Object pascal тілі

Жоба құру негідері

Object Pascal тілі - Delphi ортасындағы негізгі бағдарламалаушы құрал. Delphi-де кез-келген бағдарлама жоба файлынан және бір немесе бірнеше одульдерден тұрады. Object Pascal-дағы бағдарлама жоба мынадай бөлімдерден тұруы мүмкін:

- Бағдарлама тақырыбы;

- Іске қосылатын модульдерді сипаттау бөлімі;

- Белгілерді сипаттау бөлімі;

- Тұрақтыларды сипаттау бөлімі;

- Типтерді сипаттау бөлімі;

- Айнымалыларды сипаттау бөлімі;

- Процедура мен функциялар бөлімі.

Жаңа қосымша құру үшін File/New/Application командасын орындаңдар, ол аңа жоба ашу мүмкіндігін береді. Сол кезде косымшаның негізгі (басты) ормасы Forml және оған сәйкес модуль Unitl құрылады. Форманын ікырыбьш өзгертуге болады. Ол үшін: обьектілер инспекторына өтіп, Properties етіндегі Caption касиетінің тұсындағы сөзді, жаңа тақырыппен өзгерту керек. өптеген мысалдарды орындауда көбінесе бір ғана форманы пайдалануға тура гледі.

Бүл форманы қүру үшін:

- File/New/Application командасын орындап жаңа жобаашыңдар.

- Форманың тақырыбын өзгертіңдер.

Additional бетіндегі BitBtn компонентін таңдап, оны форманың
қажетті жеріне орналастырындар. Обьектгілер инспекторы осы тетік
туралы ақпарат береді. Kind қасиетіне Ок мәнін беріңдер.

Осындай тәсілмен екінші тетікті орналастырыңцар, оның Kind
қасистінде bkClose монін беріңдер.

Standart бетінен Edit компонентой формаға орналастырыңдар және
Text қасиетінің мәнін өшіріңдер.

Формаға Standart бетіидегі Memo компонентін орналастырыңдар,
Lines қасиетінің мәнін өшіріңдер. SerollBars қасиетіне ssBoth
таңдандар.

Мұндағы, BitBtn тетігіндегі Kind қасиеті компонентің сыртқы түрін жене осы тетік диалоггық терезеде асыратын стандартгы функцияларды анықтайды.

Memo компонентінің SerollBars қасиетіне меншіктелген ssBoth мәні редакторда горизонталь жене вертикаль айналдыру жолағының болуын білдіреді.

Lines қасиетінде Memo компонент! экранда пайда болғанда оның алаңьшда бейнеленетін текст жазылады. Осындай мағынаға Edit компонентінің Text қасиеті ие болады.

Әртүрлі қосымшаларды кұруда көбінесе ұқсас формаларды пайдалануға тура келеді. Ол үшін бір форманы шаблон ретінде архивте сақтап коюга болады. Бұл амалды орындау ұпгін:

- Форманы кез - келген атпен файлда еактаңдар.

- Бұл форманы архивке енгізу үшін, формада тұрып тышқаннъщ оң жак тетігіне басу арқылы Add to Repository командасын таңдаңдар. Пайда
болған формадағы Title жолында форманың атын, ал Description жолына
- түсінікгеме сөз жазыңдар. Page тізімінде Forms таңдаңдар. Ал Author
жолына өз фамилияларыңды жазып, Ок тетігіне басьщдар. Енді бұл
форманы тіркеуге алынды деп есептеуге болады. Оны File/New/Other
командасы арқылы орындауға болады [6].

- Форманы Delphi іске қосылғанда стандартты бес формамен бірге нгағару үшін Tools/Repository командасын орындап, Pages тізімінен Forms жольш және Object тізімінен өздерің сақтаған форманы табывдар. Оған тышқанның сол жағымен шерту арқылы оған Main Form жалаушасыи орнатыңдар. Бұл терезені Ок тетігін басу арқылы (барлық өзгертулерді сақтау үшін) жабыңдар.

Қарапайым операторлар

Програмадағы оператор - бұл кандайда бір алгоритмдік іс - әрекетті орындайтын біртұтас бөлінбейтін сөйлем. Бұкіл программа бірінен - соң бірі орналасқан операторлар тізбегінен құрылады. Кез - келген оператор деп іс - әрекетті түсінеміз (салыстыру, меншіктеу, программа бойынша өту (кешу) және т.б.). Сонымен айнымалыларды, тұрақтыларды, белгілерді, типтерді сипаттау блогы және оларды құрайтьш сөйлемдер оператор бола алмайды. Программада операторлар бірінен-бірі нүктелі үтір (;) арқылы ажыратылады. Бұл символ операторлардың соңын білдіреді [7].

Object Pascal тілінің операторларьщ қарапайым және құрылымдық деп екіге бөлуге болады. Қарапайым операторлар деи құрамында баска операторлар жоқ (болмайтын) операторларды айтамыз. Олар:

- меншіктеу операторы;

- процедураны шақыру;

- Goto шартсыз көшу операторы;

- бос оператор.

Goto операторын қолдану үшін белгілерді сипаттау бөлімінде (0 - ден 9999 немесе атау) label сөзінен соң сипатталуы тиіс.

Құрылымды операторлар

Кұрылымды операторлар құрамында бірнеше басқа қарапайым жәнс құрыльшды операторлар болуы мүмкін.

Олар:

- Құрмалас оператор;

- Шартты оператор if;

- Case шартты операторы;

- Repeat циклдік операторы;

- While циклдік операторы;

- For циклдік операторы;

- With жазбалар операторы;

Құрмалас операторлар - деп begin және end сөздерінің арасында орналасқан операторлар тізбегін атайды. Бұл кілтгі сөздер операторлық жақшалар деп аталады. begin a: = 45; b: = a*21; end;[2]

HTML гипермәтіндік тілі

HTML гипертекстік тілін 1989 жылы World Wide Web гипертекстік жүйесін бөлудің өңдеу технологиясының компоненттерінің бірі ретінде Тим Бернер – Ли ұсынғаны белгілі. Гипертексті бөлу негізіне құжаттың әрбір элементі тегтерімен қоршаған элементтердің жиынтығы түрінде көрсетуге болатын құжатты сипаттаудың тегтік моделі жататын болған. Өзінің мәні бойынша тегтер программалау тілдеріндегі «BEGIN / END» жақша ұғымдарына жақын және локальды айнымалылардың HTML аттарының арасындағы амалдардың облысын білдіреді, құжаттағы тексттік э лементтерді түсіндіру ережелерінің амалдарын анықтайды және т. б [17].

HTML тілінің атқаратын қызметі.

Web – парақтары экранда ықшам түрде безендіріліп, көрсетілгенмен, HTML тілі мәтіндерді пішімдеп көрсететін тілге жатпайды. Өйткені әрбір тұтынушы әртүрлі компьютерлерді пайдаланады. Сол себепті жаңа ғана зауыттан шыққан бір компьютердің Windows жүйесінде жұмыс істей алатын броузері бар болса, екінші бір тұтынушы компьютері тек MS DOS жүйесінде жұмыс істейтін ескі броузерді пайдалануы мүмкін. Бұл екеуінің көрсету мүмкіндіктері әртүрлі болғандықтан, бір файл екеуіне 2 түрлі болып көрсетіледі. Ал үшінші компьютердегі Web – парақтың мәтіндері зағиптарға арналған. Брайль қаріптері арқылы берілсе, оның нәтижесі тіпті басқаша болады. Құжаттарды әртүрлі тұтынушының әртүрлі құрылғыларда және әртүрлі броузер программалармен көретіндіктерін ескерсек, HTML тілін мәтіндерді форматтау тәсілдерін жазуға арналған тіл деп атауға болмайды. Ол Интернеттегі мәтін бөліктерінің атқаратын қызметін анықтап, соларды әрбір тұтынушыға бейімдеп жеткізе алатын құжатты функционалды түрде белгілейтін тіл болып табылады [13].

HTML командалары.

HTML тілінің бастапқы мәтінді белгілейтін командалары тег (tag) деп аталынады. Тег символдар тізбегінен тұрады. Барлық тег «кіші» (<) символдарынан басталады да, «үлкен» (>) символымен аяқталады. Осындай қос символ тізбегі бұрыштық жақшалар деп те аталады. Ашылатын бұрыштық жақшадан соң команда аты болып табылатын түйінді сөз – тег орналасады.

HTML тіліндегі әрбір тег бір арнаулы қызмет атқарады. Олардың жазылуында әріптер регисторы ешбір роль атқармайды, бас әріпті де, кіші әріптерді де қатар қолдана беруге рұқсат етілген. Бірақ тег атауларын жай мәтіннен айыру мақсатында оларды бас әріппен жазу қалыптасқан. HTML тілінің бір тегі әдетте құжаттың белгілі бір бөлігіне, мысалы бір абзацқа ғана әсер етеді. Осыған орай екі тег қатар қолданылады. Бірі – ашады, екіншісі – жабады. Ашатын тег белгілі бір әсер ету ісін бастайды, ал жабатын тег сол әсерді аяқтайды. Жабу тегтері қиғаш сызық символымен басталуы тиіс [23].

Кейбір тегтер өз жазылу орнына қарай тек бір ғана әсерін тигізеді. Мұндайда жабу тегі қажет болмай қалады да, ол жазылмайды. Егер тег ретінде HTML тілінде қолданылмайтын түйінді сөз жазылып кетсе, онда оның ешбір әсері болмайды. Броузер арқылы құжат экранда көрсетілген жақта тегтердің өздері бейнеленбей, тек олардың құжат мәтініне тигізетін әсері ғана бөлініп тұр.

Тег атрибуттары.

Көбінесе ашылу тегтерінің тигізетін әсерлерін түрлендіретін олардың атрибуттары болады. Атрибуттар немесе сипаттамалар - тег атауының және бір бірінен бос орын арқылы бөлініп жазылытын қосымша түйінді сөздерден тұрады. Кейбір атрибуттар оның мәнін жазуды талап етеді. Атрибут мәні оның түйінді сөзінен теңдік белгісі (=) арқылы бөлініп жазылады. Атрибут мәні қостырнақшаға алынып жазылуы тиіс, бірақ кейде қостырнақшаны жазбауға да болады.

Түсініктемелер

Программалау тілдерінде түсінік беретін сөздер – комментарийлер жазылатыны сияқты мұнда да программаның орындалуына еш әсер етпей, оны түсінуді жеңілдететін түсініктеме мәтіндер жазып отыруға болады. HTML тілі комментарийлері арнайы символдардан басталады да, түсінік беретін мәтін осыған жалғаса жазылады.

HTML құжаты сол құжаттың негізгі мәтіні мен белгілі тегтер деп табылады. Сондықтан оны құрастыру үшін жай мәтіндік редакторды, Windows ортасындағы блокнотты пайдалана беруге болады.

HTML құжатының кез-келгені <html> тегінен басталып соған сәйкес жабылу </html> тегімен аяқталады.

Осы екеуінің ортасында құжаттың тақырыптың бөлігі мен тұлғасы болып келетін негізгі бөлігі орналасады. Құжатың тақырыптық бөлігі <head> типтерінің ортасында тұруы, жалпы құжат туралы мәлімет береді. Әдетте бұл бөлікті <title> тегтерімен шектелетін құжаттың ресми атауы орналасады. Бұл атау терезе тақырыбында тұратын функцияның аты.

Жазылатын мәтін құжат тұлғaсы деп аталатын <body> </body> тегінің ортасында жазылады. Осы айтылған 4 тег HTML құжатының кез-келгенінде болуы тиіс.

Мысалы: <html> <head> <title> құжат тақырыбы </title>

</head>

<body>

бұл мәтін экранға шығады

</body>

</html>

Құжаттың функционалдық бөліктерін анықтау.

1. HTML тілі құжаттардың ішкі тақырыптарының көлеміне қарай 6 түрлі деңгейін жасай алады. Олар: <h1>…</h1> <h6>…</h6> жалғасады.

2. Жаңа жолдан басталатын абзацтарды белгілеу үшін <p> тегі қолданылады. Бір абзацты жаппай жаңа абзацты бастап кетсек, алдыңғы абзац автоматты түрде жабылады. Сондықтан <p> тегін жаппаса да болады. HTML тілінде азат жолдан басталмайды, тек абзацтар арасында бір бос жол қалдырылып кетеді. Көбінесе абзацтарды анық етіп бөліп тұру үшін көлденең горизонталь сызық қойылады. Көлденең сызық қою <hr> тегімен орналастырылады. Оның жабу тегі болмайды [4]

3. Сөз арасында қойылған бірнеше бос орынның тек біреуі ғана көрініп тұрады. Сол сияқты келесі қатарға көшіретін Enter пернесі де HTML тілінде ешбір әсер етпейді.

Егер абзац жасап бос жол қалдырмай жаңа жолға көшу қажет болса, онда жалғыз қолданатын <br> тегін пайдаланамыз.

Қаріп (шрифт) стилдерін басқару. Логикалық стильдер.

Сырғымалы жолдарды ұйымдастыру

HTML 4.0 нұсқасынан бастап кез-келген құжатты әдемілеп әшекейлеу ісін сол құжаттан бөлек жасау мүмкіндігі пайда болды. Алайда бұл концепция тек байқау сипатына ие болып отыр. Және оны көптеген броузерлер арқылы жасауға болмайды. Сол себепті HTML тілінде тек ғана тегтер бар.

1. Әріптің мөлшерін, түсін және сызылымын таңдап алу үшін <font> тегін пайдаланамыз. Бұл қосарланған тег оның ашылған және жабылған тегтер арасында орналасқан барлық мәтінді түрлендіруге болады. <font> тегінде қолдануға болатын size=…., color=…, face=…, тәрізді, 3 Атрибуттарның ең болмағанда біреуі тұруы тиіс: 1-ші Атрибуттар әріптің мөлшерін тағайындайды. Әріптің алдын-ала берілетін 7 түрлі көлемі бар. Олар:1-7 сандар. Егер сан көрсетілмесе келісім бойынша 3-ке тең деп саналады. color= — әріптің түсін таңдау мүмкіндігін береді. face= – қаріп (шрифт) типін береді. Осы атрибуттың мәні компьютерде орнатылған қаріп атының біріне сәйкес келуі керек.

Мысалы:

<body>

Алдарыңызда

<font color=”yellow” face= arial size=”4”>

төртінші мөлшермен arial типімен аталған сары түсті әріптер.

</font>

</body>

2. Осы параметрдің барлығын бүкіл құжат үшін бірден беру қажет болады.

БӨЛІМ 4. ЭКСПЛУАТАЦИЯ «ФИЗИКА ЖӘНЕ АСТРАНОМИЯ» ӘДІСТЕМЕЛІК НҰСҚАУ

4.1. Аппараттық жабдықтарға қойылатын талаптар

Берілген бағдарламалық өнім ДК-де өңделген және тестіленген. Бағдарламамен жұмыс жасау үшін келесі ақпараттық қамтамасызету керек:

- Windows операциялық жүйесі;

­ видео карта (64мб,128bit);

- жедел жад 32 Мб;

- процессор 166 Mmx;

- жүйелік блок;

- пернетақта;

- монитор;

- тышқан;

- баспа;

- CD-ROM бағдарламаны орнату үшін;

- MS Excel есеп беру үшін.

Берілген дипломдық жоба бағдарламасына осы айтылып кеткен талаптар минималды болып табылады. Егер бұдан да қуатты компьютер болса, бағдарламаны қолдану эффективтілігі жоғарылайды [31].

Қолданушыға нұсқау

Берілген дипломдық жұмыстың басты мақсаты «Кәсіптік қазақ тілі» пәнінен әдістемелік нұсқау жүйесін құру.

Берілген бағдарламалық өніммен жұмыс жасау үшін осы бағдарламаны файлдан жіберу керек. Бағдарламаның жіберілу файлының есімі Kazak tili.exe.

Бағдарламаны жібергеннен кейін алдарынызда автоматтандырылған жүйенің арналымы туралы «Титулды бет» деп аталатын терезе пайда болады.

Бұл терезедегі батырманы шерту арқылы негізгі терезеге көшуге болады. Бұл терезеде «Кәсіптік қазақ тілі» пәнінен әдістемелік нұсқау жүйесінің негізгі навигациялық құрылымдары орналасқан. Олар:

- «Сабақ» Әдістемелік нұсқау жүйесінің негізгі құнды ақпараттық материалдары орналасқан. Мұнда арнайы берілген тізім арқылы қажетті бөлімді таңдаған кезде, арнайы ақпаратты көрсету облысында соған сәйкес html форматта ақпарат пайда болады;

- «Бейне» пайдаланушыға мұнда теориялық бөлімді бекітуге арналған практикалық материалдар қарауға болады, басқару элементтері теориялық бөлімдікіне сәйкес келеді;

- «Грамматика» «Кәсіптік қазақ тілі» пәнінен әдістемелік нұсқау жүйесі тілінде берілген материалдарды дыбыстау.

- «Презентациялар» барлық ақпаратты аудио визуалды түрде бекіту мақсатында арнайы ppsx форматындағы файлдар орналасқан. Олар қажетті батырманы шерту арқылы іске қосылады;

- «Сөздік» Әдістемелік нұсқауда берілген термин сөздерге анықтама беру.

- «Тест» өтілген курс бойынша қолданушының өз білімін тексеруге арналған арнайы интерактивті тестілік бағдарламасы іске қосылады. Тестілік бағдарлама интуитивті түрде түсінікті қолдануға ыңғайлы;

- «Авторлар ұжымы» - әдістемелік нұсқау жүйесінің авторы және жетекшісі туралы мәлімет блогы орналасқан.

Оқулықты пайдалану қолайлы. Әр терезеде «Артқа» және «Шығу» батырмалары орналасқан.

4.2. Бағдарламашыға нұсқау

Дипломдық жұмыстың тақырыбы «Кәсіптік қазақ тілі» пәнінен әдістемелік нұсқау жүйесін құру. Бұл бағдарлама Delphi программалау ортасында жасалған.

Бұл әдістемелік нұсқау жүйесі келесі файлдардан тұрады:

-*.pas – жобаның барлық терезелерінің құрастырылуы осы файлдарда сақталады;

-*.ddp - әрбір формаға бір файлдан келетін формалардың файлы;

-*.dof – формада басқару элементтерінің қасиеттеріне арналған берілгендерден тұратын екілік берілгендердің файлы (әрбір формаға бір файлдан). Бұл файлдарды редакциялауға болмайды, олар Picture (сурет) және Icon (белгі) қасиеттерінен тұратын форманың кез – келген файлына автоматты түрде құрастырылады (кеңейтілуі.frm).

Берілген бағдарламалық өніммен жұмыс жасау үшін осы бағдарламаны компьютеріңізге көшіріп Kazak tili.exe іске қосу файлынан жіберу керек.

Кесте 17 - де жұмыс барысында пайда болатын сұғбаттаушы терезелердің мәнездемесі көрсетілген.

Кесте 17. бағдарламашыға хабарлама

БӨЛІМ 5. ЭКОНОМИКАЛЫҚ БӨЛІМ

Дипломдық жұмыстың экономикалық бөлімінде мыналар анықталуы керек:

- Өзіндік құн – бағасы, жобаның экономикалық тиімділігі.

Өнімнің өзіндік құны мен экономикалық тиімділігін анықтау үшін, мына құрайтын заттарды анықтап алу қажет:

- Жобаның программалық және техникалық жабдықталу шығындары;

- Материалдық ресурстарға кеткен шығындар;

- Энергоресурстарға кеткен шығындар;

- Амортизациялық аударым;

- Еңбекақы қорының есебі;

- Әр түрлі шығындар.

Программалық өнімді құрудағы шығындарды анықтау

Барлық қатысушылардың қызығушылығы жобаның сәтті аяқталуы мен тиімді пайдалуындағы жобаға деген әр қайсысының жеке қызығушылығы іске асты.

Осы жағдайда инженердің жұмысы тек қана прогрессивті шешімдерді табу емес, сонымен қатар олардың технико экономикалық дәлелдемелері шешу өтек қажет.

Дипломдық жобаның экономикалық бөлімінде программаның тиімділігі мен технико – экономикалық көрсеткіштері анықталады.

Программалық өнімнің өзіндік құнының негізі болып еңбек өнімділігін анықтау табылады. Еңбек өнімділігін және уақыт нормасын анықтау үшін жобаның сипаттамасы құрылады:

Жүйе бойынша индекс: 4 (ғылыми – техникалық ақпаратты басқару);

Жобаның жаңашылдық дәрежесі: В (аналогиялық шешемі бар жобаларды құрастыру);

Алгоритм бағдарламасының қиындығы: 3 (шешімдердің стандарттық әдісьерін іске асыратын алгоритмдер, сонымен қатар қиын сандық және логикалық әдістерді қарастырмайтын).

Кіріс ақпараттар формасының сандары: 3 – дәрістер, тәжірибелік тапсырмалар, тесттік тапсырмалар мен қосымша кітаптар, интернет ресурстары.

Кіріс ақпараттар формасының сандары:3 сонымен қатар, тестілейтін бағдарламалар, видео- аудиоматериалдар, веб – беттер.

Проектілей кезеңдері:

- техникалық тапсырма,

- техникалық жоба,

- жұмыс жобасы,

- енгізу;

Техножұмыс жобаны құрастырған кезде, техникалық және жұмыс проектінің орнына, оның еңбек өнімділігі 85% техникалық жобадан және 100% жұмыс жобасынан құрылған.

«Техникалық тапсырма»

Міндеттерді тағайындайтын құрастырушымен орындалатын жұмыстарының мазмұны:

- Берілген мәліметтердің көрінісі;

- Құрастаралатын бағдарлама құралдарының сапасы мен тиімділігінің негіздемесі мен таңдауы;

- Ғылыми - зерттемелік жұмыстарды өткізілуінің негіздемесі;

- Жұмыс орындалу тәсілдерінің алдын ала таңдалуы, кіріс және шығыс берілгендерінің құрылымын анықтау;

- Техникалық құралдардың талаптары;

- Қойылған міндеттерді шешу мүмкіндіктерінің негіздемесі;

- Бағдарламалық құралдар және олардың құжаттарының құрастырылуының кезеңдерін, деңгейлерін және мерзімдерін анықтау;

- Бағдарламалық тілді анықтау;

- Ақырғы кезеңдерде ғылыми – ізденістік жұмыстарды өткізуін анықтау.

- Бағдарламалық қамтамасыздандыру құрастырушысынының жұмыс тізімі:

- ЭЕМ дағы өңдеу сұрақтары бойынша ұүрастырушыларға кеңес беру;

- Қойылған мақсаттардың шешілуінің негіздерін анықтау;

- Мақсаттарды шешуінің әдістерін алдын ала анықтау, алдын ала құрастырылған бағдарламалардың қолданысын растау.

Бағдарламалық құжаттардың және бағдарламаны құрастырудың кезеңдерін, мерзімдерін анықтау.

Техникалық тапсырманы бекітуіне және келісіміне қатысу.

Кесте 18. Жұмыс орындалуының уақыт нормасы «Техникалық тапсырма».

Мақсатты шешіге арналған уақыт нормасы 65% ды құрайды:

Н_вр^пз= 30´0,65 = 19,50 (1)

Бағдарламалық қамтамасыздандыруға арналған уақыт нормасы 35%ды құрайды:

Н_вр^по= 30´0,35 = 10,50 (2)

«Техникалық жоба»

Мақсаттарды шешіге арналған жұмыстар тізімі:

- Кіріс және шығыс құжаттарды құрылымын анықтау;

- Мақсатты шешу алгоритмін құру;

- Кіріс және шығыс құжаттарды тапсыруының формаларын анықтау;

- Техникалық құрылыстарды бекіткен конфигурациясын анықтау;

- Бағдарламалық құралдарды құру және енгізу бойынша шаралар жоспарларын енгізу;

- Түсіндірме жазбаны құру;

- Техникалық жобаны келістіру және бекіту;

- Бағдарламалық қамтамасыздандыру бойынша құрастырушының жұмыстар тізімі:

- Мақсаттарды қою сұрақтары бойынша нұсқаулық беру;

- Мақсатты қою бойынша сұрақтары бойынша құрастырушымен бірге: құрылым бойынша сұрақтарды шешу, қолдану және берілгендерді өңдеу бойынша; кіріс және шығыс құжаттарының формаларының анықталуы мен анализы; өңделетін ақпараттардың тексерілуін қадағалау;

- Қадағалау - анықтамалық тәсілдердің дайындығын анықтау; техникалық құралдардың конфигурациясын анықтау;

- Сұрақтарды шешу бойынша талаптардың орындалуын қадағалау;

- Бағдарламаның құрылымын құрастыру;

- Бағдарламалық құжаттарды құрастыру және оны техникалық жобаға қосу мақсатында тапсыру;

Техникалық жобаны расстау және бекіту үшін тапсыру.

Кесте 19. Жұмыс орындалуының уақыт нормасы «Техникалық жоба».

Расчет нормы времени на выполнение работ «Техникалық жоба» мақсаттарын орындау үшін жұмыстарды орындауға арналған уақыт нормасын есептеу:

Н_вр^пз=К_n´(Ф₁^К1+Ф₂^К2)=16,90´(3^0,45+3^0,34)= 16,90´(1,66+1,47)=52,89 (3)

Расчет нормы времени на выполнение работ «Технический проект» бағдарламалық қамтамасыздандыруға арналған жұмыстарды орындау үшін уақыт нормасын есептеу:

Н_вр^по=К_n´(Ф₁^К1+Ф₂^К2)=8,37´(3^0,53+3^0,17)=8,37´(1,69+1,2)=24,19 (4)

где Ф₁ – кіріс ақпараттың формаларының саны,

а Ф₂ – шығыс ақпараттың формаларының саны.

Жұмыс жобасы

Құрастырушының мақсатты қою бойынша жұмыс құрамы:

- Қойылған мақсаттарды сапалы эксплуатацияға тапсыру;

- Бағдарламаларды қою бойынша консультациялық көмек көрсету;

- жобалық құжаттарды құрастыру;

- Бағдарламалардың құрылуы, қарастырылуы мен бекітілуі және сынау әдістері;

- «Бағдарламашымен бірге» бағдарлама мен көру әдістерін расстап, бекіту;

Әр түрлі алдын ала сынаудың түрлерін бағдарламашымен бірге өткізу: бағдарламаларды және сынаулар бойынша бағдарламалық құжаттарды дұрыстау.

Бағдарламалық қамтамасыздандыру боыйнша құрастырушының жұмыс құрамы:

- Мақсат қоюды зерттеу;

- Бағдарламалау және бағдарламаны қою;

- Бағдарламашымен бірге: құрастыру, сынау әдістерін және бағдарламаны қарастыру және бекіту; мақсатты комплексті қою және белсенді эксплуатацияға тапсыру;

- Бағдарламалардың құрылуы, қарастырылуы мен бекітілуі және сынау әдістері;

Кесте 20. жұмысты орындауының уақыт нормасы «Жұмыс жобасы»

«Жұмыс жобасы» мақсатын орындау жұмыстанрының уақыт нормасы:

Н_вр^пз=К_n´(Ф₁^К1+Ф₂^К2)=5,10´(3^0,47+3^0,51)=5,10´(1,67+1,75)=17,44 (5)

«Жұмыс жобасы» бағдарламалық жұмыстарын орындау жұмыстарының уақыт нормасы:

Н_вр^по=К_n´(Ф₁^К1+Ф₂^К2)=51,78´(3^0,42+3^0,41)=51,78´(1,59+1,57)=163,62 (6)

«Енгізу»

Мақсат қоюға арналған бағдарламашының жұмысының құрамы:

- Дайындауға арналған бағдарламалық құжаттар мен бағдарламаларды дайындар тапсыру;

- Бағдарламашымен бірге: есеп шығару бағдарламаларын және алгоритмдерді тексеру, тәжірибелі эксплуатация есебі; тәжірибелі эксплаутация қорытындысы бойынша техникалық құжаттарды түзету;

- Дайындауға арналған бағдарламалық құралдардың тапсыру актісін безендіру және бекіту;

- Бағдарламалау және алгоритмдеу қорына бағдарламалық құралдарды тапсыру;

Бағдарламалық қамтмасыздандыру бойынша құрастырушы жұмыстарының құрамы:

Бағдарламашымен бірге: бағдарламалық мақсат қою және алгоритмдерді тексеру, сонымен қатар технологиялық процессінің берілгендердің өңдеу; тәжірибелік эксплуатация есебі; тәжірибелік эксплуатация қорытындысы бойынша техникалық құжаттарды түзету; өндірістік эксплуатацияға құжаттарды дайындап тапсыру;

Кесте 21. «Енгізі» жұмыстарын орындау үшін уақыт нормасы

«Енгізу» жұмысына кеткен уақыт нормасының мақсат коюы:

Н_вр^пз=К_n´(Ф₁^К1+ Ф₂^К2)=9,1´(3^0,44+3^0,44)=9,10´(1,62+1,62)=29,48 (7)

«Енгізу» бағдарламалау қамтамасыздандыруын орындауға уақыт нормасы:

Н_вр^по=К_n´(Ф₁^К1+ Ф₂^К2)=10,91´(3^0,38+3^0,48)=10,91´(1,52+1,69)=35,02 (8)

Жоба кезеңдері бойынша түзету коэффициенттерін анықтау.

Кесте 22. Поправочный коэффициент для определения трудоемкости работ на стадии «Техникалық жоба» кезеңіндегі жұмыс өнімділігін анықтау үшін түзету коэффициенті.

(9)

Кесте 23. «Жұмыс жобасы» деңгуйіндегі жұмыстың еңбексыйымдылығын анықтауға арналған түзеу коэффициенті

(10)

Кесте 24. Кіріс ақпаратының көлеміне байланысты түзеу коэффициенті

Кесте 25. Уақыт тәртібіне байланысты түзеу коэффициенті

Кесте 26. Қолданбалы бағдарлама және стандартты модульдердің пакеттерін пайдалану

Келесі формула бойынша жобалау деңгейінің түзету коэффициенттерін анықтаймыз:

К_общ=К₁´К₂´К₃…К_n (11)

«Техникалық жоба» деңгейіндегі жалпы түзету коэффициенті

К₁´К₂´К₃´0,85=0,91´1,05´1,26´0,5*0,86=0,51 (12)

«Жұмыс жобасы» деңгейіндегі жалпы түзету коэффициенті

К₁´К₂´К₃´К₄=0,82´1,1´1,32´0,6=0,71 (13)

«Енгізу» деңгейіндегі жалпы түзету коэффициенті

К₂´К₃´К₄=1,15´1,21´0,7=0,97 (14)

«Техникалық тапсырма» құрастырушылар санының және жұмыстың жалпы еңбек сыйымдылығының есебі

Міндеттерді қоюға арналған жұмыстың еңбек сыйымдылығының есебі

(15)

Бағдарламамен қамтамасыз етуге арналған жұмыстың еңбек сыйымдылығының есебі

(16)

«Техникалық жоба»

Міндеттерді қоюға арналған жұмыстың еңбек сыйымдылығының есебі

(17)

Бағдарламамен қамтамасыз етуге арналған жұмыстың еңбек сыйымдылығының есебі

(18)

«Жұмыс жобасы»

Міндеттерді қоюға арналған жұмыстың еңбек сыйымдылығының есебі

(19)

Бағдарламамен қамтамасыз етуге арналған жұмыстың еңбек сыйымдылығының есебі

(20)

«Енгізу»

Міндеттерді қоюға арналған жұмыстың еңбек сыйымдылығының есебі

(21)

Бағдарламамен қамтамасыз етуге арналған жұмыстың еңбек сыйымдылығының есебі

(22)

Жұмыстың жалпы еңбексыйымдылығын анықтау

Жобалаудың барлық деңгейі бойынша міндеттерді қоюға арналған жұмыстың жалпы еңбек сыйымдылығы мынаны құрайды:

(23)

Жобалаудың барлық деңгейі бойынша бағдарламамен қамтамасыз етуге арналған жұмыстың жалпы еңбек сыйымдылығы мынаны құрайды:

(24)

Бағдарламаны құрастыруға арналған жалпы еңбек сыйымдылығы:

(25)

26 күн ішінде жұмысты орындаушылар санын анықтау

Міндеттерді қою.

(26)

Бағдарламалық қамтамасыз ету.

(27)

Бағдарламаны жүзеге асыру үшін қабылданады:

Жетекші инженер –12 разрядтағы бағдарламашы – 1 адам

5.1. Еңбек ақы қорының есебі

Бағдарламашының жұмысы еңбек шарты бойынша зиянды деп маманданады. Еңбекақы туралы ережеге сәйкес, зиян үшін қосымша ақы жұмыс орнының аттестациясына байланысты 12% дейінгі мөлшерді құрайды.Еңбекақының және тарифтік ставка есебі үшін еңбек жағдайының түзету коэффициенті -1,12 есепке алынады.

12 разрядты тарифтік коэффициент: 2,2

Еңбекақының қосымша қоры: 10%

Әлеуметтік қажеттіліктерге аударымдар: 21%

12 разрядты жетекші инженер- бағдарламашының еңбекақы қорын анықтау

Зиян үшін төленетін қосымша ақыны қоса есептегенде, 12 разрядтың сағаттық тарифтік ставкасы келесіні құрайды.

(28)

Атқарылған жұмыс уақытына байланысты тарифтік еңбекақы:

(29)

Қосымша еңбекақы – 10% от З_тар

(30)

Оплата труда ведущего программиста составляетЖетекші бағдарламашының еңбекақысы келесіні құрайды:

(31)

Бағдарламаны құрастыруға төленетін еңбекақы қоры келесіні құрайды:

(32)

Әлеуметтік қажеттіліктерге аударымдар:

(33)

Бағдарламамен қамтамасыз етуді құрастыруға төленетін еңбекақының жалпы қоры келесіні құрайды:

(34)

Бір маманның орташа уақыт боынша еңбекақысы келесіні құрайды:

З_ср = Ф_от/ Т_общ * 169,6 =24559,57*169,9/(95,17+177,18)=15320,98 (35)

5.2. Жобаның техникалық қамтамасыздандыру шығындарының есебі

Негізгі қорлардың тозуы – өндіру процесінде қолданғанына байланысты ескіруі, ғимараттардың тозуы. Тозуыдың 2 түрі бар: физикалық тозу материалдардың тозуымен сипатталады, яғни негізгі қорлардың алғашқы сапасын жоғалтұанын білдіреді. Ал моральдық тозу заттардың ғылыми – техникалық прогресске сай емес екендігін білдіреді. Негізгі ұорлардың тозуын өтейтін амортизациялық аударымдар болып табылады.

Бұл аударымсдар ақша түрінде жаңа негізгі құралдарды дайындауға, жөндеуге жөнелтіледі. Амортизациялық аударымдардың сомалары өнімнің өзіндік құнына еніп, өндіріс шығыстырына енеді. Өндіруші амортизациялық аударымдар сомаларын жинап, өнімді сатқан ақшадан алып қалуы тиіс.

Жиналған амортизацмялық аударымдар ақша түріндегі амортизациялық қорды құрап, тозған негізгі қорларды жаңартуға жөнелтіледі.

Бағдарламалық қамтамасыздандыруларды құрастыру үшін мына техникалық құралдар керек:

монитор – 25000 тенге

жүйелік блок – 65000 тенге

клавиатура – 1500 тенге

тышқан – 1000 тенге

принтер – 20000 тенге

Бағдарламалық және техникалық қамтамасыздандыруларға кеткен қорытынды шығындар - 112500

Негізгі қорлар өзінің құнын дайындалып жатқан өнімнің құнына амортизациялық аударым ретінде аударылады.

Техникалық құралдардың қолдану мерзімі – 3 жыл.

Амортизация – это негізгі құралдар тозуының ақшалау құны.

А = С_оф * п% / 100*262 * tү =(112500*33,3)/(100*262)*26*1=3717,6 (36)

Где С_ОФ – негізгі құралдардың құны = 112500

П – амортизациялық аударым нормасы, П = 33,3%,

262 – жыл ішіндегі орташа жұмыс күні

t – жұмыс атқарылуының мерзімі = 26 күн

Әр түрлі шығыстар

Затраты на оплату машинного времени при отладке программы определяются путем умножения фактического времени отладки программы на цену машино-часа арендного времени:

З^мв = С_час * t_эвм; (37)

Где С_час – цена машино-часа арендного времени, тен/час; t_эвм – фактическое время отладки программы на ЭВМ;

Фактическое время отладки вычислим по формуле:

t_эвм = t_п + t_до + t_от=219+38,9+29,2=287,1 (38)

По усредненным расчетам фирм цена машино-часа арендуемого времени составляет – 22,8 тг.

Общие затраты на оплату машинного времени составят:

З^мв = 22,8*287,1=6546 (39)

Жөндеуге кеткен шығындар

ЭЕМ құнының 5 пайызын құрайтын ағымдағы және профилактикалық жөндеулерге кеткен шығындар.

З _тр = 0,05 * С_бал /12*Т_м =112500*0,05 /12*4,6=2156 (40)

ЭЕМ құнының 1 пайызын құрайтын материалға кеткен шығындар:

З _вм = 0,01 * С_бал =0,01*112500/12*4,6=431,25 (41)

Материалдық құралдарға кеткен шығындар

Жұмсалған материалдардың құны манаңан тең:

1. DVD-CD 1*150=150

2. Кеңсе тауарлары 1450

Қорытыныды 1600

Энергиялық ресурстарға кеткен шығындар есебі

Бағдарламалық жобаны орындау үшін технологиялық мақсаттарға электр ресурстары қолданылады:

С_эр = N * ц * n * t = 0,5*11*3*208=3432 (42)

Мұнда N – техникалық құралдардың қуаты – 0,5 квт;

n – қолданылған техникалық құралдардың саны;

ц - бір киловатт электрқуатының бағасы – 11 тг;

t - 208 сағаттағы жұмыс уақыты.

Жұмыстың экономикалық тиімділігінің есебі

Өнімнің өзіндік құны - бұл өнім, жұмыс, қызметті және өндірісті жүзеге асыруға арналған барлық шығындар. Өзіндік құн барлық өндіріс шығындары ұсталымдарын калькуляциялау жолымен анықталады.

Өнімнің өзіндік құнының калькуляциясы – құрығанына және қолдануына байланысты өндірістегі барлық шығындарды көрсететін құжат.

Баға – бұл өнімнің ақша түріндегі көрінісі. Өнімнің бағасы өзіндік өндіруші сатылған өнімнен алатын құннан және пайдадан құрылады.

Сату бағасы – это өндіруші кәсіпорыннан шығатын өнімнің бағасы.

27.Кестесінде өзіндік құнның және сату бағасының калькуляциясы көрсетілген.

Кесте 27. өзіндік құн мен сату бағасының калькуляциясы

Әр жұмысшының, еңбек ұжымының еңбегінің сандық көрсеткіштері тек қана жасалған жұмыстың көлемімен ғана емес, сонымен қатар еңбек сапымен сипатталады.

Жобаның еңбек өнімділігі келесіден тұрады:

П_т= (43)

где – Жоба бойынша жұмыстың жалпы еңбек сыйымдылығы;

Т_ф – нақты еңбек сыйымдылығы Т_ф=Ч*t*8;

Ч – орындаушылар саны;

T – жоспар бойынша жобаны жасау мерзімі

Экономикалық тиімділікті есептеу үшін ЛВС-те қандай техзникалық және бағдарламалық қамтамасыздандырулар қолданылады, олардың бағасын анықтау қажет. Жүйенің өзін расстау мерзімі бір жылдан кем болса, онда бұл жүйе рентабельді болып саналады. Сондықтан, қолданылып жатқан локальды есептеуіш желіде мыналар қолданылады:

- Pentium IV базасындағы компьютерлер;

- кабель.

Техникалық сипаттамалары бойынша желі клиент-серверлік жүйе негізінде құрылуына лайық. Ол мыналар қажет:

- берілгендер базасының сервері;

- берілгендер базасының серверіне бағдарламалық қамтамасыздандыру;

- клиенттік компьютерлерге бағдарламалық қамтамасыздандырулар.

Сондықтан, бір реттік ақша салымы:

(44)

(45)

- жүйенің жылдық тиімділігі,

где - ақпараттық жүйеге қызмет көрсетуге және оны құруға арналған шығындардың көлемі.

- бөлім жұмысының шығындарының абсолюттік өзгерімдері;

- реновация коэффициенті, уақыт мерзімен көрсетілетін амортизациялық норма болып табылады (жүйенің жұмыс мерзімі 3жыл) және мына формуламен есептеледі:

(46)

(47)

Қорытындылай келе, шығындар өлшемі мынаған тең:

(48)

Жылдық тиімділік мынаны құрайды:

(49)

(50)

Жалпы ақпараттық жүйе тиімді деп саналады, өйткені бұл жүйе бір жылдың ішінде өзін расстайды.

Экономикалық бөлімнің қорытындысы

Берліген бағдарламалық өнімнің құрастыру маңызды және қажетті болып табылады. Экономикалық бөлімде бағасы 411163,02 теңгені құрған бағдарламалық қамтамасыздандырудың құнын есептеуге мүмкіндік береді. Сонымени қатар өзін растау мерзімі 0,62 жылды құрады.

Экономикалық тиімділіктің салыстырмалы коэффициенті. Экономикалық тиімділік - бұл еңбек шығындарының өндірістік қызметтегі соңғы қатынастардың қатынасы және өолданудың өндірістік құралдары;

Е = 1 / Ток = 1 /0,62 =1,6

Рентабельділік - негізгі өндірістік қорлардың қолдану тиімділігін немесе анықталған өнім түрінің өндірістік шығындарының қолданылу тиімділігін анықтайды;

Р = П / С * 100%;

Мұнда: П – пайда, С – өндірістік өзіндік құн.

Р=6125,45/30627,25*100%=20%.

БӨЛІМ 6. ҚАУІПСІЗДІК ЕРЕЖЕСІ МЕН ЕҢБЕК ҚОРҒАУҒА АРНАЛҒАН ІС-ШАРАЛАР

6.1. Еңбек қорғау

Еңбек қорғау – заңды актілердің, әлеуметтік-экономикалық, ұйымдастырушылық, емдеуді алдын алу жүйесі және қауіпсіздікті қамтамасыз ету шарасы. Еңбек қорғау өзіне техника қауіпсіздігін және өндірстік санитарияны қосады.

Техника қауіпсіздігі – ұйымдастыратын шаралардың жүйесі және техникалық жабдықтар, өндірістік зоналарда қауіпті әсерлерді болдыртпау. Техника қауіпсіздігінің бес түрлі инструкциясы бар:

- Кіріспе инструктажы (барлығы үшін, жұмыс өтеміне немесе білімділігіне қарамай).

- Жұмыс орында бірніші рет (жұмысқа алынғаннан бастап).

- Қайталанатын (6 айда 1 рет жиі емес).

- Жоспарланбаған (еңбек қорғау ережесінің өзгеруінде).

- Жылжымалы (жұмысшылармен өндіріс алдында жүргізіледі, бұл кезде,,Рұқсаттама ” наряды толтырылады).

1990 жылы 8 ақпанда шыққан еңбек қорғау инструкциясына сәйкес ДК-де жұмыс істегендегі қауіпсіздік ережесі қажет:

- есептелу техникасының инструкциясы иондалған сәулелерден сенімді қорғауды қамтамасыздандыру қажет. Дисплейдің рентгендік сәулелері 100 мкР/ч экраннан 5 см арақашықтықтан аспауы қажет және корпусының әрбір жағындағы электростатикалық кернеуі 15 кВ/м аспауы қажет;

- кабинеттің іші жарық, жылы болу керек. Едендері түзу және сырғанақ болмауы керек және тазалауға қолайлы мүмкіндік береді;

- радиаторлар мен жылу құбырларының жүйесі диэлектрикалық шектермен жабдықталған;

- электрожабдықтау корпусына жанасу мүмкін болғандықтан оған қауіпсіз жұмыс істеу құрылғысын орнату қажет.

- аппараттың өздігінен сөнуінен пайда болған ерекше дыбыс кезінде және жанған иіс шыққан уақытта жұмысты тоқтату керек және кабинеттегі электрожабдықталған кернеуіндегі авариялық кнопканы басу керек;

- өрт болған жағдайда кабинеттің электропитаниясын сөндіру қажет, оқу-шыларды қауіпсіздік жерге көшіру керек және өртті сөндіру керек;

- ток соққан уақытта тез арада ток көзін өшіру қажет;

- жапа шеккен адамның тынысы тарылып жүрек соғу тоқтаған уақытта тез арада жүрекке массаж жасау керек. Жедел жәрдем бригадасын шақыру қажет. Жүрекке массаж жүрек соғуының қалпына келуіне әсер етеді және тынысалуына [30];

- адамның терісі күйген жағдайда оған стерильденген повязканы салу қажет және жапа шегушіні тез арада дәрігерге жіберу қажет. Күйген жерін зеленка немесе марганцовкамен сүрту қажет.

ДК изоляция шарттары бұзылмағандығы жөнінде және корпустардың беріктігіне, электроқамтамасыз проводтарын, электророзеткаларды, жерлеу құрылғыларды қарап шығу қажет. Жұмыс уақытындағы қауыпсіздік үшін уақытында профилактикалық байқау жүргізу қажет және есептеу техникасының құралдарына ремонт жасау қажет. Есептеу техникасына ремонт жүргізілген кезде екі адамнан кем болмауы керек.

Поиск по сайту: