Не бяжы за кветкай

Не бяжы за кветкай сіненькай, што на дрыгве расце. Не перадавайся думам сваім маладым і гарачым. Не пазірай доўга на маладую прыгожую дзяўчынку, бо без пары загінеш! Занімашто прападзеш, хлопча!
Гаспадарка твая апусціцца; не будзе нават чаго да мякіны прымяшаць на хлеб. Як непрытомны, будзеш ты брысці па гасцінцы, і ўся веска цябе на смех падыме, пальцамі нячыстымі аж у вочы тыкаючы.
Толькі жалейку слухаць ахвотнікам станеш; заўсёды рвацца будзеш на зоркі глядзець... Вагаццем тваім будуць — вялікія боль у душы, горкія слёзы ў вачах... Але што выйдзе з гэтага?.. Равеснікі твае доднікамі будуць малаціць дабро тваё торпу за торпай, а ў цябе зуб аб зуб замалоціць. Равеснікі твае будуць сядзець у хатах тынкаваных, а праз тваю бравэрку дзіравую вецер халодны будзе свістаць...
...Не бяжы за кветкай сіненькай, што на дрыгве расце...

Бяссоннасць

Маці ўжо вугалле выгарнула з ямкі на чалеснік, раздзьмухала, запаліла лучыну і села за прасніцу, а я яшчэ нават не заснуў. Цёмна была доўгая восеньская ноч. У млыне за возёрам блішчэў агонь, і чуваць было, як у канцы вёскі шумела малатарня. Я накінуў кажух на плечы і выйшаў з хаты. У блізкім фальварку загаўкалі сабакі, як пачулі мяне. Брыў я па вуліцы, чапляўся часта за мокрыя кусты. Гэтак дабраўся я да манежа, дзе жыта малацілі; спрытна і складна ішла праца ў таку, вясёлымі і здаровымі выглядалі твары...
У гэты самы час успомніліся мне словы: «У поце твару твайго будзеш ты есці хлеб свой!»
Во калі толькі чалавек можа быць шчаслівым на зямлі!..

А можа, і праўда?.., Захаваю нуду сваю...

А можа, і праўда?..
А можа, і праўда, што пурпур над зарасляй рассылав нейкая таемная багіня хмар?
А можа, і праўда, што кожную кветачку анёл фарбуе і салоўка песціць?
А можа, і праўда, што сэрца маё нейкая парваная струна, каторай калісь-то крануліся кволыя пальцы дзяўчыны прыгожай?..
А можа, і праўда, што жыццё мае, гэта нейкая цудная мара паўночы, каторая знікне, чуць толькі першы певень запяе?..
А можа, і праўда, што ў пажарышчы тваіх ясных вачэй палаюць замчышчы нейкіх старасвецкіх казак, каторыя варожаць салодкім шопатам сваім?..
Лес маўчыць і нічога не кажа; чарот у завадзі шуміць ды гэтаксама мала чаго гаворыць. Зоркі на мігі сваю гутарку вядуць...

Захаваю нуду сваю...
У чачоткавую іпчыльную скрыню захаваю нуду сваю, закіну ў глыбокую затоку і сам зраблюся чыстым, як той снег, каторы яшчэ да зямлі не даляцеў. Пушчуся пад самае яснае сонейка, каторае абхопе мяне сваімі гарачымі косамі, і я зажыву, нібы кветка пад даглядам свядомага садоўніка. Я буду бачыць, як сонейка ўзыходзіць над борам, як вярбіна шаптункі свае з чаротам вядзе, як салоўка над панскай сажалкай пяе, досыць з мяне. Нібы ралля расой, душа мая абмыецца светлымі думкамі, і жыццё мае пойдзе, як тая сцежка, па стромкай гары ўвысь.

Маці

Доўга брыў я па чужых людзях, далека ад роднай вёскі сваей. Доўга не бачыў я знаёмых і блізкіх мне людзей, не чуў родных сумных песень...
Нацярпеўшыся, заўсёды адзінокі ў цяжкай працы сваёй, я ўздыхаць нават саромеўся, бо чужыя людзі асмяялі мяне з ног да галавы. Не то што з парванай бравзркі маёй жартавалі, але і з праўдзівай душы маёй...
Я цярпеў і маўчаў.
Як цяжарная гіра, хіліла крывавая крыўда мой крыж; мозг у касцях маіх высах. Нешта смактала кроў маю, і чуў я нейкі гол ас таемны ў поўначы:
— Маці старая кліча цябе, чакае пестуна свайго. Па начах не спіць ды ўсё плача: чаму ты аб яе забыўся? Чаму ты яе пакінуў? Тваё поле не арана, благія суседзі каменнямі закінулі межы твае. Нават цыганоў ахвота не прабірае пераначаваць у пустцы тваёй...
— Хадзі!.. Маці старая заве цябе дамоў у родны куток... Яна слязамі сваімі абмые твае крывавыя раны... Сівымі валасамі прыкрые апухшыя ногі твае і прытуліць цябе...
Вырваўся месяц з-за блакітнай хмаркі, і яшчэ сумней зрабілася мне...
Павесіў я торбу на плечы, тужэй аперазаўся, убіў новы цвік у свой новы кій і павярнуўся тварам схудалым да роднага краю... Разлезлі атопкі мае, ногі мае аб вострыя каменні калечыліся...
Але кожны кавалак дарогі ўліваў нейкую жудасную асалоду ў душу няшчасную маю, бо з кожным часам блізіўся я да сонейка майго, да маці маёй, да ўбогай вёскі, дзе я радзіўся...
I пагоды і непагоды панавалі пад небам...
Зайшло сонейка, ды ізноў узышло. Іграў пастух у трубу, дамоў жывёлу гонячы і ў поле гонячы...
Вось, дзякаваць богу, знаёмы шырокі гасцінец... Вось тая самая бярозка ля крушні, той самы ўзгорак, дзе жвір капалі, той самы хмызняк ля выгану.
Людзі едуць з поля — мяне не пазнаюць. Кажу: «Дзень добры!» — маўчаць.
Нейкім агнём напоўнілася душа мая, нешта спёрлася ў горле, і вочы туманам пакрыліся, убачыўшы рабункі ў гаспадарцы маёй. Дзікі крык зарэзанага вырваўся з грудзей маіх, і ў непрытомнасці абхапіў я дрыжачымі рукамі стары, абросшы мохам крыж, каторы ўжо безлічоныя годы стаіць на ўзгорку сярод вёскі...
Яшчэ як я малым хлопцам гусей пасціў у аднэй зрэбкай кашулі, быў ён ужо гэткі стары. Цяпер на старасці лет толькі ён адзін прымае мяне, нібы дзіцянё свае... Яшчэ бліжэй прытуліўся я да яго, анямелы...
Ой, вялікая ахвяра людскога беспатольнага гора!.. Толькі ты плаціў каханнем за крыўду і здзек!..
На шмат крыжах ужо мучылася сэрца мае акрываўленае... Шмат разоў душа мая поўнай смагай піла горкі напітак атручанай несправядлівасці...
Шмат магілак выкапаў я ў грудзях сваіх для нявыпаўненых маладых жаданняў і цяпер без нічога астаўся...
Доўга я плакаў пад старым крыжам у роднай убогай вёсцы, пакуль ужо і людзям надаела стаяць і дзівавацца, і сабакам брахаць надаела...

Поиск по сайту: