Человек и природа

МАЗМҰНЫ

1. Мамандық бойынша түсу емтиханының мақсат-міндеттері

Бағдарламаның мақсаты: магистратураға түсушілердің әлеуметтік философияның негізгі теориялық мәселелері, қазақ және қазіргі заман философиясының ерекшеліктері туралы білімдерін айқындау, философияны оқыту әдістемесін меңгеру деңгейін анықтау.

Міндеттері:

- философияның мәні туралы білімді меңгеру деңгейін анықтау;

- қазақ философиясы, оның тарихи даму кезеңдері мен философиялық ілімдердің негізгі өкілдері жайында білім деңгейін айқындау;

- әлеуметтік философияның іргелі ұғымдары мен принциптері, қоғам, адам мен табиғатты зерттеуде дүниетанымдық аспектілері мен методологиялық әдістерін білу деңгейін айшықтау.

- кредиттік жүйе бойынша оқу жағдайында философияны оқыту методикасын игеру деңгейін анықтау.

- заманауи философияның негізгі бағыттар мен проблемалары жайында білім деңгейін анықтау.

- түсушілердің ақиқатты сыни зерделеу деңгейңн айқындау.

«Қабылдау емтиханының формасы − жазбаша емтихан.

2. «6М020100 – Философия» мамандығы бойынша магистратураға түсетін талапкерлердің дайындық деңгейіне қойылатын талаптар

«6М020100 – Философия» мамандығы бойынша магистратураға түсетін талапкерлер келесі біліктіліктерге ие болуы тиіс:

- философияның генезисін, ғылым жүйесіндегі орны мен рөлін, тарихи-философиялық білімнің даму кезеңдері мен маңызды салаларын, негізгі философиялық ғылыми мектептерді, бағыттар мен концепцияларды білу;

- философия тарихы, қазақ философиясының тарихы, әлеуметтік философия, әлеуметтік антропология мен эпистемология, тұлға философиясы салаларын жетік білу; заманауи құқық және саясат философиясының, тарих философиясы, тіл және сана философиясы салаларының негізгі концепцияларын білу;

- адам мен қоғам табиғатын тануда социогуманитарлық әдістемені, философиялық пәндерді білім беру мекемелерінде оқыту әдісін білу және оны педагогикалық практикада қолдана білу;

- заманауи ақпараттық технологиялар негізінде философия саласында зерттеу жүргізу мен ұйымдастырудың әдістерін білу;

- әріптестер және студенттермен араласу этикасы мен психологиясын білу;

- өз бетінше білімін жетілдіруге және өз бетінше оқуға бейім болу, әрдайым кәсіби біліктілігін жетілдіруге ұмтылу, білім және ғылым саласында жұмыс істеу;

- әлеуметтік жағдайларды жетілдіруді жасай алу қабілетінің болуы және конфликтілерді күшкөрсетпеу жолымен шешу, әлемдік мәдениет принципі негізінде өмір сүруге ұмтылу.

3. Емтихан тақырыптарының тізімі

«Отандық философиясының тарихы» пәні

1 тақырып. Түркі өркениеті және оның ерекшеліктері.

Әлемдік өркениеттегі түркі мәдениетінің маңызы. Көшпелі және жартылай көшпелі халықтардың материалдық мәдениеті. «Орхон-Енисей» ескерткіштері және олардың түркі халықтарының жазба мәдениетінің қалыптасуындағы маңызы. «Қорқыт ата кітабы» − түркі мәдениетінің көрнекті ескерткіші.

2 тақырып. Қазақ философиясының қалыптасуы мен даму ерекшеліктері.

Қазақ философиясының қалыптасуы мен даму ерекшеліктері. Қазақ философиясының тарихын кезеңдерге бөлу. Арғықазақтардың дүниетанымдық бағдарлары мен алғашқы категориялары және олардың арақатынасы.

3 тақырып. Тәңіршілдік және шаманизм.

Қазақтардың дәстүрлі наным-сенімдері. Тәңірі, Жер-Су, Ұмайға табыну. Түркі және қазақ шаманизміндегі Зороастрлік негіз. Тәңіршілдік және оның қазақ дүниетанымындағы орны.

4 тақырып. Көшпелі түркі мемлекеттерінің философиясы.

Түркі халықтарының этногенезінің әлеуметтік-мәдени ерекшеліктері. Түркі халықтары мәдениетінің дамуының мемлекеттік кезеңі. Түркі халықтарының көршілес елдермен мәдени өзара қарым-қатынасы. Түркі халықтарының діні мен наным-сенімдері. Көшпелілердің космологиялық түсініктері. Түркі халықтарының тілі, жазу мәдениеті, халық медицинасы. Түркі халықтарының музыкалық мәдениеті.

5 тақырып. Қазақстан территориясындағы Мұсылман Ренессансы Қазақстанға ислам дінінің таралуы және оның қазақ халқының рухани болмысын қалыптастырудағы ықпалы. Мұсылман Ренессансы және Түркі өркениеті.

6 тақырып. әл-Фараби философиясы.

Әл-Фарабидің шығармашылық өмірбаяны. Әл-Фараби философиясы. Әл-Фарабидің әлеуметтік-саяси көзқарастары. Ғылымдарды жіктеу.

7 тақырып. Ж. Баласағұнның философиясы және Махмұд Қашқаридің әлеуметтік-философиялық көзқарастары

Жүсіп Баласағұнның «Құтты білік» еңбегіндегі негізгі ойлар. Махмұд Қашқари және оның «Диуани-лұғат-ат-түрк» / «Түркі тілдерінің сөздігі» шығармасы.

8 тақырып. Йассауи философиясы

Сопылық – исламдағы діни-философиялық ағым ретінде. Қожа Ахмет Йассауи «Диуани хикмет». Қазақстан территориясындағы сопылықтың дамуы.

9 тақырып. 15-18 ғасырлардағы қазақ ақын-жырауларының философиялық идеялары.

Қазақ фольклорының дүниетанымдық мазмұны. 15-18 ғасырлардағы қазақ ақын-жырауларының философиясы. Шалкиіз. Актамберді жырау. Доспамбет. Бұқар-жырау.

10 тақырып. Қазақ Ағартушылығы

Қазақ ағартушылығының қалыптасуы. Қазақ ағартушылығының негізгі ерекшеліктері және оның тарихи негіздері.

11 тақырып. Ш. Уәлихановтың философиялық көзқарастары.

Ш.Уәлихановтың философиялық және ғылыми-жаратылыстанулық көзқарастары. Ш.Уәлихановтың әлеуметтанулық концепциясы, этикалық және эстетикалық көзқарастары.

12 тақырып. Ы. Алтынсариннің философиялық көзқарастары.

Ы.Алтынсариннің философиялық көзқарастары, дінге қатысты ойлары. Ы. Алтынсариннің педагогикасы.

13 тақырып. Абай мен Шәкәрім философиясы.

Абай Құнанбаев, оның философиялық ойлауының ерекшеліктері. Адамшылық-этикалық концепциясы. Абайдық ағартушылық исламы және қазақ халқы туралы ойлары. Шәкәрім. «Үш анық».

14 тақырып. ХХ ғасыр басындағы қазақ философиясы

Шәкәрім Құдайбердіұлының философиялық ілімі. Ахмет Байтұрсынұлы, Әлихан Бөкейхан және қазақ халқының ұлттық ояну философиясы. Міржақып Дулатұлы және оның қазақ халықының тарихы философиясы. Сұлтанмахмұт Торайғыровтың философиялық дүниетанымының негізгі белгілері. Қазіргі кездегі қазақ философиясының өзекті мәселелері мен даму үрдістері.

15 тақырып. Қазақстандағы марксистік философия

Қазақстандағы маркстік-лениндік философияның ерекшеліктері. Қазақстанда марксизмнің таралуы. Қазақстанда кәсіби философияның қалыптасуы. Диалектикалық логиканың Алматылық мектебі. Қазақстандағы марксистік философияның жетістіктері мен қарама-қайшылықтары.

16 тақырып. Қазақстан Республикасы философиясының ерекшеліктері

Қазақстандағы постмарксистік философия. Қазақ философиясының тарихын зерттеудің тарихи-философиялық принциптерін негіздеу. Арғытүркілер мен түркілердің философиялық мұрасын зерттеу. Дәстүрлі қазақ философиясын зерделеу. Қазақ халқының рухани мәдениеті мен эстетикасын зерттеу.

«Философияны оқыту әдістемесі» пәні

1 тақырып. Философияны оқыту әдістемесі.

Философияны оқытудың мәні. «Философияны оқыту әдістемесі» ұғымы: объектісі, пәні, құрылымы, қызметтері, мақсат, міндеттері және принциптері. Педа­гогика – әдістеме − дидактика: ұғымдары, ұқсастықтары мен айырмашылықтары. Оқыту – пропедевтика, ағартушылық, білім беру және дүниетанымдық мәдениетті және философиялық талғамды қалыптастыру құралы ретінде. Зерттеу университетіне өту жағдайындағы «философияны оқыту әдістемесінің» ерекшеліктері.

2 тақырып. Қазіргі заманғы білім беру мәселелік оқыту ретінде.

Қазіргі заманғы білім беру философиясы. Дәстүрлі білім берудің дағдарысы. Қоғамдық сананың, философиялық және педагогикалық білімнің трансформациясы. Білім беру мәселелері жөніндегі әлемдік ғылыми пікірталасқа қосылу. Философиялық білім берудің ұғымы, мазмұны, мақсаттары мен мәні. Философияны оқыту үдерісінде философиялық принциптерді өзектендіру. Философия мен философиялық пәндерді оқыту үдерісінде ойлаудың философиялық мәдениетін қалыптастыру.

3 тақырып. Орта білім беру жүйесіндегі дәріс.

Дәрістер: мақсаттары міндеттері, қызметтері. Дәрістерді өткізу түрлері. Дәрістің әдістемелік құрылуы; жалпы міндетті элементтер мен шығармашылық бастаудың бірлігі. Дәрісті классикалық әдістемелік құру: жоспар, уақыт есебі, кіріспе, мақсаттар, міндеттер, негізгі ұрандар, қорытынды. Философияның жалпы курсы, философия тарихы, мәдениет философиясы, ғылым философиясы, дін философиясынан дәріс оқудың ерекшеліктері: мақсат-міндеттері мен қызметтері.

4 тақырып. Орта білім беру жүйесіндегі семинар

Seminarium: семинар жүргізудегі дәстүрлі және инновациялық негіздер. Семинарлар: мақсат-міндеттері мен қызметтері. Семинарларды әдістемелік құру: жалпыға міндетті элементтер мен шығармашылық бастаулар. Семинарды әдістемелік құрастыру. Семинарлардың негізгі пункттері мен кезеңдері, белгілі бір формада жүргізідетін семинарларға «технологиялық» және әдістемелік тұрғыда дайындалудың ерекшеліктері. Әртүрлі әдістемелердің мүмкіндіктері мен кемшіліктері.

5 тақырып. Өзіндік жұмыс және білім алушылардың білімін бақылау формалары

Қазіргі заманғы білім берудегі өзіндік жұмыстың орны мен рөлі. Білім беру және білімді өз бетінше жетілдіру. СӨЖ ұғымы, мақсат-міндеттері, түрлері мен өткізу мерзімдері және оғани арналған бағдарламалар мен тапсырмаларды құрастырудың ерекшеліктері. СӨЖ-дің түрлері. Оқушылардың, гимназистердің, лицеистердің, колледж студенттерінің өзіндік жұмыстары: ерекшеліктері, формалары, жоспарлау, ұйымдастыру мен өткізу мәселелері.

6 тақырып. Жоғары және орта арнаулы оқу орындарындағы сабақтан тыс жұмыс

Факультативті және қосымша сабақтар түсінігі, мақсат-міндеттері мен қызметтері. Сабақтан тыс білім жүйесіндегі үйірмелер мен клубтардың орны. Философиялық пәндер бойынша сабақтан тыс жұмыстардың тиімді түрлерінің әдістемесі. Киноклуб, оқырмандар клубтары мен конференциялары, көрмелерді бару, т.б. және олардың білім алудағы, ағартушылық, тәрбиелік, эвристикалық қуаты және қоғамтанушы педагогтың, ұйымдастырушылық-әдістемелік жұмысының ерекшеліктері. Философияны оқытудағы дәстүрлер мен жаңашылдықтар.

«Әлеуметтік философия» пәні

Тақырып 1. Әлеуметтік философия: мәртебесі, қызметі мен мәні

Философияның генезисі. Әлеуметтік философияның ғылыми статусы. Әлеуметтік философияның қызметі. Әлеуметтік философияның ғылыми және гуманитарлық білім саласындағы орны. Әлеуметтік философияның даму логикасы.

Тақырып 2. Әлеуметтік-философиялық білімнің тарихы.

Адамзат тарихының мәні. Әлемдік діндердегі қоғамның моделі (христиандық, ислам, буддизм). Философия тарихы және әлеуметтік философия – генезис, арақатынас және ерекшеліктері. Философия тарихы: антика, орта ғасыр, Жаңа заман, гегельшілдік, марксизм. XX ғасырдағы әлеуметтік философия: К.Поппер, Т.Адорноның концепциялары және т.б.

Тақырып 3. Әлеуметтік-философиялық методолгияның проблемалары

Метод және методология жайлы жалпы ұғым. Әлеуметтік философия әлеуметтік таным методологиясы проблемасының контексінде. Марксизмнің диалектикалық-материалистік методологиясы. Франкфурт мектебінің диалектикалық және әлеуметтік философиясы (Адорно, Маркузе, Хоркхаймер, Фромм және т.б.). Қоғамды сараптауда синергетиканың жүйелі методологиясы мен принциптері.

Тақырып 4. Қоғам: философиялық сараптама негіздері

Қоғам болмысы. Қоғамдық болмыс және қоғамдық қатынастар ұғымы. Қоғам жүйе ретінде. Қоғамдық болмыстың көпқырлылығы, қоғамдық қатынастар ұғымы және көптүрлілігі. Қоғамдағы әлеуметтік жүйесі ұғымы. Қоғам іскер ретінде: қоғамдық өндіріс ұғымы, материалдық және рухани өндіріс. Қоғам өмірінің саласы. Әлеуметтік институттар: жалпы анықтамасы мен сипаттамасы. Қоғам түрлері.

Тақырып 5. Әлеуметтік философиядағы формациялық тәсіл.

Адамзат тарихының тұтастығы мен алуан түрлілігі. Тарихтың формациялық бөлігі. Қоғамдық-экономикалық формация. Формацияның негізгі элементтері. Тарихты материалистік тұрғыдан түсіндіру. Марксшілдіктің формациялық теориясы: оның тарихы, негізгі ұғымдары мен принциптері.

Тақырып 6. Әлеуметтік философиядағы өркениеттік тәсіл.

«Мәдениет» және «өркениет» әлеуметтік философияның проблемасы ретінде. Тарихтың өркениеттік бөлігі. Өркениеттік әдістің мәні. Заманауи өркениет. Әлемдік қауымдастық жүйесіндегі технико-технологиялық Қазақстан: жаһандану проблемасы және әлеуметтік жаңғырту.

Мәдениет және өркениет теориялары: Н.Данилевский, О. Шпенглер, П. Сорокин, А. Тойнби және т.б.. Л.Н. Гумилевтің этнологиялық теориясының философиялық қырлары.

Тақырып 7. Заманауи ақпараттық қоғам философиялық сараптаудың объектісі ретінде

Әлеуметтік-тарихи даму қарқынының үдеуі. Ақпарат әлеуметтік феномен ретінде. Бұқаралық ақпарат құралдары. Әлеуметтік байланыс жүйесі. Ақпараттық-байланыс технологиялары. Жаһандану және ақпараттық революция. Ақпараттық қоғам мен постиндустриялдық даму теориясы: Э.Тоффлер, Д. Белл, Ж. Бодрийяр, М. Кастельс, Э. Гидденс, Й. Масуда және т.б. Заманауи қоғам дамуындағы желілік технологиялардың дамуы. «Желілік жүйе қоғамы».

Тақырып 8. Адам болмысының әлеуметтік-мәдени негіздері.

Адамдағы биологиялық және әлеуметтілік. Адамның әлеуметтік табиғаты туралы. Әлеуметтіліктің биологиялықпен сәйкессіздігі. Тұлға ұғымы және «жүйесі» Тарихи және харизматикалық тұлға ұғымы. Тұлға, бостандық, құндылықтар: ұғымдары, табиғаты және мәні. Адам бостандығының онтологиясы, феноменология және аксиологиясы, олардың байланысы.

Тақырып 9. Әлеуметтік даму

Қоғам тарихтың субъектісі ретінде: объективті заңдылық және адамдардың саналы қызметі. Әлеуметтік заңдылық ұғымы. Әлеуметтік даму прогресс ретінде: тарихтың біртұтас және әралуандық проблемасы. Тарихи процесстегі революциялық және эволюциялық. Әлеуметтік революциялар: заңдылығы, жүйелілігі, маңыздылығы. Әлеуметтік мобильділік. Әлеуметтік ауысудың типологиясы. Вертикальді мобильділік типологиясы. Қоғамдық прогресс.

Тақырып 10. Қоғамның экономикалық болмысы.

Материалды өндіріс тарихи зерттеудің объектісі ретінде.

Өндірістің технологиялық әдісі. Технологиялық детерменизм концепциялары. Техниканың салыстырмалы тәуелсіздігі. Техникалық революциялар. Технологиялық қатынастар. Өндірістің экономикалық әдісі. Өндірістік күштер. Өндірістік қатынастар жүйесі. Негізгі және туындаушы қоғамдық қатынастар.

Тақырып 11. Қоғамның әлеуметтік болмысы

Әлеуметтік құрылым ұғымы. Қоғамның этникалық құрылымы. Ру және тайпа. Халық. Ұлт. Қоғамның демографиялық құрылымы. Тап және таптық қатынастар. Таптардың қалыптасуы. Әлеуметтік стратификация. Қауымдар мен касталар. Қазақстандық қоғамдағы страттар.

Тақырып 12. Қоғамның саяси болмысы

Қоғам «саяси ағза» ретінде: саяси жүйенің ұғымы мен элементтері. Құқықтық мемлекет пен азаматтық қоғамның философиялық қырлары. Саясат және құқық философиясы әлеуметтік философия контексінде. Мемлекеттің пайда болуы. Мемлекет және азаматтық қоғам. Азаматтық қоғамның құрылымы. Саяси партиялар.

Тақырып 13. Әлеуметтік таным

Әлеуметтік танымның эмпирикалық деңгейі. Қоғамтанудағы бақылау. Әлеуметтік эксперимент. Әлеуметтік танымның теориялық деңгейі. Әлеуметтік болжам мен жоба негізі. Әлеуметтік болжам. Ғылыми болжамның мәні. Адамзат жаһандық мәселелермен бетпе-бет. Планетарлық сананың қажеттілігі.

«Сыни ойлау» пәні

Тақырып 1. Сыни ойлау объективті ақиқатқа жеткізетін ойлау ретінде.

Сыни ойлаудың анықтамасы: салыстырмалы талдау. Сын және сыни ойлау. Білім және ойлау. Мән және аналитикалық ойлау. Сыни шығармашылық ойлау түрлі пікірлерді бағалауға ұмтылу және қабілет ретінде және нақты дәлел негізінде объективті пікір жасау болып табылады.

Тақырып 2. Сыни ойлаудың тарихи-философиялық және методологиялық даму принциптерінің негізі.

Антикалық философиядағы дәлелдеу мен айғақтамалардың теориялық бастаулары. Таным туралы ілімдегі айқындық моделі. Ортағасырлық философиядағы логика. Екіжақты ақиқаттың теологиясы мен идеясы. Аристотельдің «Органоны» мен Ф.Бэконның «Жаңа Органоны». Таным туралы классикалық ілім: интеллектуализм және эмпиризм. Догматизмнен арылу: сыни тексеру принципі. Диалектикалық ойлау: қарама-қайшылықтарды іздеу. Рационалды ұғымы сыни ойлау теориясы контекстінде. Ғылыми танымның әдістемесін позитивизмде негіздеу.

Тақырып 3. Сыни ойлау психологиясы.

Сыни ойлау – ойлау үдерісінде айқындық, дәлдік, мақсатқа талпынушылыққа ұмтылу. Сыни ойлау технологиясының негізгі моделін қалыптастыруда адам психологиясын, оның таным ерекшеліктерін ескеру. Ойлау және білім. Ойлау биологиялық процесс ретінде. Ойлау – бейнелер топтамасы мен ішкі сөз. Ойлау ақпаратты қайта өңдеу үрдісі ретінде. Ойлаудың интеллектісі мен машығы.

Тақырып 4. Сыни ойлаудың негізгі элементтері мен көрсеткіштері.

Білім және пікір. Пікір, дәйекті пайым және фактілердің айырмашылығы. Метатаным білім жайлы білім. Дәлелдеме бір-бірімен байланысты пайымдар ретінде. Дәлелдемелер теориясының жалпы ерекшеліктері. Контрдәлелдеме. Дәлелдеменің графикалық жүйелі бейнелері. Жазбаша және ауызша тілдегі дәлелдеме құрылымы. Визуалды дәлелдеме. Қорытынды дәлелдеменің мақсаты ретінде. Валидтілік. Ақиқат пен валидтіліктің айырмашылығы.

Тақырып 5. Сыни ойлау құралдары.

Сыни ойлау дағдысын қалыптастыру үрдісіндегі әдістің көптүрлілігі. Сыни ойлаудың негізгі интеллектуалды икемдігі (Халперн Д.): сараптама, қорытынды, көтермелеу, тұжырымдау, болжам жасау; жасау және қондыру, ұқсастықты іздеу, метафор; бұрын алынған білімді активтендіру; себеп-салдарлық қатынасты активтендіру; маңыздылықты сараптау; салыстыру – салғастыру – қарсы қою; контрдәлелдеме; баға және оның анықтығы / валидтілік; идеяны жалпылау; өзге де көзқарастарды зерттеу. Сыни ойлауға қатысты дағдылар мен икемділік (П. Бонни): ақпараттар бөлігіндегі ұқсастықтар мен өзге де қатынастарды табу; Проблеманы шешу мен жүйелеуде ақпарат маңыздылығын анықтау; Ақпарат текстіне проблеманы қою. Жүйелі сұрақтарды қою арқылы сыни ойлау алгоритімін қалыптастыру.

Тақырып 6. Заманауи ақпараттық технологиялар мен медиасауаттылық ұғымының дамуы. Заманауи медиабілімнің мәні мен сыни ойлаудың рөлі. Медиабілім теориясы - Л.Мастерман концепциясындағы сыни ойлауды дамыту ретінде. Сыни шығармашылық ойлау медиа және медиамәтін жүйесіне қатысты алғанда – ассоциативті қабылдаудан, синтезден, медианың социумда қызмет ету механизмдері мен медиамәтіндерді сараптау мен бағалаудан тұратын күрделі рефлекситві ойлау үрдісі. Медиа мен медиамәтіндерге қатысты алғанда аудиторияның сыни ойлауын дамытудың педагогикалық технологиясының ерекшеліктері.

Тақырып 7. «Манипуляция» ұғымының мәні. Манипуляциялаудың объектілері: белгілік жүйелер, ойлау, сезім. Эмоционалды ықпал ету манипуляцияның алғышарты ретінде, үрей мәселесі. Назарды манипуляциялау. Қоғамдық сана мифтері. Сана арқылы манипуляциялау және әлеуметтік институттар. Бұқаралық ақпарат құралдары және бұқаралық мәдениет. Манипуляцияның негізгі ақпараттық ошағы. Постмодернистік философиядағы жарнама әлеуметтік феномен ретінде. Симуляция және симулякрлар (Ж.Бодрийяр). Жарнама мен саудадағы манипуляцияның негізгі әдістері.

Тақырып 8. Сыни ұғынудан шығармашылық ойлауға

Шығармашылықтың анықтамасы. Шығармашылық және креативтілік. Латералды және вертикалды ойлау. Сезімталдылық, синергия және интуиция. Шығармашылық және танымдық үрдіс. Шығармашылық – жадыда сақталатын және жеке тәжірибе шеңберінен шығып кететін ақпарат қолданылатын шығармашылық когнитивті үрдіс. Ғылыми шығармашылық және оның өзіне тән ерекшеліктер.

Тақырып 9. Сыни ойлау білім беру технологиясы ретінде.

Сыни ойлауды қалыптастырудағы қажеттілік пен мақсаттылық. Д. Дьюи ой дамуының кез-келген білім беру мекемесінің басты мақсаты жайында. Ойлау дағдысының даму бағдарламасы Э. де Боно. Кавингтонның шығармашылық қабілеттерді дамыту бағдарламасы. Білім беру процессіндегі ойлау дағдылары даму бағдарламасының салыстырмалы сараптамасы. Ойлау дағдылары мен демократиялық азаматтық сана арасындағы байланыс.

4. Ұсынылатын әдебиеттер тізімі

Негізгі әдебиеттер:

1. Алексеев П.В., Панин А.В. Философия. − М., 1997 (2000).

2. Абишев К.А. Философия. − Алматы, 2000.

3. Ильин В.В. Философия. В 2 кн. − М., 1999.

4. Кириллов В.И., Старченко А.А. Логика. − М., 2002.

5. Мынбаева А.К. История, теория и технологии научной деятельности высшей школы. − А., 2010. − 257 с.

6. Нұрышева Г.Ж. Философия. Алматы, 2013.

7. Реале Д., Антисери Д. Западная философия от истоков до наших дней: в 4 тт. - М., 2000.

8. Сегизбаев О.А. Казахская философия XV - начала XX века. − Алматы, 2008.

9. Cпиркин А.Г. Философия: Учебник. – М., 2006.

10. Философия (под ред. Т.Х. Габитова). − А., 2003.

Қосымша әдебиеттер:

1. Антология мировой философии. В 4-х т. − М.: Мысль, 1969-1972.

2. Алтаев Ж.А. Исламская философия: новый взгляд. – Алматы, 20107

3. Абай. Книга слов. − Алматы, 1992.

4. Аль-Фараби. Философские трактаты. − Алма-Ата,1970.

5. Асанов Н.А. Планирование, организация и контроль учебного процесса в вузе: подходы, решения, опыт. − А., 2003. − 400 с.

6. Арсеньев А.С. Философские основания понимания личности. − М., 20017

7. Гуревич П.С. Философская антропология. М. 1997.

8. Гершунский Б.С. Философия образования для ХХI века. М, 1998.

9. Кириллов В.И., Старченко А.А. Логика. М., 2002

10. Касымжанов А.Х. Аль-Фараби. – Алматы, 2000 (М., 1985).

11. Касымжанов А.Х. Портреты: Штрихи к истории Степи Вып.1 Алматы:Ун-т «Кайнар», 1995

12. Методические рекомендации к базовому курсу «Философия» / И.В. Ватин, В.Е. Давидович и др. − Рос­тов-на-Дону, 1995.

13. Проблемное обучение и преподавание философии. − Минск, 1989.

Человек и природа

Прежде всего, спросим себя: почему именно сегодня в естествознании заговорили о нестабильности, тогда как прежде господствовала точка зрения детерминизма? Дело в том, что идея нестабильности не только в каком-то смысле теоретически потеснила детерминизм, она, кроме того, позволила включить в поле зрения естествознания человеческую деятельность, дав, таким образом, возможность более полно включить человека в природу. Соответственно, нестабильность, непредсказуемость и, в конечном счете, время как сущностная переменная стали играть теперь немаловажную роль в преодолении той разобщенности, которая всегда существовала между социальными исследованиями и науками о природе.

В чем, однако, смысл тех изменений, которые произошли (в интересующем нас плане) в отношениях человека к природе? В детерминистском мире природа поддается полному контролю со стороны человека, представляя собой инертный объект его желаний. Если же природе, в качестве сущностной характеристики, присуща нестабильность, то человек просто обязан более осторожно и деликатно относиться; к окружающему его миру, — хотя бы из-за неспособности однозначно предсказывать то, что произойдет в будущем.

Далее, принимая в науке идею нестабильности, мы достигаем тем самым и более широкого понимания существа самой науки. Мы начинаем понимать, что западная наука, в том виде, как она до недавних пор существовала, обусловлена культурным контекстом XVII в. — периода зарождения современного естествознания и что эта наука ограничена. В результате начинает складываться более общее понимание науки и знания вообще, понимание, отвечающее культурным традициям не только западной цивилизации.

К сожалению, однако, приходится признать, что современная культурная жизнь крайне разобщена даже внутри западной цивилизации. В книге, имевшей недавно большой успех в США, Алан Блум утверждает, что наука является материалистическим, редукционистским, детерминистическим феноменом, полностью исключающим время ¹. Но если упрек Блума и справедлив относительно науки 20—30-летней давности, то к сегодняшней науке эти характеристики явно не применимы, — она не сводима ни к материализму, ни к детерминизму.

Лейбниц: исключение нестабильности

Для того чтобы понять идущие в современной науке процессы, необходимо принять во внимание, что наука — культурный феномен, складывающийся в определенном культурном контексте. Иллюстрацией этому может служить, например, дискуссия между Лейбницем и Кларком, представлявшим в их споре взгляды Ньютона. Лейбниц упрекает Ньютона в том, что его представление об универсуме предполагает периодическое вмешательство Бога в устройство мироздания ради улучшения функционирования последнего. Ньютон, по его мнению, недостаточно почитает Бога, поскольку искусность Верховного Творца у него оказывается ниже даже искусности часовщика, способного раз и навсегда сообщить своему механизму движение и заставить его работать без дополнительных переделок ².

----------------------
1 См.: Bloom A. The closing of American mind.N.Y., 1987.
2 Здесь, видимо, уместно привести одно из высказываний по этому поводу самого Лейбница:"Я не говорю, что телесный мир — это машина или часовой механизм, работающий без вмешательства Бога; я достаточно подчеркиваю, что творения нуждаются в беспрерывном его влиянии.Мое утверждение заключается в том, что это часовой механизм, который работает, не нуждаясь в исправлении его Богом; в противном случае пришлось бы сказать, что Бог в чем-то изменилсвои решения. Бог все предвидел, обо всем заранее позаботился" (Лейбниц. Соч., т. I, 1982, с. 436). — Прим. перев.
47

Лейбницевские представления об универсуме одержали победу над ньютонианскими. Лейбниц апеллировал к всеведению вездесущего Бога, которому вовсе нет никакой нужды специально обращать свое внимание на Землю. И он верил при этом, что наука когда-нибудь достигнет такого же всеведения — ученый приблизится к знанию, равному божественному. Для божественного же знания нет различия между прошлым и будущим, ибо все присутствует во всеведущем разуме. Время, с этой точки зрения, элиминируется неизбежно, и сам факт его исключения становится свидетельством того, что человек приблизился к квазибожественному знанию.

Высказанные Лейбницем утверждения принадлежат к базовому уровню идеологии классической науки, сделавшей именно устойчивый маятник объектом научного интереса, — неустойчивый маятник в контексте этой идеологии предстает как неестественное образование, упоминаемое только в качестве любопытного курьеза (а по возможности вообще исключаемое из научного рассмотрения). Но изложенная концепция вечности грешила тем, что в ней не оставалось места для уникальных событий (впрочем, и в ньютоновском подходе не было места для новаций). Материя, согласно этой концепции, представляет собой вечно движущуюся массу, лишенную каких бы то ни было событий и, естественно, истории. История же, таким образом, оказывается вне материи. Так исключение нестабильности, обращение к детерминизму и отрицание времени породили два противоположных способа видения универсума:

— универсум как внешний мир, являющийся в конечном счете регулируемым автоматом (именно так и представлял его себе Лейбниц), находящимся в бесконечном движении;
— универсум как внутренний мир человека, настолько отличающийся от внешнего, что это позволило Бергсону сказать о нем: "Я полагаю, что творческие импульсы сопровождают каждое мгновение нашей жизни" ³.

Действительно, любые человеческие и социальные взаимодействия, а также вся литературная деятельность являются выражением неопределенности в отношении будущего. Но сегодня, когда физики пытаются конструктивно включить нестабильность в картину универсума, наблюдается сближение внутреннего и внешнего миров, что, возможно, является одним из важнейших культурных событий нашего времени.

Поиск по сайту: