

Мекемелердің салық салынатын табыстарды анықтағанда жылдық табыс жиынтығы Салық Кодексінің тиісті баптарына сәйкес оларды алуымен байланысты барлық шығындар шегеріледі.

Шегеруге, сондай-ақ жылдық табыс жиынтығын алуға байланысты ұйғарылған немесе мойындалған айыппұлдар, өсімпұлдар, тұрақсыздар, мемлекеттік бюджетке енгізілуге жатқызылатындардан басқалар жатады.

Мекеме есептік жылдың аяқталуына қарай тиісті салық органдарына «Жылдық жиынтық табыс және жасалынған шегерімдер туралы декларация» өткізуге міндетті, онда табыстар және олардың түрлері бойынша шегерулері көрсетіледі, жүргізілген түзетулер мен Салық Кодексінің тиісті баптарына сәйкес ауысқан залалдардың азайтылған сомалары, есепке алынған салық салынатын табыстар сомасы анықталады. Корпоративтік табыс салығы жөніндегі декларация және оған тіркелген корпоративтік табыс салығы бойынша салық салуға байланысты нысандары мен салық салу нысандар туралы ақпараттарды ашу бойынша қосымшалардан тұрады. Есептелген салық салу табысы белгіленген ставка бойынша салық салуға жатады.

Корпоративтік табыс салығы үшін салықтық кезеңі болып күнтізбелік жыл болады.

Салық кезеңі бойында мекеме корпоративтік табыс салығын аванстық төлемдер төлеу арқылы төлейді. Аванстық төлемдер сомалары ағымдағы салық кезеңі үшін корпоративтік табыс салығының болжамдағы сомасын есепке алып, өткен салық кезеңі үшін корпоративтік табыс салығы бойынша декларацияда көрсетілген нақты салық м3ндеттеменің сомалары негізінде есептеледі.

7710 «Корпорациялық табыс салығы бойынша шығыстар» шоты бойынша талдамалы есеп №14 журнал – ордерінде жүргізіледі, мұнда аталған шоттың кредиті бойынша операциялар көрсетіледі де, кредиттік оралымы есептеліп шығарылады. Журнал – ордерде екі кесте берілген: «Есептік кезең үшін таза табысты есептеу» және «Корпоративтік табыс салығын есептеу». Таза табысты және корпоративтік табыс салығын есептеу тәртібі 1 «Қаржы есептілігін ұсыну» және 12 «Пайдаға салынатын салықтар» IAS Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттарымен анықталады.

Жеке табыс салығы. Мекемелерде жеке табыс салығын төлеушілері болып төлеу кезінде салық салынатын табыс бар жұмыскерлер мен қызметкерлер танылады. Салық төлеушінің төлеу кезінде салық салынатын табысына жұмыскерлер мен қызметкерлердің табысы мен әртүрлі төлемдерден түсетін табысы жатады.

Жеке табыс салығын есептеу және ұстау төлем көзінен салынатын табысты беретін күнінен кешіктірмей жүргізіледі. Мекеме есепті айдың табысын берудің соңғы күнінен кейінгі 5 жұмыс күні ішінде салықты төлеуді салық төлеушінің орналасқан жері бойынша жүргізеді.

Жеке табыс салығы бойынша бюджетпен есеп айырысуды есепке алу 3120 «Жеке табыс салығы» шотында жүргізеді.

Әрбір тоқсан үшін мекеме салық мекемесіне төлем көзінде салық салынатын төленген табыс бойынша жеке табыс салығын есептеуді есепті тоқсаннан кейінгі айдың 15-і күнінен кеш қалдырмай өткізуге міндетті.

Есепті жылдың соңына қарай мекеме жеке табыс салығы туралы декларацияны салықты тіркейтін жердегі салық органдарына есепті жылдан кейінгі жылдың 31 наурызына дейін тапсырады.

Қосымша құнға салынатын салық дегеніміз– тауар өндіру, жұмыс орындау немесе қызмет көрсету мен олардың айналысы процесінде қосылған құн өсімінің бюджетке аударылатын бір бөлігі, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағына тауарларды импорттау кезінде жасалатын аударымдар.

Қосылған құнға салынатын салық сомаларды есепке алу келесі екі шоттарда жүргізіледі: 1420 «Қосылған құн салығы», 3130 «Қосылған құн салығы»

1420 «Қосылған құн салығы» шотында жабдықтаушылар мен мердігерлерге алынған тауарлар, қабылданған жұмыстар мен пайдаланған қызметтер бойынша аударуға және салық заңдарына сәйкес есепке жатқызылатын, сондай-ақ бюджетке артық төленген қосылған құнға салынатын салық сомаларын көрсетумен байланысты операцияларды есепке алады.

3130 «Қосылған құн салығы» шотында сатып алынған тауарлар, орындалған жұмыстар және көрсетілген қызметтер үшін жабдықтаушылар мен мердігерлерге төленген және есепке алынған, сатып алушылар мен тапсырыс берушілерге өткізілген тауарлар бойынша есептелген операцияларды есепке алады.

«Қосылған құнға салынатын салық жөніндегі декларациясы» салық кезеңі әрбір салық кезеңі үшін одан кейінгі айдың 15 күнінен кешіктірмей салық органдарына табыс етіледі.

Акциздер – бұл сатып алушы төлейтін тауардың бағасына немесе тарифке қосылған жанама салық. Салық Кодексіне сәйкес акциздер келесі тауарлар мен қызметтерге салынады: спирттің барлық түрлері, алкогольды өнімдер, темекі өнімдері, құрамында темекі бар басқа да өнімдер, бензин және т.б.

Акциздің сомасы бастапқы тауарлық құжаттарда (шот-фактураларда, тауар-көлік жүк құжаттарында және т.б.) және есеп айырысу – төлем құжаттарында (төлем тапсырмасында, төлем талап - тапсырмаларында) жеке бағанда немесе жеке жолмен көрсетіледі. Акциз бойынша бюджетпен есеп айырысуды есепке алу 3140 «Акциздер» шотында жүргізіледі.

Акциздер бойынша салық кезеңі күнтізбелік ай болып табылады. Әрбір салық кезеңі аяқталуына қарай салық төлеуші өзінің тіркелген жері бойынша салық органдарына салық кезеңінен кейінгі айдың 15 күнінен кешіктірмей акциз жөніндегі декларация тапсыруға міндетті.

Әлеуметтік салық – Салық Кодексінде қарастырылған мөлшерлер бойынша төленеді, оның есебі 3150 «Әлеуметтік салық» шотында жұргізіледі.

Мекемелер тоқсан сайын салық органына есепті тоқсаннан кейінгі айдың 15-нен кешіктірмей әлеуметтік салық бойынша декларация тапсыруға міндетті.

Жер салығы. Жер салығын анықтау үшін салық негізі болып жер телімінің алаңы алынады. Жер салығы салық төлеушіге жер телімі берілген айдан кейінгі айдан бастап есептеледі. Жер телімін иемдену құқығы немесе пайдалану құқығы тоқтатылған жағдайда жер салығы жер телімін нақты пайдаланған мерзімі үшін есептеледі.

Бюджетке төленетін жер салығының есебі 3160 «Жер салығы» шотында жүргізіледі.

Мекемелер жыл сайын есепті салық кезеңінен кейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктірмей, сондай-ақ ағымдағы төлемдер есебін (20 ақпанда, 20 мамырда, 20 тамызда және 20 қарашада) мерзімдерде салық салынатын нысандарының орналасқан жері бойынша салық органдарына жер салығы бойынша «Жер салығы жөніндегі декларацияны» өткізеді.

Көлік құралдарына салынатын салық. Салық төлеушілер көлік құралдарына салынатын салық сомасын салық мерзімі үшін дербес салық салынатын нысандар, салық мөлшері және әрбір көлік құралдары бойынша түзету еселік енгізуіне қарай есептелінеді.

Көлік құралдарына салынатын салық 3170 «Көлік құралдары салығы» шотында есепке алынады. Есепті жылдың соңында мекемелер салық салынатын нысандардың тіркелген жері бойынша салық органдарына көлік құралдарына салынатын салық бойынша ағымдағы төлемдердің есебін ағымдағы салық кезеңінің 5 шілдеден, ал декларацияны есепті жылдан кейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктірмей өткізулері керек.

Мүлікке салынатын салық. Мүлікке салынатын салық сомасы салық салынатын нысандарының орташа жылдық қалдық құнына берілген пайыздық мөлшер бойынша есептеледі. Салық төлеушілер салық салынатын нысандарының тұрған жері бойынша салық органдарына мүлікке салынатын салық бойынша салық кезеңінің 15 ақпаннан, ал декларацияны есепті жылдан кейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктірмей өткізеді.

3100 «Салықтар бойынша міндеттемелер» кіші бөлімінің шоттары бойынша талдамалы есеп №5 журнал – ордерде жүргізіледі де, қарастырылған шоттар бойынша айдың басындағы қалдық, одан кейін шоттардың дебеті мен кредиті бойынша тиісті корреспонцияланатын шоттардың кодтарын көрсетіп, ай бойына жүргізілген операциялардың сомалары көрсетіледі де, айдың соңында шоттардың дебеті мен кредиті бойынша оралымдарын есептеп, айдың соңындағы қалдықтарды шығарады. Көрсетілген жинақтамалы шоттар бойынша дебеттік және кредиттің оралымдардың жиынтық сомалары және айдың соңындағы қалдықтар сомалары Бас кітапқа көшіріледі.

24. Жабдықтаушы және мердігерлер алдындағы кредиторлық берешектер есебі

Қаржылық-шаруашылық қызметтерін жүргізу үшін мекемеге тауарлық-материалдық қорларды және техникалық құралдарды жеткізетін (өнеркәсіп, ауыл шаруашылық және басқа кәсіпорындары) немесе әртүрлі қызметтер көрсететін (көліктік, коммуналдық, байланыс қызметтер) мекемелер мен кәсіпорындар оның жабдықтаушылары және мердігерлері болып табылады.

Мекемелер мен жабдықтаушылар арасындағы есеп айырысу, негізінде, банк мекемелері арқылы қолма-қол ақшасыз төлеушінің есепшотынан алушының есепшотына ақша қаражаттарын аудару түрінде жүргізіледі.

Алынған тауарлық-материалдық қорлар пайдаланылған көліктік, коммуналдық және байланыс қызметтер үшін жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысуды есепке алу үшін төлеу мерзімдеріне қарай бір жылға дейінгі мерзім болса, 3310 «Жеткізушілер мен мердігерлерге қысқа мерзімді берешек» шоты, ал бір жылдан асатын төлеу мерзімі болса, 4110 «Ж. мен м. берілетін ұзақ мерзімді берешек» шоты арналған.

ТМҚ түскенде тауарлық ілеспе құжаттарын (шот-фактуралар, тауарлық-көліктік құжаттары және т.б.) негізінде қабылдап алынған құндылықтардың түрлеріне б-ты бух-к есеп шоттарында келесі жазулар жүргізіледі:

Дт 1310,1320,1330,1350,1420 Кт 3310,4110

ТМҚ-ды жеткізгені үшін көлік мекемесі есеп айырысу шотын ұсынғанда:

Дт 1310,1320,1330,1350,7110 Кт 3310,4110

Мекеменің қоймасына келіп түскен ТМҚ-ды қабылдау кезінде олардың ілеспе құжаттарындағы санына қарағанда табиғи кему мөлшерінен тыс жетіспеушілігі, сондай-ақ келісім-шартпен келісілген бағалардың сәйкес еместігі және арифметикалық қателер анықталса, жабдықтаушыларға талап (шағым) ұсынылады да, дебиторлық берешектердің мерзімдеріне қарай:

1 жылға дейін Дт 1280 Кт 3310

1 жылдан көп Дт 1280 Кт 4110

Мекеме акцептеген жабдықтаушылардың есеп айырысу шоттарының сомасын төлеу көздеріне байланысты:

Дт 3310,4110 Кт 1010,1030,1610,2910,3010,4010

3310 және 4110 шоттары б/ша талдамалы есеп №6 журнал-ордерінде жүргізіледі.

25. Табыстар мен шығыстар түсінігі және 18 «Түсім» ХҚЕС қолдану аясы. Табыстар мен шығыстарды тану критерийлері

Табыс – бұл есепті кезеңде активтің ару немесе міндеттеменің кемуі.

Табыс - ұйымның әдеттегі қызметі барысында, акционерлердің жарналары есебінен болатыннан капитал ұлғаюларына әкелетін кезең ішіндегі экономикалық пайданың жалпы ағыны.

Шығыстар – бұл сату немесе тауар өндіру қызмет көрсету нәтижесінде активтердің кемуі немесе басқадай жұмсалуы.

18 «Түсім» ХҚЕС қолдану аясы. № 18 ХҚЕС түсімді есепке алу кезінде мынандай операциялардың және оқиғалардың туындау нәтижесінде қолданылады:

1) Тауарды сатудан;

2) Қызмет көрсетуден;

3) Басқа тұлғалардың пайыздар (сыйақылар) лицензияланған төлемдер және дивиденттер әкелетін ұйымның активтерін пайдаланудан.

Ұйым активтерін басқа ұйымдардың пайдалануы табыстың мынадай нысандарда пайда болуына әкеліп соқтырады:

(а) пайыздар - ақша қаражатын немесе оның баламаларын немесе ұйымға тиесілі соманы пайдаланғаны үшін төлемдер;

(b) роялтилер - ұйымның ұзақ мерзімді активтерін, мысалы, патенттерді, тауар белгілерін, авторлық құқықтарды және компьютерлік бағдарламалық қамтамасыз етуді пайдаланғаны үшін төлемдер; және

(c) дивидендтер - пайданы акционерлік капиталды иеленушілер арасында олардың белгілі бір сыныптың капитал түріне қатысуына қарай теңбе-тең бөлу.

Осы Стандарт мыналардан алынатын табыстарға қатысты болмайды:

- Жалдау шартына;

- Үлестік қатысу әдісімен есептелетін инвестициялардан дивиденттер;

- Сақтандыру шарттарына;

- Қаржылық активтер мен міндеттемелердің немесе оларды сатудың әділ құнының өзгеруіне;

- Басқа да қысқа мерзімді активтердің құнының өзгеруіне;

- Биологиялық активтердің бастапқы тану және әділ құнымен тануға;

- Ауыл шаруашылық өнімдерін бастапқы тануға;

- Пайдалы қазбаларды өндіруге.

Табыс алынған немесе алынуға тиіс қарама-қарсы ұсынудың әділ құнымен бағалануы тиіс.

Тауарларды сатудан түскен табыс келесі талаптар қанағаттандырылғаннан кейін танылуы тиіс:

(а) ұйым сатып алушыға тауарларды иеленумен байланысты елеулі тәуекелдіктерді және сыйақыларды аударғанда;

(b) ұйымның әдетте иелену құқығымен байланысты қауымдасатын және сатылған тауарларды бақыламайтын дәрежеде басқаруға қатыспағанда;

(с) табыс сомасы сенімді өлшенгенде;

(d) ұйымға операциямен байланысты экономикалық тиімділіктің пайда болуы ықтимал болып табылғанда; және

(е) операциямен байланысты кеткен немесе күтілетін шығындар сенімді өлшенуі мүмкін болғанда.

Табыс мынадай негізде танылуы тиіс:

(а) пайыздық табыс 39 Халықаралық қаржылық есептілік стандартының (IAS) ХҚЕС 9 және AG5-AG8 тармақтарында белгіленгендей пайыздық мөлшерлемеде әдісі негізінде танылуға жатады;

(b) роялти тиісті шарттың мазмұнына сәйкес есептеу әдісі бойынша танылуы тиіс; және

(с) дивидендтер акционерлерге төлемді алу құқығы берілгенде ғана танылуы тиіс.

Тауар өткізуден алынатын табыс мынандай шарттар танылған кезде танылады:

o Ұйым сатып алушыға меншік құқығы;

o Мәміле б/ша нақты жұмсалған немесе күтілген шығындар б/ша дұрыс бағаланғанда.

Қызмет көрсетуден алынған табыс жоғарыда өнім сатумен қаралған шарттармен қатар мынандай шарттарды орындаған жағдайда танылады:

o Есеп беру мерзіміне қарай мәміленің аяқталу кезеңі барынша дұрыс анықталғанда;

o Мәміле жасау кезінде жұмсалған шығындар мен мәмілені аяқтау үшін қажетті шығындар дұрыс бағаланғанда.

Ұйым мәмілеге қатысушы басқа тараптармен мынадай мәселелер жөнінде келісімге қол жеткізгеннен кейін табысты барынша дұрыс бағалай алады:

§ Талап ету және тараптардың қызмет көрсету және оны қабылдауына бай-ты әр тараптың құқықтары сақталғанда;

§ Алынуға тиісті өтемақы толық сақталғанда;

§ Ақы төлеу тәсілдерімен шарттары толық сақталғанда.

Табыстар аралық төлемдердің және сатып алушылардан алынған аванстық соманың негізінде танылмайды.

Қызмет көрсету жөніндегі мәміленің нәтижесі б/ша дұрыс бағалау мүмкін болмаған жағдайда табыс өтелетін жұмсалған шығындар мөлшерінде ғана танылады. Дұрыс бағалау мүмкін болмаған және жұмсалған шығындардың өтелмеуі ықтимал болғанда табыс танылмайды, ал шеккен зиян шығын ретінде танылады. Табыс принципіне сәйкес есептілік кезеңі б/ша табыс өлшеніп және танылып болғанан кейін шығындарды өлшеу мен тану үшін сәйкестік принципі қолданылады.

26. Кезең шығындарының есебі

Кезең шығындарға жалпы және әкімшілік шығыстары, өнімді (жұмыс, қызмет) сату б/ша шығындар, проценттер (сыйақылар) б/ша шығыстар жатады. Өнімнің өзіндік құнына енбейтін жалпы табыстан шегерілетін шығыстар.

Жалпы және әкімшілік шығындарға кәсіпорынды басқарумен және өндірісті ұйымдастырумен байланысты шығындар кіреді. Ұйымның басқару аппараты персоналына есептелген еңбекақы және еңбекақыдан аударылатын аударымдар; іс-сапар шығыстары; өкілдік шығыстар; офистік типографиялық, почта-телеграфтық және телефон шығыстар; басқа да жалпы және әкімшілік сипаттағы шығыстар.

Жұмысшы шоттар жоспарында жалпы және әкімшілік шығыстардың есебі 7210 «Әкімшілік шығыстар» шотында жүргізіледі.

Жалпы және әкімшілік шығыстары есебімен өнімдердің жеке түрлерінің рентабельділігін анықтау кезінде, өнімдердің жеке түрлерінің арасында өндіріс жұмысшыларының негізгі еңбекақы сомасына және жабдықтарды ұстау және эксплуатациялау шығындарына пропорционалды түрде бөлінеді.

Жеке өнеркәсіп салаларында жалпы және әкімшілік шығыстары қайта бөлу шығыстарына, өндірістік өзіндік құнға және басқа базаларға пропорционалды бөлінеді.

Сату б\ша шығыстарға тауарлы- материалдық босалқыларды сатумен б-ты шығыстар жатады:

- Тауарларды сату бөлімінің жұмысшыларының еңбекақысы және одан аударылатын аударымдар;

- Сату бөлімі меншігіндегілерді сақтандыру б\ша шығыстар;

- Бөлім жұмысшыларының іс-сапар шығыстары; тауарларды сатуда пайдаланылатын НҚ-ды ұстау б\ша шығыстар және олардың тозуы;

- Тауарларды сатумен б-ты басқа да шығыстар.

Дайын өнімдерді сату б\ша шығыстар есебі шоттар жоспарының 7110 «Өнімдерді сату және қызметтер көрсету б\ша шығыстар» шотында жүргізіледі.

Пайыздар б\ша шығысқа банк несиесі және жабдықтаушылардың берген несиесі б\ша, мүлікті жалға беру б\ша төленетін пайыздар жатады.

Пайыздар – несие алушының ақша капиталын несиеге алғаны үшін несие берушіге төленетін табыстың бір бөлігі. Пайызды өтеудің көзі қарыз капиталын пайдалану процесінен туындайтын құн болып табылады.

Пайыздар б\ша шығатын шығындардың есебі 7310 «Сыйақылар б\ша шығыстар» шотында жүргізіледі.

27. Меншікті капиталдың құрылу тәртібі және оның қозғалысы есебі

Қаржылық есептілікті әзірлеу және тапсыруға арналған тұжырымдық негіздемеге сәйкес меншікті капиталдың құрылымы туралы ақпаратты ашу үшін бухгалтерлік баланстың «Капитал» бөлімінде келесі бөлімшелер қарастырылған: «Жарғылық капитал», «Төленбеген капитал», «Сатып алған меншікті үлес құралдары», «Эмиссиялық капитал», «Резервтер», «Бөлінбеген пайда»(жабылмаған зиян). Бухгалтерлік баланстағы меншікті капиталдың көлемі активтер мен міндеттемелердің құнын бағалауға байланысты.

Меншікті капиталдың бухгалтерлік есебінің мақсаты – ресурстардың сақталуы мен дұрыс пайдалануына бақылау жасау.

Меншікті капитал өзіне мыналарды қамтиды:

§ Жарғылық капитал;

§ Эмиссиялық кіріс;

§ Қайта бағалауға арналған резервтік капитал;

§ Резервтік капитал;

§ Бөлінбеген пайда (жабылмаған зиян).

Меншікті капиталды есепке алу үшін бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспарының 5-ші «Капитал мен резервтер» бөлімінің тиісті шоттары арналған, онда меншікті капиталдың жеке түрлеріне тиісті келесі кіші бөлімдер қарастырылған: 5000 «Жарғылық капитал», 5100 «Төленбеген капитал», 5200 «Сатып алынған меншікті үлес құралдары», 5300 «Эмиссиялық кіріс», 5400 «Резервтер», 5500 «Бөлінбеген пайда (жабылмаған зиян)», 5600 «Қорытынды пайда (қорытынды залал)».

Мекеменің меншікті капиталында негізгі орынды жарғылық капитал алады.

Жарғылық капитал – бұл акционерлік қоғамда құрылтайшылардың акцияларды нақтылы құны бойынша және инвесторларға оларды орналастыру бағасы бойынша сатылатын барлық шығаруға жарияланған акциялардың жиынтық құндары есебінен немесе жаңадан құрылған мекеменің жарғылық қызметін қамтамасыз ету үшін шаруашылық серіктестіктердің басқа да түрлерінде құрылтайшылардың (қатысушылардың) ақшалай қаражаттары немесе басқа да мүліктер (негізгі құралдар, материалдық емес активтер, тауарлық-материалдық қорлар, бағалы қағаздар, мүліктік құқықтар, соның ішінде жерді пайдалану құқығы және интеллектуалдық қызметтің нәтижелеріне және өзге мүлікке құқығы) түріндегі салымдардан қалыптасып, құрылтайшы құжаттарда (мекеменің жарғысында) тіркелген меншікті капиталдың бастапқы сомасы.

Жарғылық капиталдың нақты барын және қозғалысы туралы ақпараттарды жалпы қорытындылау үшін бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспарының 5000 «Жарғылық капитал» кіші бөлімінің мынандай пассивтік шоттары арналған:

5010 «Артықшылықты акциялар»

5020 «Қарапайым акциялар»

5030 «Салымдар мен пайлар»

Бұл шоттар бойынша жазулар мекеменің құрылтайшы құжаттарында тиісті өзгерістер енгізіп, бір уақытта құжаттарды жергілікті атқарушы үкімет органында тіркегеннен кейін белгіленген тәртіпте жүргізілген жарғылық капиталдың қалыптасуы, көбеюі немесе азаюы негізінде жүргізіледі.

Құрылтайшылардың жарияланған және тіркелген, бірақ жарғылық капиталға енгізілмеген салымдар бойынша берешек сомасы төленбеген капитал деп аталады. Аталған капитал аттас активтік 5110 «Төленбеген капитал» шотында есепке алынады.

Эмиссиялық кіріс – бұл мекеменің өзінің меншікті акцияларын олардың нақтылы құнынан жоғары, оларды сатудың нақты құны бойынша сату нәтижесінде түскен артық сома. Эмиссиялық кіріс туралы ақпараттарды қорытып көрсету үшін 5310 «Эмиссиялық кіріс» атты пассивтік шот арналған. Бұл шоттың кредиті бойынша акциялардың нақтылы құнынан оларды сатудың нақты құнының асқан артық соманың түсуіне қарай ақшалай қаражаттарды есепке алу шоттарының немесе 1280 «Өзге қысқа мерзімді дебиторлық берешек» шотының дебетінде көрсетіледі.

Эмиссиялық кірістерді мекеменің ағымдағы мұқтаждығына пайдалануға болмайды. Олар белгіленген тәртіпте, әдеттегідей, жарғылық капиталды ұлғайтуға және меншікті акцияларды сатудан пайда болған зияндардың орнын толтыруға, яғни меншікті акцияларды сатудың нақты құны олардың нақтылы құнынан төмен болғанда пайдаланылады.

5310 «Эмиссиялық кіріс» шоты бойынша талдамалы есеп қайтып алынған капиталдың есебіне ұқсас № 13 журнал – ордерде жүргізіледі.

28. Резервтік капитал мен бөлінбеген пайдасы (жабылмаған зияны) есебі.

Жарғылық капиталдың белгіленген мөлшерін және құрылтайшылардың дивиденттері тұрақты алып тұрудағы мүдделерін сенімді қорғауды қамтамасыз ету үшін мекеме резервтік капитал құра алады.

Резервтік капитал – бұл акционерлік қоғам немесе жауапкершілігі шектеулі серіктестік нысандағы мекеменің бөлінбеген табысынан жасалған аударымдар есебінен қалыптасқан меншікті қаражаттарының бір бөлігі. Ол мекеменің қаржылық-шаруашылық қызметінен алынған зияндарының орнын толтыруға (жабуға) және құрылтайшыларға (акционерлерге, инвесторларға) дивиденттер төлеуге (егер бұл мақсатқа ағымдағы таза табыс жеткіліксіз болған жағдайда) арналады.

Резервтік капиталды құру мақсаты акциялардың құнының түсу қаупі туған жағдайда жарғылық капиталдың белгіленген мөлшерін қолдау болып табылады, себебі осы резервтер есебінен жарғылық капитал толықтырылады. Резервтік капиталды құрау міндетті болуы мүмкін, егер бұл қолданыстағы заңдармен қарастырылса, ерікті болуы мүмкін, егер ол құрылтайшылық құжаттарда (жарғыда, құрылтайшылық шартта) белгіленген тәртіпте мекеменің өз ынтасы бойынша құрылса, резервтік капитал мекеменің мемлекеттік тіркеу сәтінен бастап екі жыл ішінде қалыптасуы керек.

Жыл сайынғы аударымдардың мөлшері мекеменің еңбек ұжымының жалпы жиналысымен белгіленеді және оның құрылтайшылық құжаттарында (жарғысында, құрылтайшылық шартында) көрсетіледі де, ол белгіленген тәртіпте мемлекеттік тіркеуге жатады. Қаржылық-шаруашылық қызметінің көлемінің, инфляцияның өсуіне және басқа жағдайларға байланысты жарғылық капитал көбейгенде резервтік капитал да көбеюге тиіс.

Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес құрылған мекеменің резервтік капиталдың нақты бары және қозғалысы туралы ақпараттарды қорыту үшін 5410 «Құрылтайшы құжаттармен белгіленген резервтік капитал» шоты арналған.

5410 «құрылтайшы құжаттармен белгіленген резервтік капитал» шоты бойынша талдамалы есеп № 13 журнал – ордерінде жүргізіледі.

Қайта бағалауға арналған резерв – бұл инфляцияға байланысты негізгі құралдарды, материалдық емес активтерді, қаржылық активтерді және басқа да активтерді қайта бағалау жүргізгеннің нәтижесінде алынған сома.

Аталған активтерді қайта бағалаудан алынған резервтерді активтер б\ша жеке көрсетіп, бақылауды күшейту мақсатында бух-к есеп шоттарының үлгілік жоспарында жеке шоттар қарастырылған.

Негізгі құралдарды, ұзақ мерзімге берілген негізгі құралдарды қосқанда, аяқталмаған күрделі құрылыс және орнатуға арналған жабдықтарды қайта бағалауды заңдарға сәйкес мекеме өз бетімен инфляцияның нәтижесінде активтердің құнының өсуіне бай-ты жүргізеді.

Бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян) есепті жылдың КТС есептеліп алынғаннан кейінгі табыс сомасына төтенше жағдайын шеккен зиянды немесе табысты түзету жазулары жүргізілу нәтижесінде анықталған таза табыс немесе бөлінбеген пайда (жабылмаған зиян).

Поиск по сайту: