Rola wielkich Mocarstw

Kongres Wiedeński: Wielka Brytania, Austria, Rosja, Prusy i Francja;

Art. 6 traktatu paryskiego (20.11.1815) - Akt uznania i gwarancji wieczystej neutralności Szwajcarii i części Sabaudii."

„Dla ułatwienia wykonania niniejszego traktatu i umocnienia ścisłych więzów, które jednoczą dziś suwerenów dla szczęścia świata, Wysokie Umawiające się strony są przekonane o potrzebie zwoływania w wyznaczonym czasie, bądź pod bezpośrednim przewodnictwem suwerenów, bądź też ich ministrów pełnomocnych, spotkań poświęconych najważniejszym sprawom będących przedmiotem wspólnego zainteresowania, a także omówieniu środków, które w danym czasie będą najbardziej stosowne dla utrzymania spokoju, a także zapewnienia pomyślności poddanym i utrzymaniu pokoju w Europie".

Art. 7 traktatu paryskiego (30.03.1956) – Traktat Pokoju i Przyjaźni między Austrią Francją, Zjednoczonym Królestwem..., Prusami, Rosją, Sardynią i Turcją – stwierdzał, że państwa europejskie "uznają niniejszym Wysoka Portę za przypuszczoną do udziału w korzyściach europejskiego prawa narodów i koncertu europejskiego. (...) zobowiązują się każde ze swej strony szanować niezawisłość i terytorialną całość Państwa Ottomańskiego, zaręczając wspólne ścisłe przestrzeganie zobowiązania tego, i wskutek tego uważać będą wszelki akt, który by zdolny był je naruszyć, za kwestię interesu powszechnego”.

traktat Berliński (13.07.1878) – normował porządek terytorialny (polityczny) na Bałkanach;

„W Imię Boga Wszechmogącego, J.C.M. Cesarze Niemiecki, Król Pruski, J.C. i K.M. Cesarz Austrii, Król Czeski itd. i Apostolski Król Węgrów, Prezydent Republiki Francuskiej, J.K.M. Królowa Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii. Cesarzowa Indii. J.K.M. Król Włoch, J.C.M. Cesarz Wszechrosji i J.C.M. Cesarz Ottomanów pragnąc uregulować w myśl porządku europejskiego, zgodnie z postanowieniami Traktatu Paryskiego z dn. 30 marca 1856 i sprawy podniesione na Wschodzie przez wydarzenia lat ostatnich i przez wojnę, zakończoną pokojem preliminaryjnym w San Stefano, zgodnie uznali, że zgromadzenie Kongresu byłoby najlepszym sposobem ułatwienia Ich porozumienia.

akt generalny Konferencji Berlińskiej (26.02.1885); normował porządek terytorialny w Afryce – udział 13 państw europejskich, Imperium Ottomańskiego i Stanów Zjednoczonych.

2. Przejawy postępującej instytucjonalizacji obrotu

Rzecz o początkach organizacjach międzynarodowych (OM)...

Akt końcowy Kongresu Wiedeńskiego (9.06.1815) – instytucja rzek międzynarodowych – mechanizm zarządzania umiędzynarodowioną rzeką – jest inicjacją zjawiska.

Art. CVIII „Mocarstwa, których kraj oddziela albo przecina ta sama rzeka żeglowna, zobowiązują się uporządkować za wspólną zgodą wszystko to, co się tyczy żeglugi na tej rzece. W tym celu zamianują one Komisarzy, którzy się zbiorą najpóźniej w sześć miesięcy po zakończeniu Kongresu i którzy wezmą za podstawy swoich prac zasady wyrażone w następujących artykułach”.

Art. CIX – CXV - stanowiły m. in., że:

„Żegluga... będzie zupełnie wolna w całym jej biegu”

„System... poboru opłat jak i co do utrzymania policji, będzie na całym biegu rzeki, o ile to się da zrobić, tenże sam.”

„Opłaty od żeglugi „ustanowione będą w sposób jednostajny, niezmienny i... niezawisły”...

„Nie będą nigdzie ustanowione prawa składu, portu lub przymusowego wypoczynku”

Art. CXVI „Wszystko, o czym wspominają artykuły poprzedzające, określi się przez regulamin wspólny, który obejmie wszystko co by wymagało dalszego określenia. Regulamin raz ustanowiony nie będzie mógł być zmieniony, jak tylko za przyzwoleniem wszystkich Państw nadrzecznych, których staraniem będzie obmyśleć środki do jego wykonania w sposób odpowiedni i stosowny do okoliczności i miejsca”.

Art. CXVII „Przepisy szczególne tyczące się żeglugi na Renie, Nekarze, Menie, Mozeli, Mozie i Skaldzie, tak jak się znajdują przyłączone do niniejszego akty, będą miały tę samą moc i ważność, jak gdyby były dosłownie tu zamieszczone’.

Regulamin – umowa międzynarodowa określała międzynarodowy status rzeki;

Umowa ustanawia tzw. komisje rzeczne – traktowane jako zalążek OM.

Komisarze, pełnomocnicy państw aplikowali w praktyce reżim traktatowy;

Dunaj, Ren, Niger, Indus, Amazonka... stały się rzekami międzynarodowymi

Kolejne organizacje międzynarodowe:

Międzynarodowy Związek Telegraficzny 1865 (1835 r.)

Światowy Związek Pocztowy 1874;

Międzynarodowe Biuro Miar i Wag 1875;

Te organizacje międzynarodowe (GO’s) „nie były międzynarodowymi organizacjami jakie znamy dzisiaj, z szeroko określonymi kompetencjami i uprawnieniami, szeroko rozbudowanym członkostwem, powszechnie przyjętą i ukształtowaną strukturą, uznaną osobowością w rozumieniu prawa międzynarodowego, jak i prawa krajowego. Były one raczej administracyjnym forum służącym i stymulującym komunikowanie się zarówno państw jak i jednostek.” (Rosenne).

W XIX stuleciu – „(...) utworzono ponad 450 prywatnych lub pozarządowych (NGS’) organizacji międzynarodowych i ponad 30 organizacji rządowych”.

3. Zakres przedmiotowych charakterystycznych dla wieku XIX regulacji.

Odnotowując coraz bogatszy przedmiot międzynarodowych regulacji warto zacytować prawnika (prawa narodów) tamtej doby Rolin-Jacquemynsa (1835-1902) – „W miarę jak życie jednostek i państw staje się coraz bardziej złożone, a cywilizacja i nauka stwarzają na przemian nowe potrzeby i nowe możliwości, prawo rozszerza swoje pole działania i mnoży swoje praktyki, zmuszając do przedkładania zasad nad kaprysy, a porządek nad anarchię”.

Przedmiot regulacji:

• prawo wojenne (ius ad bellum i ius in bello);
• międzynarodowa komunikacja;
• organizacje międzynarodowe / obrót gospodarczy;
• status osób;
• pokojowe rozstrzyganie sporów;

Prawo wojenne:

Joseph de Maistre (1753-1821) „(...) wojna jest zwykłym stanem ludzkiego gatunku”;

Karl von Clausewitz (1780-1831) – „Wojna stanowi kontynuację polityki za pomocą innych środków.” („O wojnie”);

Jakkolwiek użycie siły (prowadzenie wojen) było, jest i będzie naturalnym zachowaniem społeczności zorganizowanych w suwerenne narodowe państwa, należy odnotować fakt, że ustalenia kongresu wiedeńskiego (1815), jak i kongresów późniejszych do 1914 roku, pozwoliły utrzymać pokój w skali kontynentu przez prawie 100 lat. Konflikty jakie miały miejsce w tym okresie były konfliktami kwalifikowanymi jako konflikty (wojny) lokalne, tak w Europie (m.in., wojna krymska - 1854; wojna francusko-pruska – 1870-1871), jak i poza nią (m.in., wojna miedzy Hiszpania a USA – 1898; wojna Burska – 1899-1902; czy też rosyjsko-japońska – 1904-1905).

Ten stan był w części swej pochodną przyjmowanych regulacji, także tych przyjmowanych w następstwie doświadczeń wojen lokalnych.

Do regulacji tych należą:

- akt uznania wieczystej neutralności Szwajcarii (w 1815), a następnie Belgii w 1831 roku;

- deklaracja w przedmiocie wojny morskiej (1856);

Deklaracja w przedmiocie wojny morskiej (1856):

„Pełnomocnicy (...) ustalili uroczystą deklarację następującą:

Korsarstwo jest i pozostanie zniesione;

Bandera neutralna osłania towar nieprzyjacielski, z wyjątkiem kontrabandy wojennej;

Towar neutralny, z wyjątkiem kontrabandy wojennej, nie może być zajęty pod banderą nieprzyjacielską;

Blokady aby były ważne, muszą być skuteczne tj., przeprowadzane przez siły zbrojne wystarczające do rzeczywistego bronienia dostępu do wybrzeża nieprzyjacielskiego”.

- konwencja w sprawie polepszenia losu rannych wojskowych w armiach w polu będących (1864);

- deklaracja w sprawie pocisków wybuchających małego kalibru (1868);

W końcu wieku XIX i początkach wieku XX – uwaga państw, w tym Mocarstw, skoncentrowała się szczególnie mocno na ius in bello. W szczegółach, zarówno na rodzajach broni jakie mogłyby być użyte, jak i potrzebie uściślania reguł postępowania uczestników konfliktu zbrojnego w jego toku. Zainteresowanie to było następstwem dynamicznego rozwoju technologii zbrojeniowych i narastającego niepokoju co do następstw ich użycia w wojnie. Ta uwaga zaowocowała zwołaniem dwóch wielkich konferencji pokojowych w Hadze i przyjęciem na nich szeregu konwencji.

Konwencje haskie:

Konferencja w 1899 roku; uczestniczyło 26 państw - 3 konwencje;

Konferencja w 1907 roku; uczestniczyły 44 państwa - 13 konwencji;

1907 - poza konwencją pierwszą (o pokojowym rozstrzyganiu sporów), w każdym z pozostałych przypadków chodzi o ius ad bellum (II)i ius in bello (III-XIII).

II w sprawie ograniczenia użycia siły celem ściągania długów zawarowanych umową;

III dotycząca rozpoczęcia kroków nieprzyjacielskich;

IV dotycząca praw i zwyczajów wojny lądowej;

V dotycząca praw i obowiązków Mocarstw i osób neutralnych w razie wojny lądowej;

VI dotycząca stanowiska prawnego okrętów handlowych nieprzyjacielskich na początku kroków wojennych;

VII dotycząca przemiany okrętów handlowych w okręty wojenne;

VIII dotycząca zakładania min wybuchających automatycznie za dotknięciem;

IX w sprawie bombardowania przez siły zbrojne morskie w czasie wojny;

X w sprawie zastosowania do wojny morskiej zasad Konwencji Genewskiej;

XI dotycząca pewnych ograniczeń w wykonywaniu prawa zaboru w wojnie morskiej;

XII dotycząca utworzenia Międzynarodowego Trybunału Kaperskiego;

XIII dotycząca praw i obowiązków Mocarstw neutralnych w razie wojny morskiej;

Międzynarodowa komunikacja...

• Rzeki międzynarodowe (1815);
• Cieśniny morskie;
• Kanały morskie;
• Pocztowa;
• Telegraficzna

CIEŚNINY morskie (niezbędne dla żeglugi międzynarodowej, terytorialne)

Cieśniny: czarnomorskie, bałtyckie (1857), cieśnina Magellana (1881);

Bosfor – Morze Marmara - Dardanele – przykład ewolucji reżimu cieśnin poprzez traktaty wielostronne:

konwencja londyńska (1841); traktat paryski (1856); traktat londyński (1871); traktat pokojowy z Sevres (1920); traktat lozański (1923); (demilitaryzacja cieśnin, Komisja Cieśnin, wolność żeglugi); konwencja z Montreux (1936); wolność żeglugi (warunki odmienne dla statków handlowych i okrętów wojennych);

Skala problemu współcześnie – 116 przejść morskich – cieśnin – będących cieśninami terytorialnymi: reguły generalne żeglugi w cieśninach terytorialnych normuje prawo morza z 1982 roku. Prawo to honoruje autonomiczny reżim w/w cieśnin.

KANAŁY morskie (sztuczne drogi wodne łączące dwa otwarte dla żeglugi międzynarodowej obszary morskie).

Kanały sueski, panamski, kiloński... koryncki.

Traktat w sprawie Kanału Sueskiego (1888)

Art. 1 „Kanał morski Sueski będzie zawsze wolny i otwarty, w czasie wojny i w czasie pokoju, dla wszystkich okrętów handlowych czy wojennych bez różnicy bandery. Wobec tego Wysokie układające się Strony postanawiają nie naruszać wolności korzystania z kanału tak w czasie wojny, jak w czasie pokoju. Kanał nie będzie nigdy poddany blokadzie”.

Strefa kanału + 3 Mm obszar morski u wejścia do kanału - zostały zneutralizowane i zdemilitaryzowane.

Traktat między Stanami Zjednoczonymi a Wielką Brytanią w sprawie Kanału Panamskiego (1901);

Art. 3 „Stany Zjednoczone przyjmują, jako podstawę neutralizacji rzeczonego kanału żeglownego, następujące prawidła, których treść zawarta jest w konwencji konstantynopolitańskiej, podpisanej 28 października 1888 roku, w sprawie wolnej żeglugi na Kanale Sueskim, a mianowicie: (...)”.

Traktat wersalski (1919)

Art. 380 „Kanał Kiloński i dostępy do niego będą zawsze wolne i otwarte na stopie zupełnej równości dla statków wojennych i handlowych wszystkich państw będących w pokoju z Niemcami”.

Konwencja w sprawie ochrony kabli podmorskich (1884) – chodziło o kable telegraficzne;

Obrót handlowy

Klauzula najwyższego uprzywilejowania;

Konwencja dotycząca ochrony własności przemysłowej (Paryż 1883);

Konwencja o fałszywych oznakach pochodzenia towarów (Madryt 1891);

Porozumienie o rejestracji znaków fabrycznych (1891);

Unia międzynarodowa ochrony dzieł literackich i artystycznych (Berno 1886) – ciągle stanowi fundament regulacji prawnej praw autorskich, także w Internecie;

Status osób

Traktat w sprawie obywatelstwa między państwami Związku Północno-Niemieckiego a Stanami Zjednoczonymi (1868)

Art. 1 Przynależni do Związku Północno-Niemieckiego, którzy stali się naturalizowanymi obywatelami Stanów Zjednoczonych Ameryki i przebywali w Stanach Zjednoczonych pięć lat bez przerwy, winni być uważani przez Związek Północno-Niemiecki jako obywatele amerykańscy i jako tacy traktowani.

Podobnież obywatele Stanów Zjednoczonych, którzy stali się naturalizowanymi przynależnymi Związku Północno-Niemieckiego i przebywali w Północnych Niemczech pięć lat bez przerwy, winni być uważani przez Stany Zj., jako przynależni Związku Północno-Niemieckiego i jako tacy traktowani.(...)”.

Akt generalny Konferencji Brukselskiej (1890)

W art. 1 wskazywał na "najskuteczniejsze sposoby zwalczania handlu niewolnikami w głębi Afryki" - wykonywał dołączoną do aktu końcowego kongresu wiedeńskiego - Deklarację Mocarstw co do zniesienia handlu Murzynami przyjętą 8 lutego 1815 roku.

Konwencja haska w sprawie zwalczania pijaństwa wśród rybaków na Morzu Północnym, szerzoną przez tzw. szynki pływające (cabarets flottants, coopers albo bumboots) (1887) Jej stronami Zjednoczone Królestwo, Belgia, Holandia, Dania, Niemcy)

IV. Okres doby Nowożytnej [1492-2006] - podokres 1789-2006; 1789- 1914/1918; 1914/18-1945 -2006

Do połowy XX wieku...

1. Założenia ideowe przyjęte w obrębie społeczności międzynarodowej – w porządku wersalskim niezmienne – suwerenność pozostaje centralną kategorią opisującą sens międzynarodowego obrotu;

2. Obok suwerennych państw (Liga Narodów – 1938 – 54 członków, organizacje międzynarodowe (rządowe i pozarządowe).

Rola mocarstw...niezmienna...

konferencja w Monachium (29-30.09.1938), na której Francja, Wielka Brytania, Włochy i Niemcy decydowały o losach Czechosłowacji bez jej udziału

3. Proces normotwórczy

Z jednej strony wielkie dokonania traktatowe determinujące współczesny sens (rozumienie) międzynarodowego porządku prawnego (politycznego)...

Pakt Ligi Narodów (LN), statut Międzynarodowej Organizacji Pracy, Statut Stałego Trybunału Sprawiedliwości Międzynarodowej, Traktat wyrzeczenia się wojny (traktat Brianda-Kelloga) (1928), czy też Protokół dotyczący zakazu używania w wojnie gazów duszących, trujących lub podobnych oraz środków bakteriologicznych (1925)...

3.1. System zbiorowego bezpieczeństwa.

Art. 10 Paktu LN - „Członkowie Ligi zobowiązują się szanować i utrzymać, przeciwko wszelkiej napaści z zewnątrz, całość terytorialną i niezależność polityczną wszystkich członków Ligi. W razie podobnej napaści, jej groźby lub niebezpieczeństwa, Rada zaproponuje środki, jak zapewnić wykonanie niniejszego zobowiązania.”

Rada ‘strażnikiem’ pokoju – kolektywnym „żandarmem” – nowatorski mechanizm (rozwinięty po 1945 roku w rozdz. VII Karty ONZ) ... dlaczego w 1919 roku przyjęty?

Stan pokoju – okresu XIX/początek wieku XX (podobnie jak okresu 1492-1800) – jeśli miał miejsce - nie był konsekwencją odkrywania wspólnych potrzeb, zabezpieczania wspólnego interesu tworzących społeczność międzynarodową podmiotów.

Stan pokoju miał gwarantować stan politycznego posiadania; monarchowie, a następnie suwerenne państwa narodowe, uważali (-ły) zatem, że stan pokojowych relacji miedzy nimi najpewniej zapewnia stan równowagi sił tj. stan, w którym żaden z partnerów nie będzie w stanie podjąć działań, które zmienią stan osiągniętej równowagi politycznych wpływów i znaczenia. Pokój zatem zapewnia stosowanie zasady równowagi sił i odzwierciedlające w danym momencie osiągnięty stan równowagi, porozumienia i sojusze. Zasada równowagi sił staje się zatem kanonem w uprawnianiu polityki zagranicznej po 1648 roku. W II połowie XIX wieku Thiers wręcz stwierdzał - "zasada równowagi to gwarancja niepodległości państw".

Stosowanie zasada równowagi sił - pośrednio – stymuluje, podsyca państwowe egoizmy, ‘k’sobny’ sposób rozumowania politycznych elit. Zasada równowagi sił kładzie się również negatywnym cieniem na postrzeganiu waloru reguł prawa międzynarodowego, na procesie dojrzewania ‘zasady rządów prawa międzynarodowego” i przyjęciu jej wiodącej funkcji w procesie normowaniu międzypaństwowych relacji. Wybitny teoretyk prawa Georg Jellinek wręcz stwierdzał: „(...) tam gdzie stosowanie się do prawa narodów wchodzi w konflikt z istnieniem państwa, tam ustępuje norma prawna. (...) prawo narodów istnieje dla państwa, nie państwo dla prawa narodów”.

To nasycenie polityki egoizmem i lekceważeniem prawa, wplecione: (i) w proces zbrojeń rozwijany na przełomie XIX i XX wieku; (ii) rozwój nowoczesnej technologii i (iii) powszechnej służby wojskowej, staje się największym zagrożeniem dla bezpieczeństwa państw i dla europejskiej cywilizacji jako całości.

W następstwie pozornie nieznaczącej politycznie iskierki - zamachu na następcę tronu Franciszka Ferdynanda – 8.06.1914 roku w Sarajewie - wybucha płomień kontynentalnej, światowej wojny.

Doświadczenia I wojny światowej dramatycznie sygnalizują, iż jedyną perspektywą pokoju jest perspektywa przywrócenia szacunku dla prawa i etyki, w wielu płaszczyznach, także w płaszczyźnie międzynarodowych relacji.

Służyć jej stabilizowaniu może praktyka: wspólnego identyfikowania przez państwa przestrzeni interesów wspólnych, w sprawach małych i wielkich oraz lojalnego współdziałania państw w wyważaniu interesów indywidualnych i interesów wspólnych.

Suwereni muszą zatem przyjąć wobec innych jak i wobec siebie zasadniczo inną niż dotąd postawę. Postawę uznania i uszanowania suwerenności bliższych i dalszych sąsiadów, co niesie z sobą konieczność samo-ograniczania się z jednoczesnym, precyzyjnym wskazaniem w prawie granic tych samo- ograniczeń.

Przejawem próby zajęcia takiej postawy są podejmowane na konferencji pokojowej w Wersalu, wysiłki budowy nowego porządku międzynarodowego – zmierzającego do odrzucenia zasady równowagi sił.

Miarą tego jest próba zbudowania systemu bezpieczeństwa zbiorowego, w skali powszechnej, jakim było utworzenie Ligi Narodów i ustanowienie mechanizmu opisanego art. 10 Paktu LN.

„Koncepcja, system bezpieczeństwa zbiorowego – opisany art. 10 Paktu LN - przeciwstawiona być musi tradycyjnej praktyce zawierania, dla kształtowania stanu bezpieczeństwa, sojuszy. Sojusze były wymierzone przeciwko określonemu zagrożeniu i precyzyjnie określały obowiązki, jakie przyjmowały na siebie określone grupy państw mające podobne interesy narodowe lub wspólne obawy o bezpieczeństwo. Zasada bezpieczeństwa zbiorowego nie precyzuje określonych zagrożeń, żadnemu narodowi nie udziela gwarancji i żadnego nie dyskryminuje. Teoretycznie jej zadaniem jest stawianie oporu każdemu zagrożeniu pokoju, bez względu na to, przeciwko komu byłoby ono skierowane i od kogo miałoby pochodzić. Sojusze zawsze zakładają istnienie potencjalnego przeciwnika. Zasada bezpieczeństwa narodowego służy obronie prawa międzynarodowego jako takiego (...) Nie wskazuje ona z góry winowajcy... W przypadku bezpieczeństwa zbiorowego casus belli stanowi złamanie zasady „pokojowego” rozstrzygania sporów, w czym jak się zakłada wszyscy suwerenowie, wszystkie narody, mają wspólny interes. Dlatego też siły do obrony bezpieczeństwa mobilizowane są w każdym przypadku oddzielnie, wśród... państw, narodów złączonych wspólnym interesem „zachowania pokoju”. (Kissinger).

3.2. Od ius ad bellum (poprzez II konwencję haską z 1907 roku, a następnie ograniczenia wykonywania prawa do wojny przewidziane Paktem LN) do eliminacji tej prerogatywy suwerennego podmiotu.

Traktat wyrzeczenia się wojny (tzw. Pakt Brianda-Kellogga) (1928)

„Prezydent Rzeszy Niemieckiej, Prezydent Stanów Zjednoczonych... postanowili zawrzeć Traktat (...) zgodzili się na artykuły następujące:

Art. I. Wysokie Układające się Strony oświadczają uroczyście imieniem swoich ludów, że potępiają uciekanie się do wojny celem załatwiania sporów międzynarodowych i wyrzekają się jej jako narzędzia polityki narodowej w swych wzajemnych stosunkach.

Art. II Wysokie układające się Strony uznają, że załatwianie i rozstrzyganie wszystkich sporów o konfliktów bez względu na ich naturę lub pochodzenie, które mogłyby powstać między nimi, winno być osiągane zawsze tylko za pomocą środków pokojowych. (...)”

Z drugiej strony, wielość mniej spektakularnych regulacji dotyczących rozlicznych, często nowych dziedzin: żeglugi morskiej, śródlądowej, powietrznej, dotyczące współpracy gospodarczej i naukowej.

Skalę obrotu traktatowego obrazuje 4 834 zarejestrowanych umów w Sekretariacie LN (1939).

Druga poł. XX wieku...

1. Suwerenność wartością centralną.

2. Rozszerza się jednak znacząco krąg podmiotów prawa międzynarodowego. Obok suwerennych państw (od 51 do 194), stabilizujących swoją obecność organizacji międzynarodowych (rządowych i pozarządowych), pojawiają się....nowi uczestnicy międzynarodowego obrotu (spółki wielonarodowe, jednostki – osoby fizyczne i prawne)

Rola Mocarstw pozostaje niezmienna...

Karta Narodów Zjednoczonych - art. 24 Karty NZ

„W celu zapewnienia szybkiej i skutecznej reakcji ONZ członkowie nakładają na Radę Bezpieczeństwa główną odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz uznają, że Rada Bezpieczeństwa działa z tytułu tej odpowiedzialności z ich ramienia.”

G-8 – USA, Kanada, Wielka Brytania, Francja, Włochy, Niemcy, Japonia, Rosja;

Kosovo,

Resolution 1244 (1999)

“The Security Council,

(…) Welcoming the general principles on a political solution to the Kosovo crisis adopted 6 May 1999 (S/1999/516, annex 1 to this resolution) …

Annex 1 Statement by the Chairman on the conclusion of the meeting of the G-8 Foreign Ministers held at the Petersberg Centre on 6 May 1999.

The G-8 Foreign Ministers adopted the following general principles on the political solution to the Kosovo crisis: (…)”

3. Proces normotwórczy

Najważniejsze cechy procesu normotwórczego doby współczesnej (1945-2008/9):

(1) Ilościowy wzrost regulacji i przedmiotowe bogactwo regulacji (aktualnie ponad 50 000 umów zarejestrowanych w Sekretariacie ONZ);

(2) Fakt odwoływania się w normowaniu międzynarodowych relacji nie tylko do tzw. „twardego prawa”, lecz również do reguł „miękkiego prawa” (nt. soft law zob. Prawo traktatów; uchwały organizacji międzynarodowych);

(3) Rozbudowa mechanizmów międzynarodowej kontroli wykonywania zobowiązań międzynarodowych (zob. prawo traktatów);

(4) Regionalizm prawa międzynarodowego;

3.1. Ilościowy wzrost regulacji i przedmiotowe bogactwo regulacji

Obok dziedzin tradycyjnych, takich jak prawo wojny i neutralności; prawo morza; prawo lotnicze; prawo dyplomatyczne i konsularne; prawo traktatów, prawo pokojowego rozstrzygania sporów pojawiają się dziedziny nowe takie jak: prawo kosmiczne, prawo praw człowieka; międzynarodowe prawo ekonomiczne; prawo organizacji międzynarodowych; międzynarodowe prawo ochrony środowiska, aby wymienić najbardziej charakterystyczne nowe dziedziny.

W podręczniku – Aust (2005) znajdujemy tytuły rozdziałów: Terroryzm, Międzynarodowe prawo karne; Unia Europejska.

Ilościowy wzrost regulacji?

ONZ – 2004 ponad 50 000 zarejestrowanych umów w Sekretariacie ONZ; 1988 – 1998 – 1 200 rocznie;

Istotnym pytaniem jest pytanie jak ta regulacja rozkłada się w międzynarodowej przestrzeni i jak skutkuje mając na uwadze, zróżnicowaną potencję istniejących suwerennych państw z jednej strony i nowych uczestników obrotu: organizacji międzynarodowych obu rodzajów, podmiotów gospodarczych wielonarodowych i osób fizycznych.

Jak interesująco zauważa Carreau, mając to ‘podmiotowe’ zróżnicowanie na względzie „Współczesne prawo międzynarodowe jest jednocześnie prawem przedmiotowo zróżnicowanym ale i prawem „różnych prędkości” bowiem jest kierowane do zróżnicowanych kręgów adresatów o różnej zdolności ich adaptowania.”

Jakkolwiek zatem w zasadniczym swym wymiarze prawo międzynarodowe jest prawem stanowionym przez państwa to jednak nie jest już jedynie klasycznym zbiorem norm adresatami wyłącznie do suwerennych państw.

To rozszerzenie kręgu, zróżnicowanych adresatów norm sprawia, że termin ‘prawo międzynarodowe publiczne’ opisywane jest też innym terminem ‘prawo trans-narodowe’. To ostatnie definiowane jest jako zbiór reguł, który normuje działania i procesy przekraczające granice państwowe, te zaś co oczywiste dotyczą nie tylko relacji międzypaństwowych i nie tylko państwa angażują.

3.2. Regionalizm prawa międzynarodowego

Zbiór norm prawa międzynarodowego

normy powszechne;

normy regionalne;

normy bilateralne;

Normy regionalne –

- źródło podziału społeczności międzynarodowej czy gwarancja regionalnej tożsamości w obrębie globalnej wspólnoty?

- okoliczność ograniczająca pożądaną jednolitość prawa międzynarodowego, czy praktyka wzbogacania prawa powszechnego?

„ A fortiori regionalizacja może być wyobrażana jako przeciwstawny system, oparty na innych, różnych wartościach i zasadach. Przeciwstawienie, opozycja pomiędzy prawem międzynarodowym powszechnym a regionalnym niesie za sobą ryzyko (...) Czy można sobie wyobrazić system regionalny, który premiuje własne zasady kosztem zasad systemu powszechnego? Wszystko zależy od natury tych zasad i sposobu ich przyjęcia ” (Decaux).

3.2.I. Źródło nieufności wobec reguł regionalnych?

Efekt praktyki zachodzącej w obrębie jednorodnej społeczności międzynarodowej wieku XIX i początku wieku XX, wypływający z amerykańsko-europejskiego politycznego oddalenia i dystansu..., bezpośrednim źródłem którego doktryna Prezydenta Monroe.

Doktryna Monroego - orędzie do Kongresu (2.12.1923);

- dalsza kolonizacja państw europejskich jest niedopuszczalna;

- Mocarstwa europejskie mogą zachować te kolonie w Ameryce, które zdołały utrzymać w swym posiadaniu;

- Stany Zjednoczone powstrzymają się od wszelkiego mieszania się do spraw i sporów europejskich;

- Stany Zjednoczone będą uważały za wymierzone przeciwko sobie wszelkie próby rozciągnięcia na Amerykę przez państwa europejskie ich systemu politycznego, a zwłaszcza wszelkie zamachy na niepodległość i republikańską formę rządów;

Świadectwem wpływu doktryny na instytucje (reguły) prawa międzynarodowego, na regionalną ich interpretację, niezgodną z powszechnym ich rozumieniem wyrażały:

- doktryna Tobara (MrSZ Ekwadoru) – kwestia uznania rządu (1907);

- doktryna Calvo (dyplomata argentyński) – kwestia limitacji zakresu opieki dyplomatycznej;

-doktryna Drago – (MrSZ Argentyny) - kwestia ograniczenia użycia siły w obrocie międzynarodowym;

Źródłem każdej z nich była próba ukształtowania takiej praktyki, a tym samym takiego reżimu prawa międzynarodowego, który ograniczałby groźbę interwencji państw europejskich na obu kontynentach...

Doktryna Calvo – zakładała jako zgodne z prawem międzynarodowym, umieszczanie w kontraktach przyznających prawo podejmowania działań gospodarczych przez podmioty europejskie, których były stroną, klauzul o ich rezygnacji z prawa do odwoływania się do państwa macierzystego o opiekę, czyli rezygnacji prawa obywatela do opieki dyplomatycznej narodowego państwa;

Doktryna formułowana bez skutku...

Bowiem tak w tamtej jak i współczesnej dobie „(...) elementarną zasadą prawa zwyczajowego zasada, która upoważnia państwo do ochrony swoich obywateli dotkniętych naruszeniami prawa międzynarodowego a popełnionymi przez inne państwo w sytuacji, gdy nie uzyskują oni sprawiedliwości sięgając po zwykłe środki prawne (...) Mając na uwadze swoich obywateli, uruchamiając na ich rzecz działania dyplomatyczne lub międzynarodowe działania sądowe, państwo wykonuje swoje prawo (...)

Doktryna Drago (początek XX w) – stwierdzała, że zobowiązanie finansowe nie może być windykowane przy pomocy zbrojnej interwencji państwa wierzyciela

Doktryna wywołała trwałe przekształcenia prawa międzynarodowego...

II KH z 1907 roku w sprawie ograniczenia użycia siły celem ściągania długów zawarowanych umową.

Art.1 „Układające się Mocarstwa postanawiają nie uciekać się do użycia siły zbrojnej celem ściągnięcia zawarowanych umową długów, których zwrotu, jako należnego jego obywatelom, od Rządu jednego kraju domaga się Rząd drugiego. Wszelako postanowienie to nie będzie mogło się stosować, jeżeli Państwo dłużnicze odrzuca albo pozostawia bez odpowiedzi propozycję rozjemstwa (arbitraż) albo przyjąwszy ją, czyni niemożliwym sporządzenie zapisu na sąd rozjemczy, albo potem zaniecha zastosowań się do wydanego wyroku”.

3.2.II. Regionalizm prawa międzynarodowego – po 1945 roku.

Dwie okoliczności po 1945 roku wpłynęły na to, że regionalne prawo międzynarodowe współcześnie stało się i jest oczywista i uznaną częścią systemu prawa międzynarodowego.

proces dekolonizacji (autorskie, regionalne reguły stają się częścią prawa powszechnego);

procesy integracji politycznej i ekonomicznej (wielość państw i kulturowych przestrzeni, jak i bi-polarny podział świata skłaniał do kształtowania regionalnych reżimów);

Zauważyć wszakże trzeba również, że sama Karta NZ konstatowała wagę i znaczenie regionalizmu, w tym regionalizmu prawa międzynarodowego. Czyniła to w dwóch przypadkach:

A. Rozdz. VIII Karty zatytułowany: Układy regionalne - Art. 52-54 Karty NZ – przytoczmy pierwszy z nich oddający sens przyjętych rozwiązań:

Art. 54.1. „Żaden przepis niniejszej Karty nie wyklucza istnienia układów i organizacji regionalnych w zakresie spraw dotyczących utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, a nadających się do akcji regionalnej, pod warunkiem, ze takie układy, organizacje i ich działalność są zgodne z celami i zasadami organizacji Narodów Zjednoczonych.”

B. Statut Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości (będący integralna częścią Karty NZ) – art. 9:

Art. 9 „Przy każdym wyborze [sędziów MTS p.m.] wyborcy winni pamiętać nie tylko, ze osoby które maja być wybrane, powinny posiadać wymagane kwalifikacje, ale także, ze w Trybunale jako całości należy zapewnić przedstawicielstwo głównych form cywilizacji i najważniejszych systemów prawnych świata.”

Regionalizm prawa po 1989 roku...?

„(....) bloki ideologiczne, stanowiące długi czas systemy alternatywne, zaniknęły, a po okresie zimnej wojny zaczynają się kształtować nowe związki regionalne, głównie podporządkowane logice integracji ekonomicznej, w Azji, w Ameryce, w Europie, jak i fragmentarycznie w Afryce`. Te związki państw są dobrowolne i kształtują się z pełnym poszanowaniem norm powszechnych. Regionalny punkt widzenia stanowi natomiast w dziedzinach takich jak problemy bezpieczeństwa, ochrony praw człowieka czy handlu.

Czy prawo międzynarodowe pozostanie strukturą prawną normującą zachowania między państwami? Jest rzeczą pewną, że prawo międzynarodowe z istoty swojej posiada elastyczność przewidującą miejsce dla traktatowego i zwyczajowego prawa regionalnego, trzeba tylko aby to ostatnie szanowało zasady porządku powszechnego. To także problem uszanowania norm ius cogens (...)”(Decaux).

Поиск по сайту: