Дебет шот 1030

Билет

1. Ақша қаражаттарының есебі

Активтер былайша жіктеледі:

1. Ұзақ мерзімдік (пайдалану мерзімі 1 жылдан астам)

· Материалдық емес активтер;

· Негізгі құралдар;

· Ұзақ мерзімдік инвестициялар;

· Алдыңғы кезең шығындары;

2. Қысқа мерзімді (ағымдағы) – олардың қолдану мерзімі 1 жылдан кем

· Қайта өндеу мен өткізу мерзіміне тәуелсіз тауарлық- материалдық қорлар;

· Жыл ішінде есептен шығарылуы мүмкін болашақ кезеңдер шығыны;

· Ақшалай қаражат;

· Егер ол баланстық құннан басқа болса, ағымдағы құнын көрсеткен қысқа мерзімдік қаржылық инвестициялар;

· Есепті уақыттан санағанда 1 жылішінде алынған дебиторлық берешек (ағымдағы активтерді сатып алғаны үшін аванстық төлемдер; алынуға арналған шоттар; алынған вексельдер; басқа да дебиторлық берешектер.)

Ақша қаражаттары мен олардың эквиваленттерін тану. Ақшаға баламалар – ақшалай қаражатқа ұқсас, бірақ басқаша сыныпталады. Оларға:

Қазыналық вексельдер – үкіметтің айналымға шыққан кезінен бастағанда кемінде бір жылдан соң өтелетін мерзімі бар процентсіз міндеттемелері.

Коммерциялық қағаздар (қысқа мерзімдік вексельдер) – қысқа мерзімдік ақшалай қажеттіліктерді қаржыландыру құралы ретінде корпорацияр шығындары.

Депозиттік сертификаттар немесе банктік депозиттер - тез талап етуге болмайтын депозиттер, дегенмен олар өтемелі және алу жолымен санкцияға ұшырайды. Банк овердрафты – төлем пайда болған, оң (дебеттік) сальдодан асатын және қысқа мерзімдік міндеттеме түрінде есептелетін клиенттің банктік шотаындағы теріс (кредиттік) қалдық.

Ақша қаражаттарына бақылау жасау:

Кәсіпорындағы ақша қаражаттарын есептеуде материалды – жауапты тұлға болып кассир табылады, оның міндеттеріне мыналар жатады:

ü Кіріс және шығыс кассалық ордерлерінің дұрыс рәсімделуін тексеру, ордерлерде көрсетілген қосымшылардың дұрыстығын, қолдардың дұрыс қойылуын және болуын тексеру;

ü Ақша қаражаттарын қабылдау және беру

ü Кассалық кітапта кассалық операцияларды тіркеу;

ü Қолма-қол ақшаны банккі тапсыру;

Кассадағы ақша бас бухгалтер

Жазылған касса ордерлері немесе олардың орнына жүретін құжаттар кіріс және шығыс касса құжаттарын тіркеу журналында тіркеледі.

Кассалық операциялардың есебін кассир кассалық кітапта жүргізеді, ол беттері нөмірленген, тігілген және мөрмен бекітілген болуы керек. Екінші данасы жыртылмалы болады жіне кассир мен бас бухгалтердің қолымен сендіріледі.

Кәсіпорвн 2008 жылдың 1 қаңтарынан бастап ХҚЕС көшуге байланысты өзінің жұмыс шот жоспарын жасайды.

1. Ақша операцияларының есебін ұйымдастыру.

Билет

2.1.Дебиторлық берешекті тану және жіктеу. Дебиторлық бережақ –сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің алдында сатылған тауар, жасалған жұмыс, көрсетілген қызмет үшін бережақ.

Д.б. 1) ағымдағы төлеу уақыты 2) ағымдағы емес б.б. Бухгалтерлік есепте 1) Саудалық 2) Саудалық емес бережақ деп те бөлінеді.

Саудалық д.б. – сатып алушылардың негізгі қызметтен алынатын тауарларды сатқаны үшін сатып алушылардың бережағы.

Саудалық емес д. б. - басқалай қызметтермен айналысқан кезде және соларды басқа жаққа өткізгені үшін болатын бережақ.

Д.б. 3 топқа бөлінеді:

1) алынуға тиісті шоттар 2) Алынатын вексельдер 3) Басқалары

Алынуға тиісті шоттар құрамына тауар, қызметтер үшін және басқалай да активтер үшін басқа субъектілерге қойылатын шоттарды қамтамасыз ету.

Д.б.

1) Ағымдағы 2) ұзақ мерзімді б.б.

Жалпы д.б. жалпы счет –фактурамен бекітілген, ал алынған вексельдер статьясы ресми түрде қарыздық міндеттеме деп бекітілген.

Сонымен қатар д.б. нормадағы және өтелмеген болып бөлінеді. Нормадағы д.б. әр түрлі есеп айырысатын формасымен субьектілерінің шаруашылық барысында болып отыратын бережақтар. Өтелмеген д.б. деп уақытында төленбеген бережақтарды айтады.

2.2Сатып алушылар мен тапсырыс берушілермен дебиторлық берешектердің есебі.

Дебиторлық берешек Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігінің 18.09.02 №432 бұйрығымен бекіткен бухгалтерлік есеп шоттарының типтік жоспарындағы 3 «дебиторлық берешек және басқа да активтер» шоттарында есептеледі.

Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысулардың есебі үшін 1210 “Сатып алушылардың және тапсырыс берушілердің қысқа мерзімді дебиторлық қарызы” және 2110 “Сатып алушылардың және тапсырыс берушілердің ұзақ мерзімді дебиторлық қарызы” шоттарында жүргізіледі. Бұл шоттардың дебеті бойынша қарыздардың қалдығы және оның пайда болуы, ал кредитінен – жойылуы көрсетіледі.

Бұл шотта сатып алушылар мен тапсырыс берушілерге көрсетілген және жөнелтілген өнімдер, қызметтер мен жұмыстар үшін есеп айырысу құжаттары төлемге банкпен қабылданған есеп айырысулар туралы ақпараттар көрсетіледі.

Сатып алушыларға көрсетілген есеп айырысу құжаттарындағы сомаларға 1210 шот дебеттеліп, 6010, 6210 шоттар кредиттеледі. 1210 шот сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен қарыздарын өтеу кезінде ақша қаражаттары есебінің шоттарымен корреспонденциялана отырып кредиттеледі.

Сатып алушылармен және тапсырыс берушілермен есеп айырысулардың есебі бойынша шоттар корреспонденциялары

1210 шотта алынған вексельдермен қамтамасыз етілген сатып алушылар және тапсырыс берушілермен есеп айырысулар да есептеледі.

Ұйым сатып алушылар және тапсырыс берушілерден аванстар алуы мүмкін. Алынған аванстар сомасы 3510 «Қысқа мерзімді алынған аванстар» шотының кредиті мен ақша қаражаты есебінің шоттарының дебеті бойынша көрсетіледі. Тапсырысты орындаудан кейін немесе өнімді тиегеннен кейін алынған аванс сомалары есепке жазылады. Бұл кезде 3510 шот кредиттеледі.

Сатып алушыларға өнім тиелгенде: Дебет шот 7010 Кредит шот 1320. Сатып алушыларға шот көрсетілген кезде 1210 шот дебеттеліп, 6010 шот кредиттеледі.

1210, 2110 тобының шоттары бойынша кредиттік айналымдар №11 журнал-ордер тіркелді, ал бухгалтерияда сатып алушылар және тапсырыс берушілермен есеп айырысулар есебі бойынша тізімдемеде жүргізіледі. Тізімдеме сатылған өнімдер бойынша шот-фактураларды жинақтау және топтау үшін және сатып алушылармен оларды уақытылы төленуіне бақылауды жүзеге асыру үшін жүргізіледі

Билет

2. 3.1 Күмәнді дебиторлық берешекті сызу.

Дебиторлық бережақ –сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің алдында сатылған тауар, жасалған жұмыс, көрсетілген қызмет үшін бережақ. д.б. нормадағы және өтелмеген болып бөлінеді. Нормадағы д.б. әр түрлі есеп айырысатын формасымен субьектілерінің шаруашылық барысында болып отыратын бережақтар. Өтелмеген д.б. деп уақытында төленбеген бережақтарды айтады. Қ.Р-да барлық шаруашылық етуші субъетілер өздерінің табыстарын есептеу әдісі. Күмәнді бережақтар үшін резерв жасақтау қажеттігі туады. К.б. үшін резерв кәсіпорындар үшін төленбей қалатын д.б., басқа да бережақтарды орнын толтырудың қоры болып саналады.

Бухгалтерлік баланста д.б. құнының күмәнді б. Үшін резервтің құнын алып тастағаннан кейін сома көрінеді.

Салық кодексіне сәйкес күмәнді бережақтар тауарларды өткізгені үшін, жұмысты жасағаны үшін, қызметтерді көрсеткені үшін болатын нәтижесінде кәсіпорынның алдында бережағын шот қойған мезгілден бастап 3 жыл өтелмеген бережақтарды айтады, с.қ. дебитор кәсіпорынның Қ.Р. заңына сәйкес банкрот деп табылуына байланысты өтелмей қалған бережақтарды айтады.

Егер күмәнді д.б. бағаланса оларды банктердің шоттарында көрсетуге тиісті. Күмәнді д.б. күмәнді дебиторлық бережақтар шығынында есептеледі. Күмәнді бережақтар үшін резервтің құрылу тәртібі басқару есебінің № 5 стандартымен реттеледі. Күмәнді бережақтар резерві есепті кезеннің аяғынан болатын дебиторлық бережақтардың инвентаризация түрінде құрылды. Күмәнді бережақтарды есептеудің немесе бағалаудың 2 әдісі бар:

1. Жалпы сатудың көлемінің пайызына байланысты;

2. Төлеу уақытына байланысты шоттарды есептеу.

2.2 Күмәнді қарыздар резервін бағалау әдістері.

Күмәнді талаптар бойынша резерв есептік кезең соңында жүргізілген дебиторлық берешекті инвентаризациялау нәтижелері негізінде жасалады. Күмәнді талаптарды бағалаудың екі әдісі бар:

1. тауарларды өткізу (жұмыстар жасау, қызметтер көрсету) көлемінен пайыз әдісі;

2. төлем мерзімдері бойынша шоттарды есептеу әдісі.

Өткізу көлемінен пайыз әдісін қолдану кезінде өткізудің жалпы көлеміндегі үмітсіз борыштар пайызы анықталады. Ол үшін бірнеше есептік кезең ішінде (кемінде үш жыл) тауарларды (жұмыстарды, қызметтерді) өткізу көлемін және төленбеген шоттар сомасын талдау қажет.

Мысал Бір жылдағы өнімді өткізу көлемі 1 390 000 теңге соманы құрады.

1-кесте Күмәнді берешектің орташа пайызын есептеу

2012 жылда күмәнді талаптар бойынша резерв сомасы:

1 390 000´2,2% = 30 580 теңгені құрайды.

Есептік кезең соңында мынадай жазба жасалады:

Д-т 7440 Резерв жасау және үмітсіз талаптарды

есетен шығару бойынша шығындар 30 580

К-т 1290 Күмәнді талаптар бойынша резерв 30 580

Д-т 1290 Күмәнді талаптар бойынша резерв 30 580

К-т 1210 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің

қысқа мерзімді дебиторлық берешегі 30 580

Төлем мерзімі бойынша шоттарды есептеу әдісін қолдану кезінде берешекті төлеу мерзімі бойынша күмәнді талап пайызы анықталады. Ол үшін алынатын барлық шоттарды келесі санаттар бойынша жіктеу қажет:

• төлеу мерзімі жетпеген шоттар;
• 1 және 30 күн аралығындағы төлем мерзіміне ие шоттар;
• 31 және 60 күн аралығындағы төлем мерзіміне ие шоттар;
• 61 және 90 күн аралығындағы төлем мерзіміне ие шоттар;
• 90 күннен астам төлем мерзіміне ие шоттар.

Мысал Күмәнді талаптар сомасын есептейік2-кесте Күмәнді талаптар сомасын есептеу

Осылайша, күмәнді талаптар сомасы 227 700 теңгені құрады.

Д-т 7440 Резерв жасау және үмітсіз талаптарды

есетен шығару бойынша шығындар 227 000

К-т 1290 Күмәнді талаптар бойынша резерв 227 000

Субъект балансынан күмәнді деп танылған, осыған дейін талап етілмеген борыштарды есептен шығарған кезде мынадай жазба жасалады:

Д-т 1290 Күмәнді талаптар бойынша резерв 227 000

К-т 1210 Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің

қысқа мерзімді дебиторлық берешегі

1220 Еншілес ұйымдардың қысқа мерзімді

дебиторлық берешегі

1230 Ассоциацияланған және бірлескен ұйымдардың

қысқа мерзімді дебиторлық берешегі 227 000

Билет

Қызметкерлердің дебиторлық берешегінің есебі

Кәсіпорын жұмыскерлерінің және басқа да тұлғалардың дебиторлық қарыздары туралы ақпараттарды бейнелеу үшін 1250 “Жұмыскерлердің қысқа мерзімді дебиторлық қарыздары” және 2150 “Жұмыскерлердің ұзақ мерзімді дебиторлық қарыздары” шоттары арналған. Шоттың дебеті бойынша есеп беруге тиісті сомалар, жұмыскерлерге көрсетілген займдар, материалдық шығынды өтеу сомалары көрсетіледі.

Есеп беруге тиісті тұлғалар деп іс-сапар шығындарына немесе шаруашылық шығындарға ақшалай аванстар алған кәсіпорын жұмыскерлерін айтады. Нақты ақшаны кәсіпорын жұмыскерлері алдын ала берілген аванстар және пайданылмаған сомаларды кассаға тапсыру бойынша есептерді көрсеткеннен кейін алады.

Есеп беруші түлғалармен есеп айырысуды есепке алу. Өнеркәсіптік-шаруашылық қызметі барысында кәсіпорын қызметкерлерін қызмет бабымен іс-сапарға жібереді, дүкендерден кеңсе жабдықтарын сатып алады, почта арқылы жіберілген ақшаларды және басқа да шығындарды төлейді. Бұл шығындарды үнемі банк мекемелері арқылы нақты ақшасыз есеп-айырысу жолымен төлеу мүмкін емес. Сондықтан да жоғарыда аталған және басқа да шығындарды төлеу үшін қызметкерлерге нақты ақша беріледі және олар алған ақшасына есеп беруте тиісті.

Ақша кәсіпорын басшысы бекіткен есепке сай көлемде беріледі. Аванс тек қана басшының жарлығымен есеп берілетін сомадан шығын жасау жүктелген қызметкерлерге ғана шығын шығаруға нақтылы қажеттілік туған жағдайда ғана, сондай-ақ қызмет бабымен іссапарға жұмсалған адамдарға ғана беріледі.

Қызмет бабымен іс-сапарға баруға ақша іссапарға жіберілетін адамға тиесілі соманың көлемінде іссапар орнына бару және қайту жолына төлеуге, тәуліктік шығындарды және іс-сапар мерзіміне үй-жай жалдауға шығатын шығындарды төлеуге беріледі. Есеп берілетін соманы жұмсау құжаттарымен айғақталып белгіленген мерзімде бухгалтерияға ұсынылатын аванс есептерімен расталады.

Жұмыскерлердің қарыздары есебі бойынша шоттар корреспонденциялары

1250, 2150 шоттарының кредиттік айналымдары №7 журнал-ордерге тіркеледі.

5 Билет Жал бойынша дебиторлық берешектің есебі, алынатын сыйақы есебі

Алдағы кезең шығындарының есебі дегеніміз есеп беру кезеңінде шығарылған бірақ келесі есеп беру кезеңінің шығындарына жатқызылатын шығындар. Оларға:

- алдын-ала төленген сақтандыру сомалары,

- келесі кезеңге жазылған газет-журналдар және басқа да ақпарат құралдарының құны,

- жалдық төлемдер,

- маусыммен жұмыс істейтін өндірістердің маусымдық шығындары

- алдын-ала төленген телефон төлемдері,

- коммуналдық төлемдер және т.б.

Алдағы кезең шығындарының есебі 1620, 2920 шоттарында жүргізіледі.

Мысалы, 15.11.2006 жылы кәсіпорын 2007 жылға басылымға 96000 теңге төледі. 96000 теңге төленгенімен, ол ағымдағы 2006 жылдың шығындары ретінде танылмайды, өйткені қызмет 1.01.07- 31.12.07 аралығында көрсетіледі.

15.11.06 жыл

Дебет шот 1620 96000

Кредит шот 1030 96000

2007 жылы ай сайын қаңтардан желтоқсанға дейін бірдей мөлшермен (1/12) келесідей жазбамен жойылып отырады:

Дебет шот 7210 «Әкімшілік шығындар»

Кредит шот 1620 «Алдағы кезең шығындары».

2007 жылы қаңтардан желтоқсанға дейін бірдей үлеспен (1/12 бөлігі) алдағы кезең шығындарын 1620 «Алдағы кезең шығындары» шотының кредитінен 7210 «Әкімшілік шығындар» шотының дебетіне қажетсіздендіріп отырады.

Жылдың соңына дейін барлық алдағы кезең шығындары бірдей мөлшерде есепті кезеңнің шығындары ретінде танылады.

1620, 2920 «Алдағы кезең шығындары» шоттарының кредиттік айналымдары №10 журнал-ордерде тіркеледі.

Берілген аванс бойынша есеп айырысудың есебі 1610 «Қысқа мерзімді берілген аванстар» және 2910 «Ұзақ мерзімді берілген аванстар» шоттарында жүргізіледі. Бұл шоттарда тауарлы-материалдық құндылықтарды жеткізуге, тапсырыс берушілерден олардың ішінара дайын болуына қарай қабылданған өнімдер, жұмыс және қызмет бойынша төлем жасауға берілген аванстар бойынша көрсетіледі. Аванс берілген жағдайда 1610, 2910 шоттары дебеттеледі және 1030 және т.б. шоттары кредиттеледі. Пайдаланылмаған аванстарды қайтару 1010, 1030 шоттардың дебеті және берілген аванстар есебі бойынша шоттардың кредитімен бейнеленеді.

Алдын ала берілген аванстар есебінен жабдықтаушылар мен мердігерлер қарызының азаюы 3310, 4110 шоттарының дебетімен және берілген аванстар шоттарының кредитімен көрсетіледі.

6 Билет Қорларды тану. Қорларды бағалау. Сатудың мүмкін таза құны. Сатып алудың нақты құны. Қорларды бағалау әдістері.

1. Материалдық қорлар, олардың жіктелуі мен бағалануы

Кәсіпорындардың және ұйымдардың қызметі барысында өздерінің өндірген дайын бұйымдары, сату үшін арналған тауарлары, сатып алынған бірақ әзірге ұйымға келіп түспеген тауарлары, аяқталмаған өндіріс, пайдалануға арналған қосалқы бөлшектері, отындары, ыдыс және ыдыстық материалдары, жартылай фабрикаттар және басқа да материалдары сол ұйымның тауарлық- материалдық қорлар түріндегі активі болып табылады.

Олардың өндірістік құралдарынан өзге заттары өндірісте пайдаланылған кезде өздерінің бастапқы құнын түгелдей өндірілетін өнімге ауыстырады. Шығарылатын өнімнің, атқарылатын жұмыстың өзіндік құнының жартысынан көбі еңбек заттарының құнынан тұрады. Еңбек заттар өндірістік қор болып табылады.

Материалдарды есепке алудың міндеттеріне келесілер жатады:

- дайындалған, келіп түскен, босатылған материалдарды уақытында есепке алып, кірістеу немесе есептен шығару;

- қоймадағы материалдардың және жеткізу кезінде материалдардың сақталуын бақылау;

- материалдық қорлардың қалдығының дұрыс сақталуын тексеру;

- материалдардың өндірісте пайдаланылу нормасын және тұтыну мөлшерінің қорын анықтау;

- өндірісте материалдардың ұтымды пайдаланылуын бақылау;

- дайындалған материалдардың өзіндік құнын анықтау және олардың жоспарлы бағасынан айырмашылығын тауып пайдаланылған материалдар құнын әр объектінің шығынына қосу.

Қорлар келесідей жіктеледі:

- сатылып алынған тауарлар;

- қайта сатуға аранлған мүлік (ғимарат, үй, транспорт және басқалары);

- ұйыммен өндірілген және сатуға арналған дайын өнімдер;

- шикізаттар мен материалдар;

- аяқталмаған өндіріс;

- басқа көмекші материалдар.

Тауарлық-материалдық қорлар есебі тек қана топтары бойынша емес, сонымен қатар әрбір атауы, түрі, мөлшері, сорты және т.б. бойынша жүргізіледі.

Сатудың мүмкін таза құны - бұл жұмысты орындауға жұмсалған ықтимал шығындар мен өткізуге арналған ықтимал шығындарды шегеріп тастағанда әдеттегі іс барысындағы болжамды сату бағасы.

Сатып алудың нақты құны /Әділ құн - бұл активтерді олармен айырбастаған немесе осындай мәмілені жасаудан жақсы хабары бар, мәміле жасағысы келетін және бір-бірінен тәуелсіз тараптар арасында мәміле жасалған кезде міндеттемелерді реттеуге болатын сома.

Қорлардың бағалау әдістері:

- арнайы ұқсастыру әдісі,

- орташа құн әдісі,

- алғашқы сатып алынған қорлардың бағалары бойынша («ФИФО») бағалау әдісі.

Бұл әдістердің әрқайсысы алдымен ай соңындағы қалдықтарды материалдық бағалауды, одан кейін шыққан материалдық қорлардың құнын анықтауды болжайды.

Арнайы сәйкестендіру бойынша бағалау әдісі әдетте өзара бірін-бірі ауыстырмайтын арнайы тапсырыстар мен жобаларға арналған материалдық бірлігінің өзіндік құнын есептеуді көздейді.

Материалдарды орташа құн бойынша бағалау кезінде сол есеп беру кезінде өндірісте пайдаланылған материалдардың жалпы құны қорлардың әрбір құны бойынша орташа сатып алу бағасын материалдық сәйкес санына көбейту арқылы анықталады.

Материалдарды ФИФО әдісімен бағаланған кезінде бірінші шығарылған материалдық құнын есептен шығару көзделеді.

Келесідей берілген мәліметтердің негізінде бағалаудың үш әдісін қарастырамыз:

Есептің үздіксіз және кезеңдік жағдайында қорларды бағалау келесі түрде болады:

Арнайы ұқсастандыру әдісі бойынша: Егер қоймашы бухгалтерияға 30 сәуір 2006 жылы 25 бірлік келесідей құралғандығы туралы ақпарат берсе, онда: 5 бірлік бастапқы қалдықтан, 10 бірлік 10 сәуір 2006 ж.түскеннен, 10 бірлік 25 сәуірде түскеннен. Бухгалтер бұл бірліктерді келесідей бағалайды: (5бірл.*30тг.+10бірл.*40тг.+10*50тг.= 1050тг), Сонымен, пайдаланылған қорлар құны 1890тг. (2940-1050) сомасына бағаланады.

7 Билет Қорлардың шығуының есебі Қорларды есептен шығару резерві.

1. Қорлардың шығуының есебі Материалдар өздері сақталып тұрған жері бойынша, яғни ұйым қоймасында және бухгалтериясында есептеледі. Қоймада материалдардың тек қана сандық есебі жүргізіледі. Материалдардың әрбір номенклатуралық номеріне жеке карточка ашылады, ол бухгалтериядан қоймаға жартылай толтырылған күйінде беріледі.

Алынған карточкаларда қоймашы материалдардың сақталу орнын сипаттайтын реквизиттерді толтырады.

Материалдардың қоймалық есебін жүргізу қоймашының міндетіне кіреді. Қоймашы күн сайын кіріс және шығыс құжаттарын толтырады және карточкаларға жазып отырады. Әрбір операциялық күннің соңында карточкаларда сол күні қозғалысы болған материалдық құндылықтардың қалдықтары шығарылады.

Материалдардың күндік айналымына құжаттарды қабылдау- өткізу реестрі екі данада толтырылады: біреуі құжаттар қосылыпбухгалтерияға табыс етіледі, екіншісі – құжаттарды қабылдап алған бухгалтердің қолы қойылған қоймашыда қалады.

Қоймалық операцияларға бухгалтерлік бақылауды материалдық бөлім бухгалтері жүргізеді. Тексерісті және құжаттар қабылдауды аяқтаған соң, бухгалтер құжаттарды қабылдау-өткізу реестрінің екі данасына қол қояд Материалдар есебінің қалдықтық әдісі кезінде қойма есебінің мәліметтерін баланспен салыстырудың мәні сол, мұнда әрбір қойма бойынша қалдықтардың жылдық кітабы жүргізіледі, онда айдың соңында сорттық есеп карточкаларынан бірінші күнге жағдайлары бойынша материалдардың барлық сандық қалдықтары ауыстырылып отырады. Кітаптағы жазулардың дұрыстығы қойма меңгерушінің қолымен расталады. Қалдықтарды бақылап алып, бухгалтер олардағы қалдықтық кітапта әрбір номенклатуралық номерге қарсы қойылған есептік бағаларға көбейтеді. Осылайша анықталған материалдар қалдығының жалпы сомасы қалдықтық кітап қорытындысы бойынша материалдардың қозғалысы және қалдығы есебі тізімдемесі ндегі материалдар сомасы мен тобы бойынша жинақтау тізімдемесінде келтірілген қалдықтар сомасына тең болуы керек. Барлық қалдықтық кітаптар тігіледі және мөрмен бекітіледі, ал беттері номерленеді.

Қорлардың синтетикалық есебін, сатып алу бағасы мен көліктік- дайындау шығындарынан және сатып алумен байланысты басқа да шығындарынан тұратын іс жүзіндегі шығындар бойынша жүргізеді.

ы. Реестрлер материалдардың кірісі мен шығысына жеке құрылады. Ұйымға материалдар негізінен жабдықтаушылардан және есеп беруге тиісті тұлғалар арқылы және басқа жолдармен келіп түседі.

Материалдар қозғалысының есебі үшін 1300 «Қорлар» бөлімшесінің шоттары арналған. Бұл бөлімшеге келесідей шоттар топтары жатады: 1310 «Шикізат пен материалдар», 1320 «Дайын өнім», 1330 «Тауарлар», 1340 «Аяқталмаған өндіріс», 1350 «Басқа да қорлар», 1360 «Қорларды қажетсіздендіру бойынша резерв».

1310 «Шикізат пен материалдар», тобы келесідей шоттарды қамтиды:

1311 «Сатып алынған шала фабрикаттар және құрастырушы бұйымдар, конструкциялар мен бөлшктер»;

1312 «Отын»;

1313 «Ыдыс және ыдыстық материалдарға»;

1314 «Қосалқы бөлшектер»;

1315 «Басқа материалдар;

1316 «Қайта өңдеуге берілген материалдар»;

1317 «Құрылыс материалдары».

Бұл шоттарының дебеті бойынша айдың басы мен соңындағы қалдықты, материалдардың түсуін көрсетеді; кредиті бойынша – олардың жұмсалуын көрсетеді.

2. Қорларды есептен шығару резерві

8 Билет Дайын өнімнің, аяқталмаған өндірістің есебі

Дайын өнім және тауарлар есебі

Өнімнің өндіріс аясынан айналым аясына өтуін өнімнің шығарылуы деп атайды. Ұйым өнімін өткізу процесінде ақша қаражаттары алынады. Олардың есебінен жұмсалған шығындар жабылады, салықтар және басқа төлемдер бойынша бюджетпен; еңбекті төлеу бойынша жұмыс істеушілермен; жабдықтаушылар мен мердігерлермен, басқа кредиторлармен есеп айырысу жүргізіледі.

Ұйымның қаржылық жағдайының нығаюы өндірілген өнімнің дер кезінде дайындалуы мен өткізілуіне тәуелді. Дайын өнімнің бар болуы мен қозғалысы туралы ақпаратты жалпылау үшін 1320 «Дайын өнім» шоты арналған. Бұл шоттың дебеті бойынша өндірістен шығарылып, қоймаға берілген өнімнің нақты өзіндік құны көрсетіледі.Шоттың кредиті бойынша өткізілу тәртібінде тиелген немес сол жерде сатып алушыларға берілген дайын өнім есептен шығарылады. Сатып алушыларға дайын өнімдерді төлеу үшін есеп айырысу құжаттары ұсынылдаы. Дайын өнімдер ұйымның өзі қолданылуы үшін жіберілсе, онда «Дайын өнім» шотына кіріске алынбайды, 1310 «Шикізаттар мен материалдар» тобының сәйкес шоттарында немесе 7210 «Әкімшілік шығындар», 7110 «Өнімдерді сату және қызмет көрсетулер бойынша шығындар» шоттарында есептеледі.

. Аяқталмаған өндіріс есебі.

Күрделі өндірістерде аяқталмаған өндіріс қалдықтары болуы мүмкін. Өндірістік есеп шоттарының қалдықтары бухгалтерлік баланста көрсетілмейді. Сондықтан да 8 «Өндірістік есеп шоттары» бөлімнің шоттарында негізгі өндірісте есептелген шығындар есепті кезеңнің соңында қаржылық есеп шотарына, яғни 1340 «Ақталмаған өндіріс» шоттарына қажетсіздендіріледі. Бұл топ аяқталмаған өндіріс құнын есепке алу үшін мынадай шоттарды қамтиды:

1341 «Негізгі өндіріс»

1342 «Меншікті өндірістің жартылай фабрикаттары»

1343 «Қосалқы өндірістер».

Аяқталмаған өндірістің қалдықтарын басқару бухгалтериясынан қаржы бухгалтериясына беру келесі жазбамен бейнеленеді:

Дебет шот 1341-1343 Кредит шот 8110, 8210, 8310

Келесі есепті кезең басында аяқталмаған өндірістің 1340 бөлімше шоттарында есепке алынған құны басқару бухгалтериясына беріледі:

Дебет шот 8110, 8210, 8310 Кредит шот 1341-1343.

1341- 1343 шоттарда есепке алынған аяқталмаған өндірісті талдамалық есепке алу толық көлемінде 8110, 8210, 8310 шоттарда басқару бухгалтериясында жүргізіледі.

1341, 1342, 1343, 8110, 8210, 8310, 8410 және 8 «Өндірістік есеп шоттары» бөлімінің басқа шоттары бойынша кредиттік айналымдары №10 журнал- ордерде бейнеленеді.

10 Билет 1. Негізгі құралдарды тану критерийлері. Негізгі құралдардың бастапқы құны

Негізгі құралдар дегеніміз ұзақ уақыт жұмыс істейтін материалдық-заттық құндылықтар (ғимараттар, өткізгіш тетіктер машиналар, жабдықтар, көлік құралдары, құрал-саймандар, өндірістік және шаруашылық мүлкі, жұмысқа пайдаланылатын және өнім беретін мал және басқалар).

Экономикалық мақсатына қарай негізгі құралдар өнеркәсіптік-өндірістік негізгі құралдар, басқа салалардың өндірістік негізгі құралдары және өндірістік емес негізгі құралдар болып бөлінеді.

Халық шаруашылығының әрбір саласында негізгі құралдар бұйымдық-заттық белгілері бойынша келесі түрлерге бөлінеді:

- ғимараттар;

- құрылыстар;

- өткізгіш жабдықтар;

- машиналар мен жабдықтар;

- көлік құралдары;

- аспаптар;

- өндірістік инвентар және керек жарақтар;

- шаруашылық инвентары;

- биологиялық активтер;

- библиотека қоры;

- жерді жақсартуға жұмсалатын күрделі шығындар;

- басқа да негізгі құралдар.

Кімге қарайтынына қарай негізгі құралдар меншікті және жалға алынған болып бөлінеді. Меншікті дегеніміз - субъектіге тиесілі және оның балансында көрініс табатын негізгі құралдар. Белгіленген мерзімге шарт бойынша басқа субъектіден алынған негізгі құралдар, жалға алынған құралдар болып саналады.

Пайдалану сипатына қарай негізгі құралдар жұмыс істеп тұрған, жұмыс істемейтін (консервациядағы) және қосалқыдағы болып бөлінеді.

Заттық құрамына қарай негізгі құралдар мүліктік және мүліктік емес болып бөлінеді. Мүліктікке (заттай) көрінісі бар, яғни санауға және өлшеуге болатындар (үйлер, ғимараттар, машиналар, жабдықтар) жатады. Мүліктік еместерге пайдаланылатын жер, орман алқабы, су ресурстары (ғимараттардан басқа күрделі қаржы салымы, яғни заттық нысаны жоқ шығындар (жер учаскелерін, егістік үшін пайдаланылатын жерді өңдеу, жалға алынған негізгі құралдарға күрделі қаржы жұмсау, т.б.) жатады.

Негізгі құралдардың қозғалысына байланысты операцияларды көрсетуде бағалаудың бірнеше түрлері қолданылады. Есептеу тәжірибесінде алғашқы, ағымдағы, баланстық, жою және әділ құндары ажыратылады.

Бастапқы – негізгі құралдарды алу немесе тұрғызу бойынша іс жүзінде болған шығындардың құны, оларды жеткізу, құрастыру, орнату, іске қосу және активті мақсаты бойынша пайдалану үшін жұмыс жағдайына келтірумен байланысты басқа да шығындарды, сонымен бірге төленген салықтар төлемдерді қоса.

Ағымдағы - бұл негізгі құралдардың белгілі бір мерзімдегі іс жүзіндегі нарық бағасы бойынша құны.

Баланстық - бұл активтің есепте және есеп беруде көрсетілетін, жинақталынған амортизация сомасы шегерілген бастапқы немесе ағымдағы құны.

Жою - пайдалы қызмет мерзімінің аяғында негізгі құралдарды жою кезінде пайда болатын, шығу бойынша күтілген шығындары шегерілген қалдықтардың, заттардың, қосалқы бөлшектердің болжамды құны.

Әділ құны – тәуелсіз екі жақ арасында негізгі құралдарды айырбастау мүмкін болатын құн.

2.Негізгі құралдар есебі: негізгі құралдардың тарихи есебі, негізгі құралдарды қайта бағалау.

Негізгі құралдарды қабылдауды рәсімдеу кезінде субъект жетекшісінің өкімімен тағайындалған қабылдау комиссиясы әрбір жекелеген объектіге бір данадан акт жасайды. Негізгі құралдардың бірнеше объектісін қабылдау-тапсыру актісін жасауға тек шаруашылық мүлкінің, құрал-сайманын, жабдықтардың және тағы басқа есебін жүргізген кезде, егер бұл объектілер бір типті болса, құндары бірдей болып, бір календарлық ай ішінде қабылданған болса ғана жол беріледі. Рәсімделгеннен кейін осы объектіге қатысты техникалық құжаттамасы қоса тіркеліп акт бухгалтерияға беріледі, бас бухгалтер қол қойып, субъект жетекшісі немесе соған өкілетті адамдар бекітеді.

Негізгі құралдардың кәсіпорын ішіндегі орын ауыстыруын рәсімдеу үшін актіні екі дана етіп тапсырушы цех (бөлім) қызметкері толтырады. Алушының және тапсырушының қолдары қойылған бірінші дана бухгалтерияға тапсырылады, екіншісі бөлімге-тапсырушы цехқа беріледі.

Негізгі құралдарды ақысыз беру (сыйлау) кезінде акт (тапсырушы және қабылдаушы субъектілер үшін) екі дана етіп жасалады.

Бухгалтерия келіп түскен объектіні материалдық жауапты адамға бекітіп, мүліктік карточка ашады, объектіге мүліктік тізімдеу номерін беріп, мүлікті тізімге енгізеді, негізгі құралдарды алу туралы жазба жасайды.

Негізгі құралдардың аналитикалық есебі бухгалтерияда, шаруашылық мүліктің бір типті заттарынан, құрал-сайманынан және бірдей өндірістік немесе шаруашылық жұмыстарға арналған, техникалық сипаттамасы мен құны бірдей бір өндірістік бөлімшеде орналасқан басқа да заттарды ескермегенде, әр мүліктік объектіге ашылатын Мүліктік карточкаларда жүргізіледі.

Негізгі құралдардың есебі үшін 2400 «Негізгі құралдар» бөлімшесінің шоттары арналған, ол келесідей шоттар топтарын қамтиды:

2410 «Негізгі құралдар»,

2420 «Негізгі құралдардың амортизациясы және құнсыздануы»

Негізгі құралдар деп танылатын түсуші матриалдық активтер бастапқы құны бойынша бағаланады. Негізгі құралдарды заңды және жеке тұлғалардан ақы төлеп алу кезінде олардың бастапқы құны 2400 шоттардың дебеті бойынша және 1000 «Ақшалай қаржылар» бөлімшесі шоттарының (есеп айырысу түріне және төлену көзіне байланысты) немесе 3310, 3390, 4110, 4170 шоттардың кредиті бойынша көрсетіледі.

2. негізгі құралдарды қайта бағалау.

10 Билет Негізгі құралдарды сатып алу есебі.

11 Билет Негігі құралдардың тозуы: пайдалы қолдану мерзімдері, есептеу әдістері, есепте көрсету әдістері. Негізгі құралдардың және материалдық емес активтердің амортизациясын есептеудің мынадай әдістері бар:

1.Негізгі құралдардың құны бойынша амортизацияны бір қалыпты есептеу әдісі.

2. Амортизацияны (тозуды) орындаған жұмыстардың көлеміне пропорционалды түрде есептеу әдісі (өндірістік тәсіл).

3. Амортизацияны (тозуды) есептеудің жеделдетілген әдісі. Бұл әдіс өндірістік мақсатта пайдаланылатын негізгі құралдардың көптеген түрлері пайдаланудың алғашқы жылдарында тиімдірек жұмыс істейді немесе жоғарғы өнімділік қабілетін көрсетеді деген пайымдауға негізделген. Амортизацияны (тозуды) есептеудің жеделдетілген әдісі: Азайып отыратын қалдық әдісі.