Ойын теориясы

Ойын теориясы бір-біріне қарама-қарсы мақсаты бар фирмалардың іс-әрекетін талдайды. Сондықтан олигополиялық бәсекені түсіндіру кезінде қолданылады. Бұл теория олигополиялық фирмалардың стратегиялық өзара байланысын көрсетеді және осы уақытта әр фирма өз бақталасының әрбір іс-әрекетін ескеріп, талдап, бағалайды да соның нәтижесінде шешім қабылдайды.

Нарықта екі бәсекелес фирма іс-әрекетін жасайды делік, олардың әрқайсысы өзінің пайдасын жоғары деңгейге жеткізуді көздейді. Фирманың екі балама бағалық стратегиясы бар:

1. Өнім бағасын төмендету;

2. Бағаны тұрақты бір деңгейде ұстап тұру.

Фирмалар өз алдарына қойған мақсаттарына жеткізетін стратегияны таңдаулары керек. Баға туралы шешім тек қана фирмалардың өздерінің шешімдеріне ғана тәуелді емес, сонымен қатар бәсекелестердің баға таңдауына да тәуелді. Сондықтан әрбіо фирма екі түрлі стратегиядағы пайдаларын есептейді: бәсекелес бағаны төмендетпегендегі және бағаны төмендеткендегі. Фирмалардың стратегиялық өзара қатынастарын ойын деп атайды.

Картельдің құрылуы

Картель құрған кезде өндірушілердің белгілі бір тобы тауардың бағасы мен өнім өндіру көлемі туралы келісімге келеді, соның нәтижесінде пайдаларын жоғары деңгейге жеткізеді. Олигополиялық фирмалар бірігіп, бір монополия сияқты әрекет жасайды: олар тауарлардың бағасын жоғарылатады, ал өнім көлемін шектеп, бір деңгейде ұстап отырады. Сондықтан картельдің әрбір мүшесіне белгілі бір квота тағайындалады.

Олигополия аз кәсіпорындардан тұрады,өнімі әртекті немесе бірттекті болуы мүмкін. Өндіріс концентрациясы жоғары, яғни саладағы 3-4 фирманың үлесі бүкіл салалық ұсыныстың 70-тен 90 пайызына дейін құрауы мүмкін. Концентрация деңгейі бүкіл мемлекетке қатысты салыстырылады.

Саланы анықтау дәлдігі төмен.

Шетелдік жеткізушілердің бәсекесі де есепке алынады.

Кейбір салалардың бірнеше фирмалардан ғана тұруына себеп болатын нәрселер: масштаб әсері — өндіріс тиімділігіне жету үшін рыноктық ұсыныстағы үлес салмақ жоғары болу керек. Әр салада фирманың саны көп болса,өндіріс масштабы тиімділігі орындалмайды. Олай баолса фирманың өндірістік қуатын кеңейтуді бәсекелестер есебінен жүргізу пайдалы.

Өндіріс масштабының жағымды әсері салаға кірудегі кедергілердің болуынан орындалмауы мүмкін. Мысалға патентті иемдену, стратегиялық шикізатқа иелік етү, бақылау жасау, электроника, химия т.б. Олигоплия жағдайында фирмалардың бірігуіне өндіріс масштабының тиімділігін пайдалану себепші болуы мүмкін. Рыноктық билікке жету бірігу арқылы ғана іске асады

Олигополия- баға саясаты мен басқа бәсекелестерді санасатындай аз фирмалар санынан тұратын құрылым.

Олигополия жағдайында баға құру мен өндіріс көлемін анықтаудың 4 моделі бар:

1 құпия келісімге негізделген баға;

2 бағадағы лидерлік әдісі;

3 шығынға үстеме қосу;

4 сұраныстың сынық графигі.

Монополиялық бәсекеде салыстырмалы түрде көп фирмалар бір-біріне ұқсас бірақ бірдей емес өнім өндіреді. Әр фирма рыноктық ұсыныстың аз ғана бөлігін иемденеді.Құпия келісім жасау мүмкіндігі жоқ. Өзара тәуелсіз, бәсекелестердің реакцясын есепке ала отырып жұмыс жасайды. Монополиялық бәсеке жағдайындағы өнім дифференцияциясы: сапасы, физикалық түрі, қызметтер, тұтынушыға қызмет көрсету ерекшелігі, тұтынушыға алыс-жақын орналасуы, сатуды ынталандыру және буып –түю т.б.

Кейбір тұтынушылар өзіне ұнайтын ерекше өнімге көбірек төлем жасауға дайын, жоғарыдағы өнім дифференциациясы бағалық емес бәсеке деп аталады.

ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

Негізгі әдебиеттер

1. Әкімбеков С., Баймухаметов А.С., Жанайдаров У.А. Экономикалық теория.Оқу құралы.- Астана 2002.

2. Шеденов Ө.К., Жүнүсів Б.А., Байжомартов У.С. Жалпы экономикалық теория. – Алматы. 2002.

3. Экономикалық теория негіздері /Осипова Г.М. – Алматы. Каз.ГЭУ.2002.

4. Курс экономической теории. Учебное пособие/Под общ. ред. М.Н.Чепурина, Е.А.Киселевой.-Киров: АСА.

5. Курс экономической теории: Общие основы экономической теории.Микроэкономика.Макроэкономика.Основы национальной экономики: Учебное пособие / Под ред.д.э.н., А.В.Сидоровича; МГУ им. М.В.Ломоносова.- М.: Изд-во «Дело и сервис»,2001.

6. Макконнел К., Брю С. Экономикс.-М. Республика, 1992г.– Т.1., Т.2.

7. Пол Хейне. Экономический образ мышления.- М.: 1992

Қосымша әдебиеттер

1. Андарова Р.К. Проблемы экономического роста в условиях рынка. Алматы, РИО ВАК РК Министерства образования и науки. 2000г.

2. Атапханов К.А. Фискальная система государства: роль и вопросы совершенствования. Алматы: Гылым, 1998г.

3. Большой экономический словарь: 20000 терминов. Под ред. А.Н.Азрилияна.-4-е изд-е. М.: Институт экономики, 1996г.

4. Борисов Е.Ф. Экономическая теория. Учебник.-М.: Юристь, 2000г.

5. Валовой Д.В. Рыночная экономика. Возникновение, эволюция и сущность. М. 1997г.

6. Веттерберг Г. Новое общество. О возможностях общественного сектора.-М.: «Ad Marginem», 1999г.

7. Долан Э., Линдсей Д. Макроэкономика.-С-Пб, 1994г.

8. Долан Э. и др. Деньги, банковское дело и денежно-кредитная политика.-Бишкек: Туран, 1996г.

9. Долан Э., Линдсей Д. Рынок: микроэкономическая модель.-М. 1993г

10. Истаева А.А. Экономика и планирование коммерческого предпринимательство. Алматы,2000г.

11. Учебник по основам экономической теории. В.Д.Камаев, М.В.Семенов, Д.Е.Сорокин, Ф.Ф.Стерликов и др.-Владос: Изд-во МГТУ им.Н.Э.Баумана, 1996г.

12. Микроэкономика. Учебник/Под ред. Е.Б.Яковлевой.-Москва, 1997г.

13. Мамыров Н. Макроэкономика. Алматы, 2000г.

14. Назарбаев Н. Стратегия развития Республики Казахстан на период до 2030 года (Казахстан-2030). Алматы, 1997г.

15. Орешин В.П. Государственное регулирование национальной экономики.-М., 2001г.

16. Пиндайк Р., Рубинфельд Д. Микроэкономика. –М. 1992г

17. Смирнов Н.К. Всеобщее и основное противоречие собственности. -Алматы: Гылым, 2001г.

18. Сорос Д. Кризис мирового капитализма, открытое общество в опасности.- М., 1999г.

19. Фикс Д.Ж. Стоимость и капитал М. Прогресс 1993г.

20. Фишер С., Дорбуш Р., Шмалензи Р. Экономика: пер.с англ.со 2-го изд. –М.; «Дело ЛТД» 1995.

21. Шишкин А.Ф. Экономическая теория. Учебник для студентов экономических специальностей вузов.-2-е изд-е. –М.Владос, 1996г.

22. Харрис Л. Денежная теория. –М.: Прогресс, 1990г.

23. Экономическая теория в вопросах и ответах. Учебное пособие для студентов вузов и преп. экономических дисциплин. Отв. ред. В.М.Белоусов.-Ростов-на-Дону: Феникс, 1998г.

24. Экономика: Учебник / Под ред. Доц.А.С. Булатова.- М.; Изд-во БЕК 1997.

25. Эклунд К. Эффективная экономика (шведская модель).-Москва, 1991г.

Поиск по сайту: