Да беларускага студэнцтва

Да вас ідзе нашае слова, дарослая інтэлігентная моладзь Беларусі. Клічам вас да сваёй гасподы, да хаты роднай. Годзе працаваць на карысць чужых, трэба дбаць і аб сабе — аб сваім народзе, аб сваім краю.
Лёсам гістарычным вы прымушаны былі праз доўгія гады і яшчэ цяпер, дзеля здабыцця вышэйшай асветы, пакідаць сваю родную зямельку. У вышэйшых школах з вас выходзілі дактары, інжынеры, адвакаты, аграномы, настаўнікі і інш., якія здабылі сабе славу ў розных галінах навукі. Вы працавалі на Маскоўшчыне, на Каўказе, у Сібіры, на Поўдні, а ўсё гэта ішло на карысць чужых культур, чужых народаў. А калі працавалі ў родным краі, дык усё роўна пад чужой вывескай.
Шмат з сыноў нашай зямлі пад уплывам мацнейшых народаў зусім асіміліраваліся і, адрокшыся ўсяго роднага, парабіліся самымі заядлымі ворагамі беларускай справы. Вярнуўшыся назад у свой край, вельмі шкодзілі нам. Шмат хто дзеля кавалка хлеба, дзеля кар'еры і дзеля таго, што не знаходзілі поля да працы на роднай глебе, прымушаны былі нехаця працаваць для чужых. А некаторыя, аднак, нягледзячы ні на што, наколькі была можнасць, — як з прафесараў, таксама і з студэнтаў, — дапамагалі нашай справе.
Гэтак было дагэтуль.
Але цяпер, калі адраджэнне нашага народа пачынае ўлівацца ў дзяржаўную форму, калі аб нас загаварылі на ўсенькім свеце, калі ў розных месцах пачало арганізоўвацца нашае нацыянальнае войска, пара і вам, беларускае студэнцтва, соль нашай інтэлігенцыі, вярнуцца да сваёй маці Беларусі!
Сыны Зямлі нашай!
Праца вас чакае, праца гарачая, святая і неадкладная! Трэба адбудаваць сваю гаротную Бацькаўшчыну, не зважаючы ні на якія перашкоды з боку нашых ворагаў. Наша простая, шчырая дарога, наша няспрэчная вялікая праўда ўсё пераможа!
Вызвалім нашага мазольнага і няшчаснага гарапашніка-хлебароба ад векавечнай цемры, пакажам яму дарогу да шчасця, да свету. Апавядаем яму аб тым, што ён — гаспадар сваёй зямлі, што ён павінен разбіваць жалезныя путы сваёй няволі, што ён павінен, як роўны на роўных, глядзець на ўсе народы зямнога абшару. I гэта будзе ваша вялікая заслуга.
Найвялікшы ўдзел у нашай святой працы павінны прыняць вы, наша светлая моладзь, нашае студэнцтва!
Вы пры шчырай, маладой энергіі патрапіце так паставіць справу, што ў нас будуць і свае беларускія упіверсітэты, што нам не трэба будзе аддаваць сваёй навукі чужым краям і народам, а будзеце працаваць для сябе.
Наш край —¦ вялікі і багаты. Шмат ёсць у нашай зямлі шчырага, нечапанага багацтва, хараства-аздобы, спячых, захаваных скарбаў.
Ідзіце да сваёй гасподы, студэнцтва беларускае, ад шчырага сэрца клічам вас да працы! Мы ведаем, мы пэўны, што іскры і арачага пачуцця да ўсяго роднага ў вас не згаслі. Гэта быць не можа.
Мы пэўны, што вы не пакінеце сваёй старонкі ў яе сучасны гістарычны момант. Мы спадзяемся, што вы падымеце яе культурны і эканамічны заняпад да высокага ўзроўшо, каб нам не было сорамна перад другімі народамі.
Ідзіце дадому, нашае студэнцтва, — ужо пара!

Алесь Гарун

1 2

Нейкі лёс няшчасця вісіць над беларускімі паэтамі і пісьменнікамі. Шмат з нашых выдатнейшых сіл, маладых і таланных, пайшлі ў нябыт за час вайны і рэвалюцыі. Цэлы рад магіканаў беларускага адраджэння, з эпохі «Нашае нівы», без пары перайшоў у царства вечнасці, як, напр., М. Багдановіч, Цётка, Ігнат Буйніцкі1, Каганец2, Петрашкевіч3, Лявон Гмырак4, Ів. Луцкевіч5 і інш.
Гэтыя беларускія літаратары ў болынай часці згінулі ад сухот, як ахвяры беднаты і кепскіх варункаў жыцця. Яшчэ магілкі іхнія такія свежыя. Яшчэ раны ў нас не загаіліся ад гэтых вялікіх страт, яшчэ іх недахват чуецца ў нас на кожным кроку, — ажно дайшла да нас новая сумная вестка — памёр у Швейцарыі ад сухот адзін з выдатнейшых нашых паэтаў Алесь Гарун (Аляксандр Прушынскі).
Аляксандр Прушьшскі радзіўся ў 1887 г. у Менску. Бацькі яго былі бедныя чорнарабочыя. I вось з самага маленства Прушынскаму прыходзілася цярпець гора і недахваты. Вучыўся будучы пясняр у пачатковай школе, але доўга вучыцца сьшу і парапашных людзей было немагчыма, і, каб здабыць сабе кавалак хлеба, ён пайшоў у сталяры. Але муза беларускіх лясоў і балот, якая пры раджэнні хлопчыка налажыла яму на чало паэтыцкі вянок, не давала яму супакою з самых малых гадоў — усё нашэптвала яму на вуха свае вабныя, чароўныя казкі:
«Аглядайся на прыгожы Божы свет... Вучыся... Скарбы багатыя захаваны ў сэрцы тваім...»
I вось маленькі хлопчык, як галодны, рваўся да кніг і чытаў іх без разбору, якія толькі пападаліся яму ў рукі. Гэтакім чынам будучы пясняр развіваўся вельмі рана, нягледзячы на самыя жудасныя абставіны голаду і холаду.
Рэвалюцыя 1905 г. застала яго ўжо ў партыі, у якую ўступіў у Менску ў 1904 п, і тады ён пачаў цікавіцца сацыяльна-палітычным і нацыянальным рухам. Тады ён зрабіўся гарачым заступнікам сялян і рабочых. У адплату за сваю рэвалюцыйную працу меў ён царскую турму, а потым вечную ссылку ў Сібір. Там пясняр пражыў аж да рэвалюцыі 1917 г.
Сацыялістычныя вершы Алесь Гарун пачаў пісаць яшчэ ў Менску, а потым у астрозе.
Аб сваёй паэтыцкай творчасці сталяр-паэт так кажа:
Часамі праца ўдзень кіпіць, —
Цярплю і я прыгон —
Аж косць аб косць ў плячу рьшіць...
ГТачуеш ў сэрцы звон...
Ухопіш зык, за ім —другі,
За тымі больш ідуць.
Зліюцца ў шых даўгі-даўгі
I цэлы дзснь гудуць.
Загасне дзень. Іду дамоў,
Кладуся спаць. I ўноч
Цякуць радкі звінючых слоў
I сон адходзіць нроч,
Тагды пішу...
Меў і ён гаротную долю большасці беларускіх паэтаў: заняты цэлы дзень мазольнай працай, ён краў час для сваёй творчасці ў сну і адпачынку і пісаў урыўкамі. I як большасць беларускіх паэтаў ён за кароткія хвілі сваёй творчасці плаціў цэлымі гадамі жыцця і зрабіўся ахвярай сухот. Але ці хто-колечы з беларускіх паэтаў эры адраджэння лічыўся з сваім жыццём і сваім дабрабытам? — не лічыўся з гэтым і нябожчык Алесь Гарун. I нягледзячы на цяжкія варункі жыцця ў Сібіры, ён з самага пачатку друкавання газ. «Нашае нівы» ў Вільні даваў туды свае вершы, у якіх пышыць агонь закахання да няшчаснай, далёкай бацькаўшчыны, да пакрыўджанага нявольніка-мужыка.
Ужо пасля рэвалюцыі 1917 г. у Менску ў 1918 г. выйшаў яго зборнік вершаў «Матчын дар» (думы і песні, пісаныя ад 1907 да 1914 г.). Потым у 1920 г. выйшаў яго другі зборнік драматычных твораў для дзяцей: «Жывыя казкі».
Уся паэзія Гаруна пранікнута кволай і далікатнай лірыкай, сумам-тугой па далёкай бацькаўшчыне.
Паэт марыць аб бацькаўшчыне:

Алесь Гарун

1 2

Як надарыцца мінута, Што ад працы адарвуся, I жыццсвая атрута Не пячэ і прахаплюся, Ды цябе, мой Родны Краю, Шчырай думкай аблятаю.
Або:
Часам я ўночы сны дзіўныя бачу:
Роіцца нейкі нязведаны край.
Повен то шчасця, то жаласці, плачу,
То зло-хмурлівы, то светлы, як рай.
Бачу вялікія стэлы з-над Нёмна;
Туліць у слёзах матуля сынка;
Сцелецца пушча глухая і цёмна;
Косці з магілы глядзяць бедака... Абразкі яго засмучоныя, акропленыя болем змучанай, пакутнай душы. Гэтакі тон яго досыць часта паўтараецца. I не дзіва, — бо Сібір, няволя гняце яго душу і падломвае скрыдлы:
На чужой сгароначцы
Заняпаў душой
I згубіў здароўейка,
1 згубіў спакой...
Але ў гэтым смутку чуецца часам магутнасць і размах. Клічам надзвычайнай сілы і пекнай формай аддаюць яго песні тады, калі ён гаворыць аб адраджэнні краго, аб роднай мове:
Гэй, ты маці — родна мова,
Гэй, ты звон вялікі, слова,
Звон магучы,
Звон бліскучы,
3 срэбра літы,
3 злота збіты,
Загрымі ты,
Загрымі!

Нягледзячы на нявольнае жыццё на чужыне, на пастаянпыя чары-летуценні аб бацькаўшчыне далёкай, — паэт часта ў забыцці захопліваецца акружаючай яго прыродай суровай Сібіры, дзе самабытнае хараство дышыць шырынёй і веліччу. Паэт -у палоне тайгі і снягоў. Чуецца ў яго магутнасць, рытмічныя акорды чароўнай музыкі і багатая форма:
Снягі, ляды, Абрус жуды, На заўсягды, На вечны час Ляглі. Гара, скала Наўкол лягла I узрасла Паўскрайны пас Зямлі... і г. д.
Але гэткія хвілі здаровага шчасця мала чуюцца ў яго паэзіі. Пяўцом сібірскіх абшарынаў паэт зрабіцца не мог. У той час, калі расейскія паэты, Пушкін і Лермантаў, быўшы ў выгнанні на Каўказе, яны там абшырна і добра жылі: ім здабываць сабе куска хлеба не трэба было. I ў іх гэтае прабыванне на Каўказе было прыемнай экскурсіяй, так што ім лёгка было аддавацца чарам каўказскай прыроды і тварыць свае каўказскія паэмы, песні і легенды.
Не так жылося Гаруну ў Сібіры. Апрача таго, нябожчык так быў захоплены беларускім адраджэннем, што мог думаць толькі аб роднай зямельцы. Гэта ў яго даходзіла да хваравітай упартасці яшчэ дзеля таго, што ён быў пэўны ў тым, што ніколі не вернецца з сібірскіх снягоў у родны край. Ад вялікай роспачы з прычьш сваёй жыццёвай трагедыі ён дайшоў у сваёй творчасці да месіянства, да чулай рамантыкі роднай зямлі, да народніцтва васьмідзесятнікаў. Ён пачынае апрацоўваць беларускія народныя казкі і легенды («Канец Паўлючонка», «Шчасце Мацея» і інш.). Вельмі ўдала выйшла ў яго засцянковая аповесць «Варажба», дзе відаць мастацкі стыль і вытрываласць тону. Малюнак выйшаў выразны і тыпічны. Апрача вершаў ёсць у Гаруна спробы добрай прозы («П'еро і Каламбіна» і інш.). Ён меў вялікі нахіл да апавяданняў, але ўсё гаварыў, што яму часу няма пісаць. I праўда, як толькі ён прыехаў з Сібіры ў Менск, дык на яго навалілі шмат грамадзянскай і палітычнай працы, якая, можна сказаць, і даканала яго зусім. Ужо апошні год ён бадай не выходзіў з сваёй кватэры. Яго «Жывыя казкі» яму прыходзілася пісаць лежачы ў пасцелі, бо сядзець яму было цяжка. Блізка стоячым да яго беларускім дзеячам чуць удалося ўгаварыць паэта кінуць працу і выехаць на лекі за граніцу. I вось няшчасны беларускі паэт памёр на чужыне ў восень 1920 г. Гэтак скончылася сумная аповесць аднаго з найлепшых беларускіх паэтаў, які змагаўся ўсё сваё жыццё за лепшую долю, за волю роднай зямлі
I новай страніцай узбагаціўся жалобны летапіс беларускіх маладых адраджэнцаў, якія без пары пайшлі ў нябыт. Але той фундамент, які яны палажылі для адбудовы краю, ніколі пе згіне.

Поиск по сайту: