Абразкi i мiнiяцюры

Начлежнікі пяюць. Над вогнішчам туман

Начлежнікі пяюць. Над вогнішчам туман.
А спеў — вясёлы сум. А галасы — рачулкі.
Плывуць адтуль з кустоў, з асрэбраных палян
Частушкі - як званкі, частушкі — як бразгулкі.
Начлежнікі пяюць. У словах глуш лясоў,
I дзікай птушкі крык на зыбістым балоце,
I чулы летні шэпт расістых каласоў,
I човен рыбака, і клёны ў пазалоце.
Начлежнікі пяюць. Лунаюць уначы
Да зорак галасы жамчужна-гучнай веяй.
Спявайце галасней! Ты, песня, не маўчы!
Мо выскачыць з вачэй, бы з крэмня, іскраў веер.
Начлежнікі пяюць.
Кіруйце спеў туды, Дзе ў сэрцы, у грудзях так горача і цесна.
Вы знойдзеце шмат слоў агнёвых — і тады...
У полымя-пажар разгневаецца песня.

ДАЗВОЛЬ

Дазволь цябе любіць, як кветачку на полі,
Як явар малады, што над ракой стаіць,
Як залатую птушку, што жыве на волі,
Дазволь цябе любіць.
Дазволь цябе любіць за песню, што я чую,
За срэбны гучны смех, што чыстатой звініць,
За вочы ясныя, за душу маладую Дазволь цябе любіць.
Дазволь цябе любіць за светлыя часіны,
Якія ты даеш мне ў шчасці перажыць,
За шчырае натхненне, мілая дзяўчына,
Дазволь цябе любіць.

Лезе ў вочы ззянне месяца

Месяц яркі, як пажар.
Мне здаецца, стаіць лесвіца
3 азярода аж да хмар.
А па лесвіцы па срэбранай Нехта лазіць угару.
I кашуля на ім зрэбная,
I глядзіць ён на зару...
А зара яшчэ ледзь сцелецца,
Грае міскаю нябёс,
Сыпле іскры на аселіцу,
На вяршаліны бяроз.
А туман дыміць над грэбляю.
Млын, бы човен уначы.
Вецер носіць вільгаць глебную.
Птушка крыкне, замаўчыць.

Вісіць серп залаты над спалоханым борам

Вісіць серп залаты над спалоханым борам.
Жне вяршаліны хвой гэты серп залаты.
На нізінах туман, бы кудзельнае мора.
У тумане паніклі платы і кусты.
Каля млына вада «кап» і «кап» з чорнай скрыні.
Кропля кожная — стрэл а паўночнай цішы.
Чулы аір дрыжыць, як птушыныя крыллі.
Стаіць дуб-вартаўнік на расістай мяжы.

Абліта ззяннем зорак росная паляна

Абліта ззяннем зорак росная паляна.
Застыў пад мгненне ценяў чулы зарасняк.
3-за шыза-дымнай хмары круглы месяц глянуў,
У рэчку кінуў-сыпнуў бірузовы мак.
У блізкай вёсцы ўсхліпнуў, заспяваў гармонік;
Ён рэзаў, бы касою, цішыню начы.
Затросся лісцем свежым малады альхоўнік,
Ты, сэрца, адпачні тут, сэрца, замаўчы.

Яшчэ бялелі касагоры

Яшчэ бялелі касагоры,
Ад снежных плямаў пара йшла,
Звінелі жаўранкі над борам,
Кідалі ўніз кавалкі шкла.
Рачулкі моршчыліся ў пене,
I крыгі сінія плылі.
Вятры зайгралі і запелі,
Як гітарысты, на зямлі.
Пад сонцам грэліся бярозы
У белым тонкім палатне.
I зелянелі вербалозы,
I за гарой папар чарнеў.

ПРЫЙДЗІЦЕ

Прыйдзіце вы, добрыя... Вокам праніклівым
Кіньце на нашу нядолю!
Вас люд наш чакае, зняволены працаю —
Босы і голы...
Прыйдзіце вы, светлыя...
Дзень ярка-сонечны
Кіньце, вы кіньце, як хлеб нам!
I цені вільготныя ветрамі згоніце 3 роднас глебы.
Прыйдзіце вы, шчырыя, сэрцам адкрытыя...
Шчырасць хай служыць вам мэтай!
I гніль векавая і хітрасць сусветная
Счэзнуць са свету.
Прыйдзіце вы, моцныя, бурамі званыя,
3 яснай прыйдзіце зарніцай!
3 дарог-пуцявінаў вы згоніце ворага,
Хутка прыйдзіце!..

Абразкi i мiнiяцюры

· Пяюць начлежнікі

· У часе змяркання

· Ля кросен

· Не пячы гэтак, сонейка!

· Стары пастар

· Шаптаў чарот

· Ралля

· Ратай

· Плач пралескау

· Не бяжы за кветкай...

· Бяссоннасць

· А можа, і праўда?.., Захаваю нуду сваю...

· Маці

· Ці я вінават?.., Над сажалкай

· Загадка. Ля вапеннай гары

· Нібы рупны араты... У досвітку. Не пазірай на мяне...

· У заварожаных казках. На гай высокі... Не шумі...

· Спатканне. Шчасце не ў золаце. Яе душа

· Зямля

· Акорды мора

· Замчышча. За праўду. У жыццёвым змаганні

· Кволыя кветкі. Пад песняй салоўкі

·

Пяюць начлежнікі

Пяюць начлежнікі...
...Пяюць начлежнікі...
Слоў не разбярэш — надта закацістая песня, але зірнеш, адкуль плыве яна, і ўбачыш чырвоны слуп з чорнай каронай над лесам — гэта вогнішча начлежнікаў...
...Пяюць начлежнікі...
Зычная, маркотная песня лунае да неба, аж да зорак... Гэта стогн загнанага жыцця, жальба кры-вавай працы, споведзь доўгай нядолі, кананне веры пад ударамі цяжкай крыўды...
...Пяюць начлежнікі...
Якая моцная падмога ідзе ад цябе, шчырая святая песня!.. Нудным і вясёлым часам ты заглядаеш у нашы душы! Ты лечыш наша беспатольнае гора, ты аблягчаеш нашу працу, ты абціраеш кроў і пот, даеш надзею і моц і, малюючы шэрае жыццё, цешыш надзеяй на лепшае. Чуе цябе душа наша, і радуецца, і лунае разам з табой да светлага неба...
...Пяюць начлежнікі...
Шчыры напевы іх і поўны задумы, як цёмнае неба, каторае навісла над імі; як белыя туманы надрэчкай, атуляюць яны душу тваю, і на клік гэтай песні звіняць струны твайго сэрца, а ў вачах слёзы блішчаць...
...Пяюць начлежнікі...

У часе змяркання

У часе змяркання, калі ў маёй каморцы ўбогай, йаміж хваль згусцеўшых ценей, пачывае таемны спакой... У часе змяркання, калі па ўсёй вёсцы гатуюць вячэру і кабеты старанна прыхіляюць галовы да чорнага чалесніку і пільнуюць, каб страва не пабегла...
У часе змяркання, калі на запыленым аконцы памірае апошні прамень зары вячэрняй, а недалёка на ганку хлопец на гармоніцы грае,— устаюць, аджываюць успаміны мае, быццам анёлы белыя...
Бачу я пару маркотных вачэй, каторыя чаруюць мяне сваей сумнасцю, сваей сілай незвычайнай...
Адбіткі мінуўшчыны падымаюцца ў маім сэрцы, як крывыя крыжы на ціхіх магілках...
Ці толькі сны маладосці кіруюць чуткай душою маёй? Ці толькі цалаваць мне пустыя, па-крытыя пылам вазы, у каторых калісь-то ружовыя кветкі цвілі? Не адклікнецца мовай жывой пабітая скрыпка...
Не памаладзее старое сэрца... толькі ўспаміны мае не старэюць...
А каб у смутку сваім асалоду знайсці, я пабягу на абшырны дзядзінец паслухаць, як хлопец на жалейцы нешта ціхімі тонамі іграе. Я пабачу, як месяц сіяе над вёскай, як шэпча за рэчкай хмызняк, і сярод пахучай глухой ночы я знайду даўно жаданае забыццё...

Ля кросен

Распусціўшы па мармурных плячах свае шаўковыя даўгія валасы, пяючы маркотную старасвецкую песню, сядзела дзяўчынка ля кросен і ткала.
I ткала белымі рукамі сваімі белы кужаль, і пазіралі яе вочы праз маленькую шыбіну не на вольху, каторая ківалася блізка, не на азярод высокі на гумне, а на сцежачку вузкую.
Ёй маркотна было — чакала яна, мо хто пяройдзе па сцежцы, мо хто песню яе пачуе сярод ночы і прыстане, каб украдкам паслухаць...
Тым часам месяц пранік праз аконца і пазіраў на дзяўчынку, на белы кужаль. Нейкім чароўным малюнкам пазалаціў ён усю убогую закураную хацінку...
Змоўкла дзяўчынка, бо здалося ёй, што яна сядзіць у зачараваным залатым хораме, аб каторым сівая бабулька ў вечар зімовы баяла...
Шырока расплюснуліся яе бліскучыя дзіўныя вочы, і выглядала яна быццам святы вобраз кемнага маляра...

Не пячы гэтак, сонейка!

«Не пячы гэтак, сонейка, на ўзгорку! Даўжэй лажыся, цень, ад бярэзніку да самага поля, дзе я жну ярыну і ногі аб іржаннё калечу!» — гэтак не гаварыла, а толькі думала маладая ўдава, нахіленая над каласамі з сярпом у мазолістых руках.
— Гэй ты! — злосна і груба крыкнуў над яе вухам паганяты, каторы стаяў над падзённіцамі.— Чаго марудзіш?
Яна праўда няспрытна пачала жаць, бо задумалася.
Задумалася яна аб дзіцяці сваім:
«Недзе дома Яначка плача. Адзін, бедненькі, застаўся на цалюсенькі дзень з адной сухой сасулачкай... Мо з калыскі вываліўся, мо плача галоднень-кі?..» I давай зноў шчыра працаваць, бо здалося ёй, што хутчэй дзень пройдзе, працуючы хутка...
— Во, глядзіце,— загаманілі другія падзённіцы,— бачылі, яна нас падганяе, напэўна, ёй дзесятку падбаўкі далі!..
Не чула маладая ўдава злосных гутарак жней, нават не чула, як з гарачкі парэзала руку сваю сярпом... толькі як серп на крушню палажыла — ды пачала снапы звязваць, здзівілася: чаму гэта снапы чырвоныя зрабіліся? Чаму пышы васілёчкаў крывёй напоўнены?..
— Гэта ж ты руку парэзала! — крыкнулі ёй спуджаныя жнеі...

Стары пастар

3 вялікай торбай на плячах, з доўгай пугай у руках стаяў стары пастар на дзікім балоце і грэўся ля вогнішча. Сумна выглядалі пажоўклыя высокія стагі на лузе.
Пазіраў кудлаты пастар на далёкі гушчар за рэчкай, на далёкую горку, на каторай стаяла белая пустка старасвецкіх панскіх харомаў.
Пазіраў ён на блакітную закураную далеч, каторая, як велізарная шаўковая карона, абхапіла вярхоўкі пажоўклага лесу...
Стаяў стары пастар, як дуб, што пахінуўся да самай ракі.
Супакоен быў ён, здаецца, яму вядомы былі ўсе пытанні жыцця...
Вось схамянуўся ён, топнуў нагой, ажио вада порснула з мокрага атопка, і чуць-чуць не сцебануў пугай малога хлапца, каторы ўзяў вялікую трубу бяроставую і хацеў затрубіць.
— Гэй ты, жэўжык! Табе яшчэ толькі на сзіс-цёлцы свістаць, а трубу мне дай!
I кемна стары прылажыўся вуснамі да вузкага канца трубы, выпрастаўся і задзьмухаў.
Воклічы з усіх бакоў панясліся сумныя, працяглыя, зычныя... Каровы перасталі шчыпаць траву і ўставіліся вачамі на пастара.
«Што ён, ачмурэў? Здаецца,— думалі яны,— гэта ж яшчэ сонейка высока!» Але як не пачулі на крыжах сваіх пугі спрытных хлапцоў, то зноў хапіліся за яду.
— Эх, жэўжык, свішчы пакуль што на свісцёлцы лазовай! — сказаў пастар з усмешкай і, паставіўшы на месца трубу, абцёр пот з твару рукавом сваей бравэркі...

Шаптаў чарот

Шаптаў чарот пад высокім дубам у шырокай затоцы ракі.
Дзікая качка кружылася над дубам.
Месяца не было, але была відная ноч...
I стары рыбак паехаў па абшырным глыбокім плёсе, на чоўне-душагубцы, венцер паставіць.
Быццам маліўся высокі цёмны бор, і сумна было на дзікім балоце.
Развёў я вялікае вогнішча на самым беразе ракі...
Як залатыя пчолы, як песні маладосці, падняліся, лунаючы ўвысь, іскры... і гаслі адна за другой разам з маімі ўспамінамі светлай, шчаслівай маладосці.
Сумна было на дзікім балоце — і захацелася мне пець вясёлую песню, вольную песню. Але з таго часу, як мілая мая дзяўчына лягла ў халодную магілу, я перастаў пець... I захацелася мне плакаць — але нешта каменем станула ў маім горле... Нейкім агнём пакрыліся мае вочы, і слёзы не пацяклі...
I шаптаў чарот нямым голасам сваім, нямы голас магілы абхапіў мяне, і я задрыжэў...
Месяца не было, але была відная ноч.
I сумна было на дзікім балоце, пад абшарам ня-мога блакітнага неба...

Ралля

Яшчэ сярод гушчароў ляжаў закарэлы снег, яшчэ свежыя лужыны лёдам ценькім пакрыліся, але вясна жыватворная ўжо запанавала над вёскай. Цёпла грэла сонейка, і пачалі пукацца маладыя бярозкі. У першы раз пасля доўгай сцюдзёнай зімы выбраўся малады аратай на свой шнур.
Перажагнаўся, яшчэ раз агледзеў новыя нарогі і схінуўся над сахой.
Як роўныя доўгія струны, ляглі адна за другой чорныя барозны... Запахла свежым тлустым чарна-зёмам...
Ралля мяккімі грудкамі сваімі заблішчала сярод крушняў, на абшырнай даліне.
Дзе-нідзе бялелі сярод раллі леташнія карэнні траў.
Апусціліся вароны з старога дуба і пачалі зважны агляд раллі.
3 крыкам прывалюхалі гусі. Ажыла ралля...
Заківаўся, зашаптаў высокі дуб... Закалацілася сэрца аратая, абхапіў ён мазолістымі рукамі сваімі абсмалены пень на мяжы, і неяк само выовалася з грудзей яго:
— Зямелька, матка наша!
Ніжэй апусціўся ён і пацалаваў свежую зямлю.

Ратай

Звышку паліла сонейка. Кожны стараўся хавацца ў халадочку і выпіць крынічнай вады пад узгоркам, толькі ратай працаваў на полі да поту, выводзячы баразну за баразной.
Пад елкай ля крушні стаяў панскі паганяты і грымеў на яго: «Барзджэй! Не гультай! Толькі дармовыя грошы бярэш!»
— Ах, Божухна! — уздыхнуў ратай-падзённік.— Як я хацеў бы быць прыганятым! Во каму добра!
I Бог зрабіў гэтак.
Паважна, фанабэрыста хадзіў ён па мяжы, і турыў, і лаяў бедных ратаяў-падзённікаў.
Але прыехаў сам пан, і паганятаму прыйшлося перад ім знімаць шапку і кланяцца ў тры пагібелі.
— Ой, Божухна! — уздыхнуў ён.— Я б хацеў зрабіцца панам! Во хто лоўка жыве!
I Бог споўніў яго жаданне.
Быццам пава, хадзіў ён у сваіх багатых пакоях. Усе кланяліся яму з пашанай ды ў вялікім страху чакалі яго ласкі. Поўныя свірны збожжа ажно аруды дубовыя ламалі і шмат золата абяцаліся даць яму.
«Ну што ж? — падумаў ён.— Каб не гэтыя зярняты, я бы панам не быў і нават з голаду памёр. Зярняты вартней усяго на свеце!»
I захацелася яму зрабіцца зярнятамі.
I Бог паслухаў яго.
Зрабіўся ён жытнімі зярнятамі.
Набраў сейбіт поўную севалку жыта і выйшаў сеяць на мяккай раллі. За колькі дзён пусціліся залацістыя каліўцы ўверх і беленькія карэньчыкі ўніз пад зямлёй. Шаўковая рунь усю зімку праспала пад пакрыццём сярэбранага снегу, а летам вырасла, як лес, прыгожае каласістае жыта. Зямля выгадавала яго, як добрая матка — дзіцятка свае.
«Нічога я не быў бы варт, каб не зямелька родная,— падумаў ён.— Ой, Божухна! Я хацсў бы стацца зямлёй! У ей уся сіла!»
Зрабіўся ён зямлёй. На тлусты пахучы чарказём аж люба было глядзець — проста сэрца весялілася!
Раніцай прыйшоў рупны селянін на поле, пера-жагнаўся, запрог у саху кабылу і давай араць свой шнур, захопліваючы слаі ўсё глыбей і глыбей, быццам хацеў ён раскрыць самае сэрца зямлі сваей...
I даўнейшы ратай зямелькі цяпер ізноў стаў думаць: «Што зямля без ратая? Без яго працы яна сама хлеба не дасць. Самае важнае і лепшае — гэта ратай!»
I стаў ён прасіць Бога, каб зноў зрабіцца ратаем. I Бог ізноў зрабіў яго ратаем, якім ён спярша быў.

Плач пралескау

Плакалі пралескі, дзеці вясны...
— Гэта раса на кволых пялёстках! — пяяў жаўранак і кружыўся над імі...
Фарбаваныя небам, узгадаваныя сонейкам, яны на чорнай зямлі не хацелі перажыць нават ад маладзіка да ветаха вясенняга месяца... плакалі ды плакалі... Месцамі па лагчынах лядок стаяў, месцамі траўкі зазелянеліся...
Новыя нарогі панёс на плячах араты ад каваля; дзяцюк ахвотна быкоў накарміў. Палала зарніца над бярэзнікам. У вёсцы з закураных каміноў круціўся ўверх, быццам кудзеля, белы дым — гаспадыні сняданне рыхтавалі. Выйшла дзяўчына першы раз босая ў чыстае поле; убачыла, як пралескі слёзы льюць, ды сама заплакала:
— Ой, мяне за нямілага замуж выдаюць!
— Ой, пагубіла я леты маладыя свае!.. Абхапіла рукамі бярозку маладую ды абамлела
разам з ёй...
А вакол плакалі пралескі, дзеці вясны...
Прытуліся ка мне
Прытуліся ка мне, дзяўчынка каханая! — бо сонейка заходзіць, бо цені гусцеюць і каля млына над возерам устае, быццам белая воўна, пахучы туман...
А мо і праўда, што ў розных там замчышчах крыштальных ваююць паміж сабой рыцары дня з рыцарамі ночы?
А мо і праўда, што на пурпурных хмарках ручайкамі льецца чырвоная кроў?
А мо і праўда, што ў цёмным хмызе русалкі з доўгімі валасамі пяюць цяпер песні захаду?
Нешта казачнае бачу я ў багатых колерах неба...
Нешта таемнае варожыць мне вячэрняя зорка...
Сэрца маё ператлумачыць сабе ўсе гэтыя дзіўныя малюнкі.
Цені кладуцца над вёскай, цені гусцеюць на канюшыне за пусткай, і неяк робіцца сумна-сумна... Цямней і вялізней становяцца вочы твае, і душа мая тоне ў глыбокім моры іх ззяння.
У гэты самы час тку я са смутку свайго карону для шаўковых валасоў тваіх... Здаецца, ляцім з табою дзесьці далека-далека за рэчкай, за хмызняком...
Заскрыпелі варотамі касцы, зачырванелася вогнішча на пасецы...

Поиск по сайту: