Сурет 1.8

Сурет 1.8 Кіріс және шығыс бағдаршамдарының сигналдандырылуы мен жылдамдықтық мәндері

1.9 б суретінде 1/18 марка крестовиналы бұрмалық ауыстырумен пойыздарды қабылдау және жөнелту кезіндегі сигналдандыру көрсетілген.

1/18 марка крестовиналы бұрмалық ауыстырумен пойыздарды 3П бүйір жолға қабылдау Н кіріс бағдаршамында екі сары от пен бір жасыл жолақ қосылуымен орындалады. Пойыз бекетке 60 км/сағ жылдамдықпен, Н3 шығыс бағдаршамының алдында тоқтауға дайындықпен жүріп өтуі керек.

3П бүйір жолмен пойыздың тоқтаусыз өтуі Н кіріс бағдаршамында бір жасыл жанып сөнуші оттың, бір сары оттың және бір жасыл жолақтың жануымен рұқсат етіледі. Пойыз бекетке 80 км/сағ аспайтын жылдамдықпен жүріп өте алады, Н3 шығыс бағдаршамы ашық және 80 км/сағ аспайтын жылдамдықпен жүріп өтуін талап етеді. 3П бүйір жолмен ауытқумен пойыздың тоқтаусыз жүріп өтуі Н кіріс бағдаршамында екі сары оттың, оның ішінде жоғарғысы жанып сөнуші және бір жасыл жолақтың жануымен рұқсат етіледі. Пойыз бекетке 80 км/сағ аспайтын жылдамдықпен бүйір жолға жүре алады, Н3 кіріс бағдаршамы ашық және төмендетілген жылдамдықпен жүріп өтуін талап етеді.

Н кіріс жасыл жолақпен бағдаршамын үш аталған сигналдандыру жағдайында 1 ескертуші бағдаршамда пологтық марка крестовинаға ие бұрма ауыстырулармен бекетке пойыз қабылданатындығын білдіретін жасыл жанып сөнуші от жанады

НМ, ЧМ маршруттық бағдаршамдарын сигналдандыру негізінен кіріс бағдаршамның сигналдандырылуымен сәйкес келеді.

Сурет 1.9 Бекеттердегі кіріс және шығыс бағдаршамдарының сигналдандырылуы

Үш мәнді автоблоктаумен жабдықталған учаскілерде өтпе бағдаршамдарымен келесідей сигналдар жіберіледі: бір жасыл – қозғалыс орнатылған жылдамдықпен рұқсат етіледі, алдыда екі және одан көп блок – учаскілер бос; бір сары от — тоқтауға дайындықпен қозғалыс рұқсат етіледі, келесі бағдаршам жабық; бір қызыл — сигналды жүріп өту тыйым салады. Төрт мәнді сигналдандыруда өтпе бағдаршамдары келесідей сигналдарға ие: бір жасыл — алдыда үш және одан да көп блок-учаскілер бос; бір сары және бір жасыл оттар — алдыда екі блок-учаскі бос, бір сары — алдыда бір блок-учаскі бос. Қызыл оттың мәні үшмәнді автоблоктаумен бірдей.

АБ және АЛС жабдықталған учаскілерде локомотивтік бағдаршамдармен келесідей сигналдар жіберіледі: жасыл от — «Қозғалысқа рұқсат етіледі; пойыз жақындап келе жатқан жолдық бағдаршамда жасыл от жанады»; сары от — «Қозғалысқа рұқсат етіледі; пойыз жақындап келе жатқан жолдық бағдаршамда бір немесе екі сары от жанады»; қызылмен сары от — «Тоқтауға дайындықпен қозғалыс рұқсат етіледі; пойыз жақындап келе жатқан жолдық бағдаршамда қызыл от жанады»; қызыл от локомотив бос емес блок-учаскімен жүретіндігін көрсетеді; ақ от локомотивтік құрылғылар қосулы, бірақ локомотивтік бағдаршамға сигналдар жіберілмейтіндігін көрсетеді.

Пойыздар қозғалысында АЛС жеке сигналдандыру құрылғысы ретінде қолданылатын учаскілерде локомотивтік бағдаршамдарда келесідей сигналдар беріледі: жасыл от — орнатылған жылдамдықпен жүруге рұқсат етіледі, алдыда екі немесе одан да блок-учаскілер бос; сары от — төмендетілген жылдамдықпен жүруге рұқсат етіледі, алдыда бір блок-учаскі бос; қызылмен сары от — блок-учаскіде тоқтауға дайындықпен қозғалыс рұқсат етіледі, келесі блок-учаскі бос емес. Дөңестік бағдаршамдар сигналдандырады: бір жасыл — «Орнатылған жылдамдықпен вагондарды жіберу рұқсат етіледі»; бір сары от— «Төмендетілген жылдамдықпен вагондарды жіберу рұқсат етіледі»; бір қызыл от — «Тоқта»; ақ түсті жарықтық көрсеткіштегі қызыл от пен Н әріпі— «Қабылдау паркінің жолына вагондарды түсіру немесе тартылмалы жол».

Бақылау сұрақтары:

1. Темір жолдарда бағдаршамдардың қандай көрсеткіштері қолданылады?

2. Жолдарда қандай жылдамдықтық шектеулер қарастырылады және бағдаршамдар көрсеткіштері өзгереді?

3. Бекеттердегі кіріс және шығыс бағдаршамдарының сигналдандырылуын түсіндіріңіз.

1.3.3 Маршруттық және жарықтық көрсеткіштер, тағайындалуы, орнату орындары

Бағдаршамдар оптикалық сигналдар болып табылады. Оптикалық жүйесінің түріне байланысты бағдаршамдар линзалық және прожекторлық болып бөлінеді. Линзалық бағдаршам әр сигналдық көрсеткішке бөлек оптикалық жүйе - линзалық комплектке ие. Прожекторлық бағдаршам бір оптикалық жүйеде түсі бойынша уш түрлі сигналдық көрсеткішті алуға мүмкіндік беретін арнайы механизммен біріктірілген оптикалық жүйеге ие. Линзалық бағдаршамдармен салыстырғанда құрылымының күрделілігі мен жұмыс сенімділігінің төмендігіне байланысты прожекторлық бағдаршамдарды жаңа құрылыста қолданбайды, ал бекеттер мен аралықтардағы СОБ құрылғыларын қалпына келтіру кезінде линзалықтармен ауыстырады

Құрылымы бойынша бағдаршамдар діңгекті (сурет 1.10 және 1.11, а), ергежейлі (сурет 1.11, б) және консольдік (сурет 1.12) болып бөлінеді. Діңгекті бағдаршамдар 50 км/сағ асатын жылдамдықпен пойыздардың тоқтаусыз жүріп өтуі жүргізілетін бекеттердің басты және бүйір жолдарында, аралықтарда орнатылады, топтық және дөңестік бағдаршамдар мен олардың қайталауыштары ретінде, қоршау бағдаршамдары мен тұйықтардан шығу жолдарындағы маневрлік бағдаршамдар ретінде қолданылады. Ергежейлі бағдаршамдарды бекеттерде пойыздардың тоқтаусыз өтуі қарастырылмайтын жолдардан шығыс бағдаршамдар ретінде, пойыздарды қабылдау үшін маневрлік және кіріс бағдаршамдары ретінде және екі жолды учаскіде бұрыс жолмен локомотивтер итеруші ретінде қолданылады. Консольдік бағдаршамдарды жоларалықта габарит шарттары бойынша бағдаршам орнатуға болмаса қолданады

Діңгекті бағдаршам (сурет 1.10) кронштейндер көмегімен бір немесе бірнеше бағдаршамдық головкалар 5 орнатылатын діңгектен 1 тұрады. Бағдаршам діңгегі темірбетон немесе металл болуы мүмкін. Темірбетон діңгек (сурет 1.10) тікелей топыраққа орнатылатын түйіспесіз тіреу түрінде болады. Металл діңгектер (сурет 1.11, а) габарит шарттары бойынша железобетон діңгектерді қолдануға болмайтын кезде немесе олардың ұзындығы бағдаршам головкалары мен көрсеткіштерінің қажет санын орнатуға жеткіліксіз болса қолданылады.

Металл діңгек бетон фундаментте 3 созылмалы стаканда 2 орнатылады.

Линзалық бағдаршамдар головкалары (сурет 1.10 және 1.11, а) көрсеткіштер санына байланысты бір-, екі- және үш мәнді етіп орындалады, бір, екі немесе үш алюминий балқымасынан немесе тұтас құйылған шойын корпустан, линзалық комплекттерден, күнқағарлардан және фондық қалқан бөлшектерінен жинайды. Қара түсті фондық щит б бағдаршамдық головка корпусындасигналдық оттардың көрінуін жақсарту үшін орнатылады. Тікелей күн сәулелерінен қорғау үшін әр линзалық комплект күнқағармен жабдықталады 7.

Діңгекті бағдаршамдар әр түрлі көрсеткіштерге ие бола алады (сурет 1.10), олар төменгі бағдаршамдық головканың астында орналасады: жасыл жарық түсіретін жолақ, жарықтық немесе маршруттық көрсеткіш. Жасыл жарық түсіретін жолақ бағдаршам көрсеткішімен қосылады және егер пойыз пологтық марка крестовиналы бұрмалар бойынша бүйір жолға пойыз қабылданса, жылдамдық көрсетеді.

Жарықтық көрсеткіштерді біріктірілген бағдаршамдар арасындағы қашықтық тежеу жолынан кіші болса қолданылады. Мұнда тежеу жолынан кіші учаскіні қоршайтын бағдаршамға екі ақ түсті жарық түсіретін вертикальді көрсеткіш орнатады, ал оның ескертуші бағдаршамында бір ақ түсті бұрма түріндегі дәл сондай көрсеткіш орнатады.

Сурет 1.10. Линзалық төртмәнді темірбетон діңгектегі бағдаршам

Маршруттық көрсеткіштер 4 пойыздар мен маневрлік құрамдардың қозғалыс бағытын көрсетуге (оңға, солға немесе тіке) және қабылдау, жөнелту жолдарының нөмірлерін көрсетуге арналған. Көрсеткіштердің алдында бағдаршам белгіленуімен литерлік тақтайша 2 орнатылады.

Сурет 1.11. Бағдаршамдардың құрылысы

Діңгекті бағдаршаммен салыстырғанда ергежейлі линзалық бағдаршам (сурет 1.11, б) діңгегі жоқ, линзалық комплект пен күнқағарлары бар бағдаршамдық головкадан тұрады және фондық қалқансыз тікелей бетон фундаментке орнатылады.

Бағдаршамдық головканың негізгі бөлігі корпустан, сыртқы түссіз сатылы линзалық комплекттен 2 (сурет 1.13), қызыл, жасыл, сары, көк немесе ай түстес ақ түстің ішкі түстік линзадан 5, қыздыру шамынан 4, шам ұстағыштан тұрады 3.

Бағдаршамдық шамның қылы линзалық комплекттің фокусында орналасады. Сатылы линзалар есесінен электр шамының шашырап жатқан жарықтық ағыны жиналады және шоғырланады.

Сурет 1.12 Консольді бағдаршам

Жарықфильтр-линза арқылы өткенде жарықтық ағын түстенеді, ал түссіз линза арқылы өткенде шашырау бұрышы кіші, тік бұрышты сигналдық сәулеге түрленеді. Егер бағдаршам жолдың қисық учаскілерінде орналасқан болса, сыртқы линза алдындағы линзалық комплектке шашырату бұрышы 10 ° немесе 20 ° шашыратушы линзаны 6 орнатады.

Рисунок1.13 Линзалық комплект

Бақылау сұрақтары

1. Линзалық комплекттің құрылымы мен қызмет ету принципін айтып беріңіз

2. Линзалық және прожекторлық бағдаршамдардың салыстырмалы сипаттамасын өткізіңіз

3. Маршруттық және жарықтық көрсеткіштердің тағайындалуы қандай?

2 БӨЛІМ. РЕЛЕЛІ-КОНТАКТІЛІ ПРИБОРЛАР ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ МАҒЛҰМАТТАР

2.1 Реленің тағайындалуы мен түрлері

Пойыздар қозғалысын реттеу жүйелерінде пойыздар қозғалысының қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін, жолдар және бұрмалар жағдайлары, сигнал көрсеткіштері арасындағы сұлбалық тәуелділіктерді орындау үшін электрлік тізбектерді ауыстырып қосуды орындайтын релелер қолданылады.

Реле деп кіріс шамасы (тоқ, кернеу) баяу өзгерген кезде шығыс шамасы күрт өзгеретін элементті айтады (контактілі релелердің якорінің орын ауыстыруы, контактсіз релелердің ішкі электрлік немесе магниттік кедергілерінің өзгеруі).

Электрлік контактілік релелер соның ішінде электромагниттік релелер кең қолданысқа ие. Олардың кіріс тізбегіндегі тоқтың күрт өзгеруі, оның физикалық үзілуімен орындалады. Мұндай релелер жұмыста қарапайым әрі сенімді, шығыс тізбектерінің көп санын ауыстырып қосуды қамтамасыз етеді. Реле екі тұрақты жағдайға ие: жұмыстық (тоқта), мұнда реле қосулы және якорі тартылған, яғни үстіңгі (фронттық) контактілері тұйықталған; жұмыстық емес (тоқсыз), мұнда реле тоқсыз және якорі түсірілген, яғни төменгі (тылдық) контактілері тұйықталған.

СОБ релелері әрекет ету принципі бойынша электромагниттік және индукциялық болып бөлінеді. Электромагниттік релелердің орамдарында электр тогы өткен кезде магниттік өріс пайда болып, қозғалмалы якорьді өзекке тартып, якорьмен байланысты контактілерді ауыстырып қосады. Индукциялық релелер бір элементімен жасалатын айнымалы магниттік өрістің әсерінен, қозғалмалы секторда басқа элементінің магниттік өрісімен индукцияланған тоқпен жұмыс жасайды.

Сурет2.1 Реле құрылымы

Қоректендіру тогының түріне байланысты реле тұрақты, айнымалы және тұрақты – айнымалы тоқта болуы мүмкін.

Тұрақты тоқтағы электромагниттік реле (рис. 2.1, а) өзекке 4 кигізілген катушкадан 3, ярмо 5, қозғалмалы якорьдан 2 және онымен байланысты контактілерден тұрады 1. Катушка немесе реле орамы магниттік ағынды жасау үшін, ал өзек – оны күшейту үшін қызмет етеді. Ярмо қозғалмалы бөлігі якорь болып табылатын үздіксіз магнит ағынды алу үщін арналған. Катушкада тоқ жоқ кезде якорь түсірілген, төменгі (тылдық) кон­такт тұйықталған О — Т. Катушкада тоқ өткен кезде магниттік ағын пайда болады, өзек магнитталады және якорьді өзіне тартып, нәтижесінде О — Т ажыратылып, жоғары (фронттық) контакт О—Ф тұйықталады. Мұндай реледе катушкадан кез келген бағыттағы тоқ өткен кезде якорь тартылады, сондықтан оны нейтральді реле деп аталады.

Релесі катушкадағы тоқ өту бағытына байланысты ауысып қосылатын реле полярланған деп аталады. Полярланған реле (сурет 2.1, 6) тізбектей жалғанған 2 және 6 катушкалар кигізілген өзектен 1, тұрақты магниттен 3, полярланған якорьден 5 және онымен байланысты контактілерден 4 тұрады. Тұрақты магнит реле орамында тоқ бағыты өзгерген кезде якорьдің ауысып қосылуын қамтамасыз етеді және орамда тоқ болмаған кезде якорьді берілген жағдайда ұстайды.

Полярланған релелердің жұмысын түсіндіру үшін екі термин қолданылады: тоқтың тікелей және қайтымды полярлығы. Әр реледе орамның белгілі бір (негізгі) шығысына плюстік полюс қосылады, ал екінші шығысына қоректену көзінің минустік полюсі қосылады. Қоректену көзінің мұндай қосылуында орамда тоқ әрдайым плюстік шығыстан минустікке жүреді деп есептелінеді. Орамдағы тоқтың мұндай бағыты тоқтың тікелей полярлығы деп, ал негізгі шығысы қоректену көзінің минустік полюсына, ал екіншісі плюстік полюсіна қосылған кездегі реле орамындағы тоқ бағыты тоқтың қайтымда полярлығы деп аталады. Мысалы, орамның А шығысына (сурет 2.1, б) қоректену көзінің плюстік полюсі берілсе (+), ал Б шығысына – минустік (—), онда А шығысынан Б шығысына дейін орамдағы тоқтың бағыты тоқтың тікелей полярлығы болып саналады. Егер де орамның Б шығысына қоректену көзінің плюстік полюсі (+), ал А шығысына минустік полюс (—) қосылса, онда Б шығысынан А шығысына жүріп жатқан тоқтың бағыты тоқтың қайтымды полярлығы деп есептелінеді

Реле орамдарында тоқ болмағанда тұрақты магнит (штрихтік сызықпен көрсетілген) ағымының әсерінен якорь тоқ өшірілген моменттегі жағдайда сақталады. 2,1 б суретінде полярланған якорь орамдарда тікелей полярлық тоқтың өтуіне сәйкес келетін қалыпты контакт О – Н тұйықтайтын, сол жағдайға ие. Қайтымды полярлық тоқ өткен кезде орамдарда Б шығысынан А шығысына бағытталатын магниттік ағын Ф_к пайда болады және өзектің полюстік ұштамаларының астында тұрақты магнит (штрихтік сызықпен көрсетілген) магниттік ағынымен Ф_п әсерлеседі. Өзектің сол жақ саңылауында магниттік ағындар бір-біріне бағытталған, яғни Ф_к-Ф_0, оң жағында бір жаққа қарай, яғни Ф_к +Ф_п. Якорь күштірек магниттік ағынның әсерінен О-П ауыстырылған контактын тұйықтап оңға ауысады.

Тікелей полярлы тоқ өткен кезде Ф_к магниттік ағынның өзгеруі орын алады, сондықтан оң саңылауда Ф_п магниттік ағын Ф_к - дан алынады, ал сол саңылауда Ф_п және Ф_к қосылады, 2,1, б суретте көрсетілгендей. Сол өзектің магниттік өрісінің өсуі салдарынан якорь О-Н қалыпты контактін тұйықтап, сол өзекке ауысып қосылады.

Реленің қосылуы якорьдің тартылуы мен фронттық контактілерінің тұйықталуы іске асырылатын қосылу кернеуімен сипатталады. Реленің өшуі якорьдің түсірілуі мен тылдық контактілердің тұйықталуы іске асырылатын жіберу кернеуімен (тоғымен) сипатталады.

Реле құрылысына сенімділіктің, ұзаққа сақталудың және жұмыс нақтылығының талаптарын қояды. Себебі реленің дұрыс жұмыс жасауынан пойыздар қозғалысының қауіпсіздігі мен қозғалысты реттеу жүйелерінің үздіксіз әрекет етуін тәуелді болады.

Әрекет ету сенімділігі бойынша релелер бірінші (I) және төменгі класс сенімділікті болады. Сенімділік класы келесідей негізгі факторлардың үйлесуімен анықталады: реле орамында тоқ өшуі кезінде өзіндік салмақ әсерінен якорьдің қайта оралу кепілдігінің бар болуы, фронттық контактілердің пісірілмеу дәрежесі, контактілік жүйе жағдайы – ашық немесе жабық. I класс сенімділік релелеріне орамында тоқ өшуі кезінде өзіндік салмақ әсерінен якорьдің қайта оралуының максимальді кепілдігінің бар болуы қамтамасыз етілетін, ал контактілік беттерге пісірілмейтін материалдар қолданылатын, контактілік жүйесі жабық релелер жатады. Мұндай релелер қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз ететін барлық жауапты сұлбаларда, реле якорін жіберуге қосымша сұлбалық бақылаусыз қолданылады. Сенімділіктің төменгі класс релелеріне якорьдің түсірілуі төменірек дәрежеде кепілденетін және якорь салмағы мен контактілік пружиналар реакциясының әсерінен, контактілердің пісірілуі мүмкін релелер жатады. Бұл релелер пойыздар қозғалысының қауіпсіздігін қамтамасыз етумен тікелей байланысты сұлбаларда қолданылады (бақылау және индикациялау сұлбаларында). Егер мұндай релелерді жауапты тізбектерде қолданса реле якорін түсіру мен жіберуді сұлбалық бақылау міндетті.

Позициялар саны бойынша релелер екі- және үшпозициялық болады. Контактілік топтардың саны бойынша релелер бірконтактілі (бір контактілік топпен), көпконтактілі (екі-, төрт-, алты- және сегізконтактілі топпен ), болып және бір-, екі -, көпорамды болып бөлінеді. Іске қосылу уақыты бойынша релелер келесідей бөлінеді: тезәрекет етуші – якорьді тарту және түсіру уақыты 0,03 с дейін; қалыпты әрекет етуші – әрекет ету уақыты 0,2 с; баяу әрекет етуші - әрекет ету уақыты 1,5 с; уақыттық - әрекет ету уақыты 1,5 с астам.

Реле іске қосылуы үшін қажет қуат бойынша реле келесідей болып бөлінеді: аз қуатты, олардың іске қосылу қуаты 1...3 Вт; орташа қуатты 3...10 Вт; қуатты – 10 Вт астам.

Қозғалысты реттеудің эксплуатацияланатын жүйелерінде негізінен штепсельді релелер қолданылады, олар контактілік – болттық қосылуы бар релелерден құрылымымен және сұлбаны қосу тәсілімен ерекшеленеді.

СОБ релелері әріптер мен сандардан тұратын, шартты белгіленуге (маркиров­каға), ие. Белгіленудегі алғашқы әріп немесе екі алғашқы әріптердің қосылуы реленің әрекет етунің физикалық принципін білдіреді: Н — ней­тралды, П — полярланған, К — құрама, СК — өзін өзі ұстайтын құрама, И — импульстік, ДС — екі элементті секторлық (айнымалы тоқтағы индукционды реле). Штепсельдік релелердің шартты белгіленуінде екінші тұрған М әріпі реленің аз өлшемді орындалуын көрсетеді. Автоблоктауда қолдану үшін арналған релелерде бірінші орында АН екі әріпі белгіленеді: бірінші А әріпі реле автоблоктаулық аз габаритті екендігін, ал екінші әріпі – реленің әрекет ету принципін білдіреді. Пусктық релелердің шартты белгіленуінде П әріпі, ал түзейткішті релерде В әріпі болады. Басқа приборлармен реленің штепсельді қосылуы Ш әріпімен белгіленеді.

Баяу әрекет етуші релелердің белгіленуінде қосымша әріптер болады: М – мыс гильзаның көмегімен якорьді түсіруге баяулатуды білдіреді, Т – термоэлемент көмегімен іске қосылуға баяулауы бар екендігін білдіреді

Көрсетілген әріптерден кейін контактілік топтарды сипаттайтын сан қойылады (НМШ1, АНШ2, НМПШЗ және т.б.). Дефиспен бөлінген екінші сан тұрақты тоқтағы реле орамының кедергісін Ом-мен білдіреді (НМШМ2—640, HMIIIU2—400 және т.б). Релелердің кейбір түрлерінде белгіленудің бұл жүйесі қолданылмайды. Осылайша, апаттық және оттық релелердің (АСШ, OMШ) белгіленуінде бірінші әріп реленің тағайындалуын сипаттайды.

Релелердің электрлік сұлбаларда шартты графикалық белгіленуі 1.1 кестеде келтірілген.

Реленің электрлік контактілерімен бірге релелік әрекет етудің жартылай өткізгіштік приборлары (түйіспесіз реле) және интегралдық микросхемалар мен микропроцессорлық техниканы қолданатын микроэлектронды приборлар күн сайын кең қолданысты иемденуде

Кесте 1.1 Релелердің шартты графикалық белгіленуі

Бақылау сұрақтары:

1. Реле және релелік әрекет ететін құрылғылар дегеніміз не, шартты белгіленуі?

2. Электромагниттік релелер қалай түрленеді?

3. Сенімділіктің бірінші класс релелеріне қандай талаптар қойылады?

2.2 Электромеханикалық релелер және трансмиттерлер

2.2.1 Тұрақты тоқтағы релелердің түрленуі

Тұрақты тоқтағы релелер әрекет ету принципі бойынша электромагниттік болып табылады, ал құрылымы бойынша келесідей түрлерге бөлінеді:

Нейтральдық релелер НМШ, НШ, АНШ. Бұл екі позиционды релелер, орамнан кез келген бағыттағы тоқ өткен кезде якорі тартылады, яғни релелер тұрақты тоқтың полярлығына нейтралды. Бұл релелер сенімділіктің бірінші класына жатады, қалыпты дырелелерге жатады.

Нейтральды аз өлшемді штепсельді реле НМШ (сурет 2.2, а) 5 және 6 орамдары кигізілген 4 өзекте н, Г — типтес ярмо 2 и қарсы салмағы 3 бар якорьден 7 тұрады.

,

Сурет2.2 Нейтральді реле НМШ

Якорьдегі қола тіреу 8 оның жабысуын болдырмайды, себебі якорьдің тартулы күйінде өзек 4 полюсына тиюін болдырмайды. Якорь екі тартыммен 9 контактілік жүйені басқарады. Фронттық контак­тілер Ф-1 күміспен толтырылған көмірден жасалады, ал жалпы О 11 және тылдық Т 10 контак­тілер күмістен. Мұндай материалдардың қосылуы жоғарғы (фронттық) контактілерден улкен мөлшердегі тоқ өткен кезде олардың пісірілмеуін қамтамасыз етеді.

Реленің және оның контактілерінің шартты белгіленуі, контактілерінің нөмірленуі 2.2, б суретте көрсетілген.

РЭЛ релесі (рис. 2.3) әр түрлі өзектерде орналасқан, екі тәуелсіз орамнан 2 тұрады. Реленің магниттік жүйесі тармақталған, якорьден 5, ярмо 1 және әр қайсысында екі орамнан орналасқан екі өзектен 11 тұрады. Ярмода скоба 6 көмегімен якорь бекітілген және реле жұмысы барысында оңай бұрыла алады. Якорь мен қос өзек арасындағы саңылауды қамтамасыз ететін қола пластина 4 якорьде бекітілген. Якорьді ауырлату үшін оған тақтайша иілуімен 7 екі жүк 3 бекітілген.

Контактілік жүйе сегіз тәуелсіз контактілерден тұрады. Әр ауыстырып қосушы контакт жоғарғы (фронттық) 8, қозғалмалы 9 және төменгі (тылдық) 10 контактілерден тұрады. Контактілік жүйе ярмоға бекітілген жеке түйін түрінде орындалған. Контактілер бір қатарға орнатылған. Реле мөлдір бүркеншікпен жабылған және бекітілген.

Полярланған реле ИМШ. Ол екі позиционды, магниттік жүйесінде тұрақты магнитке ие. Осы магниттің әсерінен реле орамындағы тоқтың бағытына байланысты, якорь бір жағдайдан екіншісіне ауысады.

Сурет2.3 РЭЛ типті реле

ИМШ релесі тез әрекет етуші және сенімділіктің 1 класына жатпайды. Ол импульстік жұмысқа арналған, магниттік жүйесі якорьдің нейтральді реттелуімен және реттеуге асырылуымен, яғни тоқтың өшуі кезінде якорьдің бастапқы жағдайға оралуымен орындалуы мүмкін.

Полярланған импульсті реле СОБ құрылғыларында аралықтық рельстік тізбектердің жолдық релелері ретінде кең қолданысқа ие. Себебі олар жоғары сезімталдыққа және тоқ импульстарының іске қосылуының жоғары жылдамдығына ие. Магниттік жүйеде якорь жағдайының реттелуіне байланысты тұрақты тоқ тізбектеріндегі импульстік релелер бір бағыттағы немесе әр түрлі бағыттағы тоқтардан жұмыс істей алады, яғни тұрақты тоқ бағытталуының таңдалуына ие. СОБ құрылғыларында ИМШ типті импульстік аз өлшемді штепсельді релелер кең қолданысқа ие.

Импульстік аз өлшемді реле ИМШ. Ол тұрақты магниттен 2, (рис. 2.4, а) ішінде жеңіл якорь орналасқанорамнан 3, астынан метал негізде 8 бекітілген қозғалмалы контактілерден 6, винттер түріндегі төрт полюсті ұштамалармен 1 магнит сымнан 4 тұрады. Магниттік жүйе бөлшектері корпусқа 7 бекітілген және ұстағышы бар бүркеншікпен жабылған. Контактілік жүйе қозғалмалы 6 және қозғалыссыз 5 контактілерден тұрады. Якорь мен контактілердің ауыстырылып қосылуы орамнан тоқ импульсі өткен кезде орындалады. Импульстік реле және оның контактілерінің шартты белгіленуі 2.4, б суретте көрсетілген, мұнда реле орамдарының плюстік шығысы мен тікелей полярлы тоқ өткен кезде тұйықталатын Н контактінің орналасуы вертикальді сызықпен көрстілген.

Сурет2.4 Импульстік реле ИМШ

Импульстік реленің әрекет етуі полярлық релемен бірдей, алайда жоғарғы және төменгі сол полюстік ұштамалардың нейтралды сызығынан алыстау кезінде релені реттеу солға басымдылықпен жасалады, ал жоғарғы сол және төменгі оң полюстік ұштамалардың нейтралды сызығынан алыстау кезінде оңға басымдылықпен жасалады. Бұл жағдайда импульстік реле тек қана белгілі бір полярлықтағы импульстардан жұмыс жасайды және басқа полярлықтағы импульстардан жұмыс жасамайды. Якорьдің магнитті асырылуымен жұмыс жасауға релені баптау нейтралды сызықтан полюстік ұштамалар 1 винттерінің жылжуы салдарынан орындалады. Импульсті полярланған реленің бұл қасиеті тұрақты тоқтағы импульсті рельс тізбектерінде, біріктірілген рельс тізбектерінде оқшаулағыш тізбектердің тұйықталуы кезінде жалған іске қосылудан қорғау үшін қолданылады.

Айнымалы тоқ импульстарының қабылдағышы ретінде импульсті аз өлшемді штепсельді реле ИМВШ-110 қолданылады. ИМШ релесімен салыстырғанда бұл реленің ерекшелігі, ИМВШ-110 ішінде төрт кремнийлік диодтардан тұратын түзейткішпен панель бекітілген. Бұдан басқа, ИМВШ релесінде импульсті полярланған реленің тоқ бағытталуына таңдалу қасиеті қолданылмайды, себебі айнымалы тоқ орамға түзейткіш арқылы өтеді, әрдайым бір бағытта.

Қазіргі уақытта ИМВШ релесінің орнына ИВГ релесі кең қолданысқа ие (импульсті түзейткіш приставкамен герконды). Ол нейтралды жүйеге ие. Өзектің полюсті ұштамасында сынапты магнит басқарылатын геркон орнатылған (герметияланған контакт). Геркон (сурет 2.5) соңдарында қозғалмайтын 4,3 және қозғалмалы 1 контактілік пружиналар орнатылған әйнек баллоннан 5 тұрады.

Магниттік өрістің әсерінен қозғалмалы контактілік пружина 1 төменгі контактілерді ажыратып, жоғарғы контактілерді тұйықтап ауысады. Геркон жұмысы кезінде контактілік бетке 2 қозғалмалы контактілік пружина 1 капиллярлары арқылы үнемі сынап түсіп тұрады. Контактілерді сынаппен ылғалдау олардың төмен әрі тұрақты өтпелі кедергісін қамтамасыз етеді. Геркон контактілік пружиналары герметияланған және қышқылдану мен ластануға ұшырамайды. Сондықтан геркон жоғары сенімділікке ие. Геркондық реленің қосылу саны әдеттегі электромагниттік релеге қарағанда ондағын, тіпті жүздеген есе көп.

Сурет2.5 Геркон құрылғысы

КМШ, КШ құрама релелері. Олар бір нейтралды және екі полярланған якорі бар, нейтралды полярланған жүйемен, үшпозиционды. Бұл релелердің нейтралды якорі нейтралды релердегідей жұмыс істейді, яғни, оның ауысып қосылуы тоқтың полярлығына тәуелді емес. Мұндай релелерде полярланған якорьдің бір жағдайдан екіншісіне ауысуы реле орамындағы тоқ бағытына тәуелді. Құрама релелердің қосуы кезінде алдымен полярланған якорь іске қосылады, кейін нейтралды якорь тартылады. Ал реле орамында тоқ бағытын ауыстыру кезінде якорьді қысқа уақыттық жіберу орын алады. Құрама релелер қосылу уақыты бойынша қалыпты әрекет етушілерге жатады.

Құрама аз өлшемді реле КМШ. Ол өзектерге кигізілген орамдардан 1 және 4, нейтралды якорьден 7 және полярланған якорь 5 байланысқан тұрақты магниттен 3 тұрады (сурет 2.6, а). Нейтралды және полярланған якорьлер тартымдардың көмегімен 6 және 8 контактілерді ауыстырып қосады. Құрама реле және оның контактілерінің шартты белгіленуі 2,6 б суретте көрсетілген.

Егер реле орамдарында тоқ болмаса, полярланған реле үнемі шеткі орындардың алады, атап айтқанда, тоқ өшкен моменттегі жағдайында; нейтралды якорь бұл кездетүсірілген. Тұрақты тоқ магниттік ағыны екі параллель магниттік ағындарға Фп₁ және Фп₂ бөлінеді. Себебі полярланған якорь шеткі сол жағдайда болғандықтан, сол жақ әуе саңылауының кіші болуына байланысты, бұл өзекте Ф_п1 магниттік ағыны Фп магниттік ағынына қосылады және соның салдарынан оң өзекте Ф_п2 магниттік ағын асады. Осы ағындардың айырмасынан якорь сол жақ өзекте тұрақтайды. Орамдардан тоқ өткен кезде өзектерде магниттік ағын Ф_к пайда болады және екі параллель тармақтармен тарайды: нейтралды және полярланған якорьлер арқылы. Магниттік ағын Ф_к оң өзекте бағыты бойынша Фп₁ магниттік ағынымен бағыттары сәйкес келеді. Ал сол өзекте Фп₁ магниттік ағынына қарсы бағытталған_, сондықтан оң өзекте магниттік ағын күшееді (Ф_п2 + Ф_к), ал сол жақта – азаяды (Ф_п1 — Ф_к). Осының саладарынан полярланған якорь ортақ контактілерді ауыстырылғандармен тұйықтап, оң қалыпқа ауысады. Кейін нейтралды якорь арқылы өтетін Ф_к ағыны бөлігінің әсерінен, ортақ контактілерді жоғары контактілермен тұйықтап тартылады. Реле орамдарындағы тоқ бағытының өзгеруі магниттік ағын бағытының өзгеруіне әкеледі. Бұл сол өзекте магниттік ағынның күшеюіне және оң өзекте магниттік ағынның азюына әкеледі. Нәтижесінде полярланған якорь со өзекке тартылады, ал нейтральді якорь өзектердің аса магниттелуіне байланысты қысқа уақыттық ажыратылып, кейін қайтадан қосылып тұрады

Сурет2.6 Құрама реле KMШ

Өзін өзі ұстаушы құрама реле СКШ, СКПШ. Ол үшпозиционды. Магниттік жүйесі құрама реленің магниттік жүйесімен бірдей. Алайда реленің негізгі орамдарында тоқ бағыты өзгеру моментінде нейтралды якорьді ұстап тұратын, қосымша өзін өзі ұстаушы магниттік жүйемен толықтырылған. Өзін өзі ұстаушы жүйе нейтралды якорь контактілерінің төменгі бөлігінде орнатылған электромагниттік реле болып табылады. Өзін өзі ұстаушы электромагнит якорі реле негізгі магниттік жүйесінің нейтралды якорімен арнайы тартыммен байланысқан.

2.7, а суретінің мысалында өзін өзі ұстаушы құрама реленің әрекет ету принципін қарастырайық. Реле орамдарында тоқ бағыты өзгерген кезде магниттік ағын өзгереді, нәтижесінде қосымша орамда 5 өзін өзі ұстаушы электромагнит 1 катушкасында 2 тоқ импульсін тудыратын э.қ.к пайда болады.Сондықтан соңғысының якорі 3 және онымен қатты тартыммен байланысқан нейтралды якорь 4 тартулы күйде сақталады. Бұл уақыт реле катушкаларында тоқ полярлығы өзгерген кезде нейтралды якорь жіберілмеуіне жеткілікті.

Сурет 2.7 Өзін өзі ұстаушы құрама реле

Өзін өзі ұстаушы құрама реле мен контактілерінің шартты белгіленуі 2,7, б

Кодалық реле КДРШ — реле орамында тоқ бағытына тәуелсіз жұмыс жасайтын бір нейтралды якорьмен екіпозиционды. Бұл релелер сенімділіктің төменгі класына жатады, ал іске қосылу уақыты бойынша қалыпты – және баяу әрекет етушілерге жатады.

КДР, КДРШ кодалық релелер жеңіл құрылысты электромагнитті тұрақты тоқтағы релелерге жатады. Кодалық релелерде магниттік жүйелердің үш түрі қолданылады: тармақталмаған Г — типтес ярмоммен (сурет 2.8, а), тармақталған П – типтес ярмомен (сурет 2.8, 6) және баяу әрекетті релелерде тармақталған күшейтілген.

Сурет2.8 Кодалық реле

КДР релесі (сурет 2.8, а) катушка 4 кигізілген өзектен 5, ярмо 6, якорь 3, контактілік пружиналардан тұрады 1. Контактілердің ауыстырылып қосылуы якорьмен қатты байланысқан бакелиттік пластинамен 2 орындалады. Катушка арқылы тоқ өткен кезде якорь өзекке тартылады, жоғары контактілерді тұйықтап және ажыратып пластинка мен пружина жоғары көтеріледі. Тоқ өшкен кезде якорь контактілік пружиналар әсерінен түседі. Жоғары контактілер ажыратылып, төменгі контактілер тұйықталады.

Реле КДРШ құрылымы бойынша КДР бірдей, бірақ штепсельді қосылуға ие. КДРТ типті релелер негізінде Т трансмиттерлік релелер құрастырылған. Олар автоблоктау және автоматтық локомотивтік сигналдандыру құрылғыларында рельстік тізбектерге сигналдық кодаларды жіберу үшін арналған. ТШ-65В трансмиттерлік релесі тұрақты тоқ импульстарынан жұмыс істейді:U=220 В. Ал реле ТШ-2000В кернеуі 220 В айнымалы тоқ импульстарынан жұмыс істейді. Трансмиттерлік релелердің кодалық релелерден ерекшелігі - доғасыз коммутациялауды қамтамасыз ететін күшейтілген контактілер мен олардың сұлбалық қорғауының болмауы.

Тұрақты тоқтағы барлық релелер 12 немесе 14 В кернеумен электрлік тізбектерде жұмыс жасауға есептелінген. Тұрақты тоқтағы кейбір релелер айнымалы тоқтағы тізбектерде қолданылады. Мұндай релелерге НМВШ және АНВШ, АОШ және ОМШ, АПШ және АСШ, ИМВШ жатады. Әрекет ету принципі мен реле құрылымы бойынша бұл релелер тұрақты тоқтағы релелердің сәйкес түрлерімен бірдей. Айырмашылығы – бұл релелердің ішінде түзейткіш элементтер орналасқан, олар айнымалы тоқты тұрақты тоққа түрлендіреді. Бұл релелердің белгіленуінде реле орамын белгілейтін дөңгелектің ішінде түзейткіш элементтің шартты белгіленуі көрсетіледі.

Аталған релелердің негізгі электрлік сипаттамаларына келесілер жатады: якорьді толық көтеру тоғы мен кернеуі; полярланған якорьді көтеріп түсіру кернеуі; якорьді түсіру кернеуі немесе тоғы.

Бақылау сұрақтары:

1. Қарастырылған релелердің салыстырмалы сипаттамасын өткізіңіз.

2. Тұрақты тоқтағы электромагниттік релелердің қолданылу орындары

3. Қарастырылған релелер сенімділіктің қандай классына жатады?

2.2.2 Айнымалы тоқтағы релелер

Айнымалы тоқтағы екі элементті штепсельді реле ДСШ және штепсельді емес ДСР релелерін 50 және 25 Гц айнымалы тоқтағы жолдық релелер ретінде кең қолданады. Метрополитенде ДСШ-2 релесін жолдық және сызықтық релелер ретінде кең қолданады. ДСШ және ДСР I сенімділік классты релелер индукционды, айнымалы тоқтан жұмыс жасайтын болып табылады.

Екі элементті реленің әрекет ету принципі бір элемент айнымалы магниттік ағынының басқа элементтің айнымалы магниттік ағынымен индуцияланатын тоғымен өзара әсерлесуіне негізделген. Электромагниттік индукция заңына сәйкес магниттік өрісте орналасқан тоғы бар өткізгішке оны қозғалысқа әкелетін күш әсер етеді. Реле секторы бұрылады және контактілерді ауыстырып қосады. Секторға әсер ететін күш жергілікті және жолдық тоқтардың көбейтіндісіне пропорционал және олардың арасындағы фазалар ауысуына тәуелді болады.

ДСШ релесінің электромагниттік жүйесі екі элементке ие — жергілікті және жолдық. Жергілікті элемент өзектен 1 және катушкадан 2 тұрады. Жолдық элемент 3 өзегіне катушка 4 орналастырылған. Өзектердің полюстары арасында алюминдік сектор 5 орналасқан. Жергілікті ораммен жүретін тоқ онымен фаза бойынша сәйкес келетін магниттік ағын Фм тудырады. Фм ағынан 90° бұрышқа фаза бойынша қалатын i_m тоқтарын секторда индуциялайды. (сурет 2.9, б). Жолдық элемент тоғының әсерінен i_п. тоқтарын индуциялайтын Фп магниттік ағын пайда болады.

Сурет2.9 ДСШ релесінің принципиалды сұлбасы

Индуцияланатын i_м тоқтардың Фп магниттік ағынмен өзара әсері М1 айналдырушы моментін, ал i_п тоқтардың Фп магниттік ағынмен - М2 айналдырушы моментін тудырады. Қосынды айналдырушы моменттің М=М2+М1 әсерінен сектор жоғарыға орын ауыстырып, жоғары фронттық контактілерді тұйықтайды. Жолдық немесе жергілікті орамда тоқ өшкен кезде сектор өзіндік салмақтың әсерінен бастапқы жағдайға оралады. Сектордың бұрылуы жоғарыдан және төменнен соққыларды жұмсартатын бағыттаушы ұстағыштарда роликтермен қамтамасыз етіледі.

Сектордың дұрыс айналдырушы моменті мен қозғалысы тек қана жолдық және жергілікті элементтер тоқтары (кернеулері) фазаларының белгілі бір қатынасында мүмкін. Себебі Фп және Фм магниттік ағындары және олармен секторда индуцияланатын тоқтар i_п және i_м жолдық және жергілікті элементтер тоқтарына пропорционал, айналдырушы момент жолдық және жергілікті элементтер тоқтарының көбейтіндісіне пропорционал және олардың арасындағы фазалардың жылжу бұрышына тәуелді:

мұнда φ — Iп және Iм фазаларының жылжу бұрышы.

Ең үлкен айналдырушы момент жолдық және жергілікті элементтер тоқтарының арасындағы фазалар жылжуы 90° тең бұрышта іске асырылады. Осылайша, жолдық және жергілікті элементтер ағындары мен оларға сәйкес келетін тоқтар 90° бұрышқа жылжуы керек. Егер жолдық және жергілікті элементтер катушкалары бірдей болғанда, тоқтан озушы кернеулер Un және Uм өзара 90° бұрышқа жылжуы керек еді. Алайда жолдық және жергілікті элементтер өзектері мен катушкалары сипаттамаларының белгілі бір айырмашылықтарына байланысты, Uм фаза бойынша Iм 72° озады, ал Un фаза бойынша е Iп 65° озады. Сондықтан Uм және Un кернеулері фаза бойынша 90° емес, 97° жылжыған.

Іс жүзінде 50 және 25 Гц индукциондық релелер ДСШ және ДСР үшін, максималды айналдырушы моментті қамтамасыз ету үшін жергілікті орам кернеуі жолдық орам тоғын (162 ± 5)° бұрышқа озуы керек. Бұл бұрыш фазалардың идеалды ауысу бұрышы деп аталады. Мұнда жолдық және жергілікті элементтер тоқтары мен магниттік ағындары арасындағы фазалардың ауысу бұрышы 90° құрайтындығын еске түсірейік.

Идеалды фазалық қатынастар келесідей фазалар жылжуының бұрыштарымен сипатталады (рис.2.10): 90° жергілікті және жолдық элементтердің тоқтар мен магниттік ағындары арасындағы бұрыш; 162° жолдық және жергілікті элементтердің тоқ пен кернеуі арасындағы бұрыш; 97° жолдық және жергілікті элементтердің кернеулері арасындағы бұрыш.

Сурет2.10 ДСШ релесінің векторлық диаграммасы.

Егер фазалық қатынастар идеалдылардан өзгеше болса, онда реле жұмысын қамтамасыз ету үшін және қажет айналдырушы моментті алу үшін, жолдық элемент орамындағы Un кернеуді өсіру керек:

мұнда φ_и және φ_д — идеалды және нақты фазалық бұрыштар.

Келтірілген формула тек φ_и > φ_д және φ_и < φ_д кезде ғана дұрыс, себебі cosφ функциясы оң және теріс бұрыштарда бірдей.

Нақты эксплуатациялау шарттарында расстройка бұрышы 25—30° аспау керек. Расстройка бұрышы ±30° бұрышқа ауытқыған кезде айналдырушы момент аз ғана өзгереді. cos 30°=0,867 болғандықтан, идеалды фазалық қатынастармен салыстырғанда жолдық орамдағы кернеуді 13—14% өсіру қажет етіледі. Кейінгі функцияның расстройкасында соs(φ_и–φ_д) күрт өзгереді, рельстік тізбек тұрақсыз жұмыс жасайды, себебі расстройканың кейінгі аз ғана өсуі айналдырушы моменттің және секторды көтеру күшінің төмендеуіне әкеледі. Расстрой­ка 60° болғанда жолдық орамдағы кернеуді екі есе көбейту қажет етіледі. Расстрой­ка бұрышы 90° асқанда cos(φ_и-φ_д) функциясы өзінің белгісін ауыстырады, сондықтан айналдырушы момент теріс болады (сектор төменге орын ауыстыруға тырысады). Фаза 180° өзгерген кезде (жолдық және жергілікті элемент орамдарындағы сымдар орын ауыстыру жағдайында) айналдырушы момент мәнін сақтап, бағытын өзгертеді (секторға қысым төмен бағытталады). Егер екі орамдарында фаза өзгерсе, оң момент сақталады.

ДСШ және ДСР релелерінің қалыпты жағдайы үшін жолдық және жергілікті орамдарды бір фазадан қоректендіру қажет. Жолдық орамда кернеу фазасының жергілікті орамдағы кернеу фазасына қатысты 90—97° жылжуына 50 Гц рельс тізбектерінде қоректендіруші немесе релелік соңдарының сұлбасымен қол жеткізіледі (фазажылжытушы конденсаторды қосумен), ал 25 Гц рельс тізбектерінде - ДСШ және ДСР релелерімен фазасезімтал рельс тізбектерінің жолдық және жергілікті орамдарын қоректендіруші түрлендіргіштерге кернеудің фазаларын 90° бастапқы қатты жылжыту жолымен қол жеткізіледі.

Реленің жергілікті орамдарына (ДСШ-2 релесінен басқа) 50 Гц жиілікте 220 В кернеу тартылады, ал 25 Гц жиілікте —110 В. ДСШ-2 релесінің жергілікті орамына жиілігі 50 Гц айнымалы тоқтағы 110 В кернеу тартылады.

ДСШ және ДСР фазасезімтал индукциондық релелер сигналдық тоқтың жоғары жиіліктерінде жұмыс істеуі мүмкін. Сигналдық тоқ жиілігінің өсуімен орамдардың индуктивті кедергісі жиілікке шамамен пропорционал өседі. Қосылу қуатын сақтау үшін S_cp=U²/Z жиілік өсуі кезінде реле орамдарындағы кернеулерді жиіліктің квадраттық түбір мәніне шамамен пропорционал қылып жоғарылату қажет. Ал егер жергілікті орамдағы кернеу өзгеріссіз сақталса (220 В), онда жиіліктің өсумен жолдық орамдағы кернеуді жиілікке пропорционал жоғарылату қажет.

ДСШ-12 релесінің жолдық орам кернеуінің сигналдық тоқ жиілігіне және жергілікті орамдағы (сурет 2.11) өзгеріссіз кернеуіндегі (220 В) тәуелділік кестесінде тоқ жиілігінің 0 - 275 Гц өсуі жолдық орамда кернеудің жиілікке шамамен пропорционал өсуіне әкеледі. Жиіліктің кейінгі өсуінде реле іске қосылуы үшін қажет жолдық орамдағы кернеу күрт өзгереді. Бұл жолдық және жергілікті элементтер өзектеріндегі жоғалтулардың күрт өсуімен байланысты. Қауіпсіздік техникасы шарттары мен приборлардағы рұқсат кернеулерге байланысты қалыпты эксплуатациялау шарттарында жолдық элементтегі кернеу 250 В аспауы керек екендігін ескерсек, ДСШ-12 релесі сигналдық тоқтың 375 Гц жиілігінде жұмыс істей алады деп есептеуге болады. Орамдар мен магнитсымның параметрлерін өзгертсек, фазасезімтал релелер бұдан да жоғары жиіліктерде жұмыс істей алады.

Сурет 2.11 ДСШ-12 реле жолдық орамындағы кернеулер кестесі

ДСШ-2 контактілік жүйесі— 4 фт, 2 ф, 2 т (төрт үштік, екі фронттық және екі тылдық контакт) (сурет. 2.12). ДСШ-12, ДСШ-13 және ДСШ-13А релелерінде сезімталдықты жоғарылату максатында (қосылу қуатының төмендеуі) контактілік топтардың саны азайтылған. Бұл релелер тек қана екі фронттық 2 ф және екі тылдық 2 т контактіге ие. Фронттық және тылдық контактілер күміс толтырумен графиттен жасалған, жалпы контактілер (қозғалмалы) — күмістен. Әр контакт 1 А айнымалы тоқтағы 110 В кернеуде индуктивті жүктемемен 100000 ауыстырып қосуға ие. Штепсельді розеткасыз реленің салмағы—6,14 кг (реле ДСШ-2) және 6,05 кг (ДСШ-12 және ДСШ-13 релелері).

Сурет 2.12 ДСШ релесінің контактілік жүйесі

ДСР-12 екі элементті секторлы контактілі-болттық қосылумен релесі көнерген болып табылады, алайда оны эксплутацияда қолданады. Модернизациялауда бұл релені ДСШ релесі ауыстырады.

ДСР-12 релесінде төрт толық үштік бар(4 фт) (сурет 2.13). Жергілікті элемент орамдары 220 В, 50 Гц кернеуде тізбектей қосылатын, ал 110 В кернеуде параллель қосылатын екі катушкаға ие. 25 Гц тоқ жиілігінде орамдар тізбектей қосылады және оларға 110 В кернеу беріледі; реле массасы ДСР-12— 15 кг.

Сурет 2.13 ДСР-12 релесі орамдарының қосылу сұлбасы мен контактілерінің нөмірленуі.

ДСШ және ДСР релелерінің барлық түрлерінде секторды жіберу кернеуі мен тоғының мәні толық көтерудің нақты өлшенген мәндерінен 50% кем болмауы керек, яғни k_В 0,5.

ДСШ және ДСР релелерінің негізгі артықшылығы болып сенімді фазалық селективтілік (таңдай білу) табылады, сондықтан бұл релелер және бұлар қолданылатын рельс тізбектері фазасезімтал деп аталады. Бұл қасиет оқшаулағыш түйіспелердің тұйықталуы кезінде біріктірілген рельс тізбектері тоғының қоректену көзінен фазасезімтал жолдық реленің іске қосылуын сенімді болдырмайды. Бұл үшін айнымалы тоқтағы біріктірілген рельс тізбектерінде тоқ фазаларының (мезеттік полярлықтардың) кезектестірілуін орындайды, ал реленің жолдық орамдарын оң айналдырушы момент пен секторды жоғары көтеру өзіндік рельс тізбегінің тоқтарынан орындалатындай етіп қосады. Оқшаулағыш түйіспелердің тұйықталуы мен жолдық элементке біріктірілген тізбек тоғы түскен кезде сектор төмен бұрылуға тырысады. Эксплуатациялау процессінде жергілікті элемент орамына келтірілген жерлерде сымдарды ауыстыру рұқсат етілмейді, себебі мұндай жағдайда жолдық реле өзіндік тізбек тоғынан жұмыс істемейді, ал оқшаулағыш түйіспелердің тұйықталуы кезінде біріктірілген рельс тізбегінің тоғынан қозуы мүмкін. Мұнымен пойыздар қозғалысына қауіпсіздік тудырады.

Кабельдік жилаларды ағытумен және жолдық трансформатор орамдарынан сымдарды ағытумен байланысты, ДСР релелерін ауыстыруда (ДСШ релесін ауыстыруда сымдарды ағытпайды) орындалатын барлық ауыстырып қосуларда жұмыс біткеннен кейін міндетті түрде біріктірілген рельс тізбектеріндегі фазалардың ауысу дұрыстығын тексеру керек.

Фазасезімтал релелердің артықшылығы болып – жиілігі бойынша сигналдық жиілік тоғынан бірнеше ғана герцке ерекшеленетін тартым тоғы кедергілерінің әсерінен сенімді қорғау табылады.

Сурет 2.14 Жолдық және жергілікті элементтердің орамдарындағы тоқтың әр түрлі жиіліктеріндегі ДСШ релесі кернеуінің векторлық диаграммасы.

Поиск по сайту: