Энергияны айнымалы токпен жеткізу

Электрберіліс желілерін құру қажеттілігі кең аймақтарда таралған майда қабылдағыштарға байланысты тұтынушылардан қашық орналасқан ірі электрстанцияларда негізінде электрэнергияның өндірілуімен түсіндіріледі.

Кейбір ауданда бөлек тұтынушылар арасында электрэнергияны тарату және энергия жүйелерін байланыстыру үшін арналған желілер үлкен және қысқа қашықтықтарға жасалынуы және әртүрлі қуаттарды жеткізуге арналуы мүмкін. Қашық берілістер үшін өткізу қабілетінің, яғни барлық шектеуші нышандарды ескергенде желімен жеткізетін ең үлкен қуаттың, үлкен мағынасы бар.

Электрберіліс желілері жауапты құрылымдардың категориясына жатады, олардың сенімді жұмысы әртүрлі өтемдеуші құрылғыларын және автоматты реттеу мен басқару қондырғыларын қолданумен қамтамасыз етіледі.

Айнымалы токтың ауа желілері үшін олар жеткізетін максималды қуат шамамен кернеудің квадратына пропорционалды және беріліс ұзындығына кері пропорционалды деп есептеуге болады. Құрылыс құнын да кернеуге пропорционалды қабылдауға болады. Сондықтан электрэнергияны қашықтыққа жеткізудің дамуында өткізу қабілетін көтерудің негізгі құралы ретінде кернеуді көбейту тенденциясы байқалады. Бірінші электрберіліс желілерін жасағаннан бері шамамен әрбір 10...15 жылда кернеу 1,5...2 есе өсірілді. Кернеудің өсуі желілердің ұзақтығын және жеткізетін қуаттарды көбейтуге мүмкіндік берді. Өткен ғасырдың 20 – шы жылдары 100 км максималды қашықтыққа жеткізілді, 30 – шы жылдары бұл қашықтықтар 400 км дейін көбейді, ал 60 – шы жылдары желілердің ұзындығы 1000...1200 км жетті. 70 – ші жылдардың соңында ұзындығы шамамен 2500 км кернеуі 1150 кВ желі құрылды.

Желілердің өткізу қабілетін көтеруге негізінде кернеуді көбейту есебінен жетеді, бірақ жеткізетін қуатты шектейтін параметрлердің әсерін азайтатын желілердің қиыстырмасын өзгертудің де, әртүрлі қосымша өтемдеуші құрылғыларды ендірудің де едәуір маңызы бар. Мысалы, кернеуі 330 кВ және жоғары желілерде әр фазада сымдарды өзара электрлік байланысқан бірнеше өткізгіштерге ыдыратады, мұнда желілердің параметрлері маңызды жақсарады (олардың реактивтік кедергісі азаяды); тізбектелген деп аталатын өтемдеуді қолданады – желіге конденсаторларды қосу және т.б.

5.2 Тұрақты токпен энергияны жеткізу

Тұрақты токты жеткізудің негізгі элементтері жоғарывольттік тиристорлық блоктар, олардан түрлендіруші қосалқы станциялардың сұлбалары жиналады. Тұрақты ток берілісінде электрэнергияны өндіру және тұтыну айнымалы токта жасалынады. Электрберіліс желісінде кернеуді көбейту үшін вентильдік орамдары тізбектеліп қосылған көпірлер ретіндегі әдеттегі трансформаторлардың көмегімен көтереді. Бұл желі кернеуін қосылған көпірлер санынан тәуелді көбейтуге мүмкіндік береді.

Тұрақты токты жеткізу жүйелердің біреуімен жүргізілуі мүмкін: «полюс – жер», «екі полюс – жер».

Тұрақты токтың беріліс тізбегі деп «екі полюс – жер» жүйесі, жартылай тізбек деп – «бір полюс – жер» жүйесі саналады. «Полюс – жер» сұлбасы бойынша кернеуі салыстырмалы жоғары емес тұрақты токтың қуаты аз берілістері жасалынады. «Екі полюс – жер» сұлбасы бойынша тұрақты токтың қуаты жоғары берілістері жасалынады.

Тұрақты ток берілісінде желінің жіберетін соңындағы түзетуші қосалқы станциясында айнымалы ток тұрақты токқа түрленеді, желімен тұрақты ток және тек активтік қуат беріледі. Қабылдаушы жағында тұрақты ток қайтадан айнымалыға түрленеді (инверторланады), ал қабылдаушы жүйеге айнымалы ток барады. Түзетуші және инверторлық қосалқы станциялар жұмыс кезінде айнымалы токтың торабынан қабылдаушы және жіберетін жақта реактивтік қуатты тұтынады.

Жоғары кернеудің тұрақты тогымен энергияны жібергенде айнымалы токтың желілеріне тән көп қиындықтар жойылады: орнықтылық шарттары бойынша берілетін қуатты шектеу, байланысатын энергия жүйелерінің синхронды жұмысының қажеттілігі және басқалары. Сонымен қатар беріліс соңдарында орналасқан түрлендіруші қосалқы станцияны салғанда және эксплуатациялағанда қиындықтар пайда болады. Бірқатар жағдайларда тұрақты токпен энергияны жіберу, әсіресе энергия жүйелерін байланыстыратын қашық қоректендіруші магистральдарды салғанда, едәуір техникалық – экономикалық нәтиже беруі мүмкін.

Айнымалы ток берілісімен салыстырғанда тұрақты ток берілісінің негізгі артықшылықтары:

- желінің арзандығы және қарапайымдылығы;

- желінің екі тәуелсіз жартылай тізбектен тұруына байланысты үлкен сенімділігі;

- берілетін қуат шегінің орнықтылықтан емес, тек экономикалық мақсаттардан ғана тәуелділігі, өйткені берілістің орнықтылығы негізінде инвертормен анықталады және желінің ұзындығынан тәуелді емес;

- әртүрлі жиіліктің жіберетін және қабылдайтын жүйелерінің арасындағы синхронсыз байланысты іске асыру;

- кері сым ретінде жерді пайдалану мүмкіндігі;

- үлкен су кеңістіктерін өткенде кабельдердің арзандауы;

- генераторлар айналуының айнымалы жылдамдығында ГЭС – тен жұмыс атқару мүмкіндігі, бұл судың ағу шарты бойынша турбиналарды үнемді пайдалануға мүмкіндік береді;

- тәжге шығындардың азаюы.

Тұрақты токты жіберудің кемшіліктері:

- вентильдер мен басқа аппаратураның үлкен санынан тұратын қосалқы станциялар қиыстырмасының күрделілігі;

- көп тізбектелген элементтердің болуына байланысты жабдықтың бөлек элементтері бойынша кернеудің бірқалыпты таралуының қиындығы;

- беріліс жұмысында түрлендіргіш құрылғылар өндіретін жоғары гармоникалардың себебінен қабылдағыш және жіберетін тораптың кернеу және ток формасының бұрмалануы;

- қабылдаушы тораптағы кернеудің төмендеулерінде, әсіресе симметриясыз төмендеулерде, инвертордың орнықсыздығы;

- қуатты алу қиындықтары, өйткені тұрақты ток ажыратқышы – өте ірі және күрделі құрылым;

- ауа желілері және аппараттардың оқшаулағыштарында тұрақты кернеудің әсерінен отыратын шаңның едәуір әсері;

- жеке доғалардың оқшаулағыштарда пайда болуының жоғары қаупі, ұзақ эксплуатация жағдайларында олар сыртқы оқшауламаның разрядтық кернеулерін төмендетуге алып келеді;

- әсіресе нашар ауа – райы жағдайында, ақыба токтарының көбейуі және ілінетін және тіректі оқшаулағыштардың элементтерінде тұрақты кернеудің бірқалыпты тарамауына байланысты, желілік оқшаулама жұмысының нашарлауы.

Қарастырылған электрберілістердің аталған техникалық – экономикалық көрсеткіштері әрбір электрберілістің құндылықтары мен кемшіліктерін көрсетеді. Осыған байланысты энергия жүйелерін жобалағанда, беріліс типін таңдағанда, жаңа электржабдығын ойластырып жасағанда әр электрберілістің ерекшеліктерін ескеріп, оның қолданудағы ыңғайлы аймағын объективті табу керек.

6 лекция. Электрэнергетикалық жүйелерді басқару

Лекцияның мазмұны:электрэнергетикалық жүйелердің режимдерін оңтайлы басқару, электрэнергетиканы басқару жүйелері.

Лекцияның мақсаты: электрэнергетикалық жүйелердің және ЭЭЖ басқарудың осы кездегі жүйелерінің сипаттамалы қасиеттерін зерттеу.

ЭЭЖ басқару автоматты реттеуіштермен және апатқа қарсы автоматика құрылғыларымен жүргізіледі. Соңғы кезде басқару үшін ЭЕМ қолдана бастады. Басқарудың автоматты жүйелерін баптау жүйе жұмысының экономикалық тиімділігін және тұтынушыларға жіберілетін электрэнергияның жоғары сапасын қамтамасыз ету үшін алдын ала таңдалған сипаттамаларына сәйкес синтез әдістерімен жасалынады.

Пайдаланылатын автоматты құрылғылардың түрін таңдау, олардың тиімділігін және энергия жүйелері жұмысының сенімділігіне әсерін бағалау оңтайлау есептерінің негізінде жасалынады.

ЭЭЖ режимдерін басқару оңтайлы болу керек, яғни қарама – қарсы нышандары әсерінің жағдайларында ең жақсы техникалық – экономикалық нәтиже беретін. Мысалы, желімен жеткізетін қуатты көбейту мақсатымен орнықтылықтың бұзылу себебінен осы желінің апатты ағытылуын тудыруға болады. Бір тенденция жеткізетін қуатты көбейткенде алатын оң нәтиже, екінші – сенімділіктің төмендеуімен және желімен электрэнергияны жеткізудің толық тоқтау мүмкіндігімен туындаған теріс салдарларында, мұнда жеткізудің тоқтау ықтималдығы берілетін қуаттың көбейуімен өседі.

Басқару нысаны ретіндегі электрэнергетикалық жүйе үшін оның көпсанды элементтері арасындағы күрделі тура және кері байланыстардың үлкен санының болуы және жұмыс жасау процесінің мақсатты бағытталуы тән.

Электрэнергетикалық жүйелер кибернетикалық типті үлкен жүйелердің категориясына жатады. Оларды басқару энергетиканың басқа салалармен, биосферамен және әлеуметтік нышандармен күрделі өзара байланыстарын ескеріп құрылу керек.

Электрэнергетиканы басқару жүйесінде ЭЕМ маңызды мәні бар. Олдардың ролі энергетикалық жүйелердің техникалық дамуына байланысты өседі. Мұнда адамның функциялары жауапты және творчествалық болады.

Электрэнергетикалық жүйелерде барлық алынған энергия лезде тұтынылады. Электрлік жүктеменің нақты тербелістері генератор роторы айналуының кинетикалық энергиясы өзгеруінің есебінен өтемделеді. Егер жүктеме өссе, онда электр генераторы өндіретін қуат көбейеді. Мұнда ротор тежеледі және оның кинетикалық энергиясы азаяды. Жүктеменің төмендеуі генератор роторы кинетикалық энергиясының көбейуіне алып келеді.

Генератордың роторы турбинамен бір білікте орналасқан. Турбинаның айналу жиілігінің азаюы автоматты құрылғыларды іске қосады, олар генератор роторының айналу жиілігін өзгеріссіз сақтау үшін турбинаға бу немесе су беруді көбейтеді. Бұл өз кезегінде ЖЭС бу өткізгіштері мен бу генераторларында қысымның азаюын тудырады және бу генераторлары жұмысының режимін автоматты реттеу жүйесін іске қосады. Нәтижесінде судың, отынның және отынның жануына қажет ауаның берілуі көбейеді.

Сонымен, электр станциясының дайын өнімінің - электрэнергияның қоры болмаса да, отынның химия энергиясының электрлікке түрленудің аралық кезеңдерінде энергияның қоры болады: турбина және генератор айналуының механикалық энергиясы және будың ішкі энергиясы.

Энергетикалық жүйеге динамикалық қасиет тән. Ол жүйе жағдайының кез – келген өзгерістеріне тез реакция жасауынан байқалады. Жүйеде ұйытқулардың пайда болуы көп себептерге байланысты: кездейсоқ атмосфералық әсерлермен, қысқа тұйықтаулармен, жүктеменің өзгерулерімен, кейбір элементтердің ағытылуларымен (желілердің, трансформаторлардың, генераторлардың) және т.б. Үлкен және кіші ұйытқулардың әсерінен жүйе жағдайының өзгеруі болады. Кернеу және жиілік тербеледі, жалғайтын желілерде қуаттың ағындары өзгереді және т.б.

Осы кездегі энергетикалық жүйелердің автоматты басқарушы элементтердің көптігіне байланысты ұйымдастырудың жоғары дәрежесі бар. Басқару құрылғылары жұмыстарының нәтижесінде жүйе қалыптасып, үлкен ұйымдастырушылыққа келеді. Басқаратын және басқарылатын жүйелердің өзара әсерлесу процесі бірнеше тізбектелген кезеңдерден тұрады:

а) басқарылатын жүйенің жағдайы туралы мәліметтерді алу, яғни оның режимі туралы ақпарат;

б) бұл ақпаратты басқаратын жүйеге жіберу;

в) басқаратын сигналды беру мақсатымен (басқару бұйрығын) ақпаратты қайтадан өңдеу;

г) басқару бұйрығын орындаушы органға жеткізу және оны орындау, одан кейін бұйрықты орындау туралы басқаратын жүйеге ақпаратты кейін беру.

7 лекция. Электрэнергияны жеткізудің жаңа тәсілдері

Лекцияның мазмұны: электрберілістің газ желілері, криогендік желілер.

Лекцияның мақсаты: электрэнергияны қашықтыққа жеткізудің жаңа тәсілдерімен танысу.

Шекті қуаттарды одан әрі көтерудің мүмкіндіктері электрберіліс желілерінің кернеулерін көбейтуді және қиыстырмаларын өзгертуді талап етеді. Олар жалпы техникалық прогреспен, оның ішінде жартылай өткізгіш техниканың жетістіктерімен, жетілдірілген материалдармен, энергияны берудің жаңа түрлерін ойластырып жасаумен байланысты.

Соңғы кезде қиыстырмасы толық өзгертілген, ықшам және сонымен бірге үлкен өткізу қабілеті бар жаңа желілерді жасауға назар аударылуда. «Жабық» эксперименталды желілер электроқшаулағыш газбен толтырылған, жоғары кернеу сымдары ішінде орналасқан тұйықталған қиыстырмалар түрінде жасалынады (шамамен 500 кВ).

Электрберіліс газ желілерінің кабельдердің мүмкіндіктерінен едәуір асатын жоғары өткізу қабілеттері бар: 110 кВ газ желісінің өткізу қабілеті 0,25 ГВт, 220 кВ желісінің– 1,2 ГВт, 330 кВ желісінің – 3 ГВт, 500 кВ желісінің – 6,5 ГВт құрайды. Ірі қалалардың ішінде электрберіліс газ желілерінің жоғары өткізу қабілетін іске асыру үшін ауа айналатын жер астындағы тоннельдерді салу қажет. Бір қатар жағдайларда газ желілерін төсеу үшін метроның тоннельдерін пайдалануға болады. Электрстанциялардан қуатты шықпаларды жасағанда өткізу қабілеті станция блогының қуатына сәйкес электрберілістің жер үстіндегі және тоннельдік газ желілері қолданылады.

Ауа немесе басқа газбен толтырылған, метал қабырғалары бар қуыс құбыр түрінде жасалған, толқын өткізгішімен бағытталатын, электрмагниттік толқындар немесе жоғарыжиіліктік толқындар көмегімен энергияны жеткізетін электрберілістің сымсыз желісінің қағидалы мүмкіндігі бар. Бірақ ондағы жеткізетін қуаттардың масштабтары басқа, ал мұнда энергияның шығындар мәселесі электрберілістің дәстүрлі желілеріне қарағанда күрделі емес. Қазіргі уақытта өндірісте мұндай желілерді іс жүзінде іске қосу олардың төменгі тиімділігіне байланысты мүмкін емес.

Жақын аралықта өткізгіштерін азотпен салқындататын жаңа асқын өткізгіш желілер жеткілікті перспективалы болуы мүмкін. Криогенді электрберіліс желілері, яғни 80^оК төмен салқындатылған, екі топқа бөлінеді: гиперөткізгіш және асқынөткізгіш.

Желі арнаулы бітеу қабықпен қапталады, оның ішінде ток өткізгіштердің салқындауын және желінің барлық ұзындығында төменгі температураны ұстауын қамтамасыз етеді. Желіні салқындату оның трассасында дискретті орналасқан арнайы криогенді қондырғылармен жасалынады. Криогенді сұйықтардың олардың буымен салыстырғанда үлкен жылу сыйымдылығы және жылу өткізгіштігіне байланысты сүйемелденетін жұмыс температурасы криогенді сұйықтардың температурасына жақын болу керек. 7.1 суретінде электрберілістің криогенді желісінің типтік жасалынуы көрсетілген.

7.1 суреті – Айнымалы ток электрберілісінің фаза сайын экрандалған криогенді желісінің типтік қиыстырмалық жасалынуы

Криогенді желінің бірінші қабығы 1 гелиймен, үшіншісі 3 – азотпен салқындатылады. Гелий және азотты қайтару үшін 6 және 7 құбырлар қарастырылған. Бірінші және екінші 2 қабықтар арасында, және үшінші және төртінші 4 қабықтар арасында – вакуум. Токөткізгіштер 5 гелийге батырылған және бірінші қабықта полиэтиленнен немесе басқа арнайы таңдалған синтетикалық материалдардан жасалған арнаулы кергіштермен бекітілген.

Электрберілістің криогенді желілері едәуір жаңа техникалық мүмкіндіктерді ашады. Ұзындығы ықшам айнымалы ток электрберілісінің гиперөткізгіш және асқынөткізгіш желілері техникалық проблемалардың үлкен шеңбері шешілгеннен кейін әдеттегі типті кабель желілерімен бәсеке бола алады, қол жететін өткізу қабілеті 5 – 10 ГВт. Өткізу қабілеті 100 ГВт тұрақты ток электрберілісінің асқынөткізгіш желілері тұрақты токтың ауа желілеріне потенциалды бәсеке болуы мүмкін, егер электрэнергияны үлкен мөлшерде асқын ұзаққа тасымалдау үшін экономикалық мүмкіндіктер пайда болса.

110 - 500 кВ электрберілістің кабель, газ және криогенді желілерінің өткізу қабілеті және шектеулі ұзындықтары 7.1 кестесінде келтірілген.

7.1 кестесі – Ұзындығы ықшам электрберілістің кабель, газ және криогенді желілерінің өткізу қабілеті және шектеулі ұзындықтары

8 лекция. Электрмен жабдықтау жүйелері туралы негізгі мәліметтер

Лекцияның мазмұны: электрэнергияның тұтынушылары, электрмен жабдықтау жүйелеріне қойылатын талаптар.

Лекцияның мақсаты: электрэнергия тұтынушыларының сипаттамасы, электрмен жабдықтау жүйелеріне қойылатын талаптарды зерттеу.

8.1 Негізгі терминдер мен анықтамалар

Электрмен жабдықтау деп тұтынушыларды электрэнергиямен қамтамасыз етуді айтады, электрмен жабдықтау жүйесі – тұтынушыларды электрэнергиямен қамтамасыз етуге арналған электрқондырғылардың жиынтығы. Электрмен жабдықтау жүйесі ауданды, қаланы, кәсіпорынды электрмен жабдықтайтын өзара байланыстағы электрқондырғылардың жиынтығы деп те анықталуы мүмкін.

Тұтынушы –электрэнергия қабылдағыштары электр торабына қосылған және электрэнергиясын пайдаланатын кәсіпорын, мекеме, аймағы бөлек цех, құрылыс алаңы, пәтер.

Электрэнергия қабылдағышы – электрэнергияны пайдалану үшін энергияның басқа түріне түрлену жүретін құрылғы (аппарат, агрегат, қондырғы, механизм) (немесе электрлікке, бірақ басқа параметрлермен).

Арналымы жалпы электрмен жабдықтау жүйесі – әртүрлі тұтынушыларды электрэнергиямен қамтамасыз етуге арналған энергиямен жабдықтайтын ұйымның электрқондырғылары мен электр құрылғыларының жиынтығы.

8.2 Электрэнергия тұтынушыларының негізгі топтары

Орындайтын функцияларынан, энергия жүйесінен қоректену сұлбасын қамтамасыз ету мүмкіндіктерінен, электрэнергия және қуаттың шамасынан және тұтыну режимдерінен, электрэнергияны пайдалану ережелерінің ерекшеліктерінен тәуелді электрэнергия тұтынушыларын келесі негізгі топтарға бөлу қабылданған:

- өндірістік және соларға теңестірілген;

- коммуналдық - тұрмыстық;

- электрлендірілген көлік;

- өндірістік ауылшаруашылық.

Өндірістік кәсіпорындар электрэнергияның 30 дан 70% дейін тұтынады. Өндірістік тұтынудың едәуір айырмашылығы әртүрлі елдердің индустриалдық дамуы мен ауа – райы жағдайларымен анықталады; индустриалды дамыған елдер үшін бұл энергия тұтынудың 50-70% санды мәндері бар. Бұл топқа машина жасау, қара және түрлі – түсті металлургия, химия өндірісінің, құрылыс материалдарының және көптеген басқа өндірістердің кәсіпорындары кіреді.

Электрқабылдағыштардың қосынды орнатылған қуаттары және оларға сәйкес өндірістік кәсіпорындардың электр жүктемелері өте кең шектерде өзгереді, шамамен мегаватт бірліктерінен (металды өңдеу, майда машина жасау және т.б.) 300-500 МВт және жоғарыға дейін (ірі машина жасау, қара металлургия, алюминий мен басқа түрлі – түсті металдардың электролизі). Сонымен бірге кәсіпорындардың негізгі бөлігі үшін 30-150 МВт арасындағы қуаттар кездеседі.

Коммуналды – тұрмыстық тұтынушыларды электрмен жабдықтау. Бұл топқа қалалар мен елді мекендердің тұрғын аудандарында орналасқан ғимараттардың кең ауқымы жатады. Бұл – тұрғын ғимараттары, әкімшілік – басқару ғимараттары, оқу және ғылыми мекемелері, денсаулық сақтау, мәдени – бұқаралық, қоғамдық тамақтану және т.б. ғимараттары. Тұрғын және қоғам ғимараттарында электрқабылдағыштардың орнатылған қуаты (типінен, қабаттар және тұрғын секциялар санынан тәуелді) 100 - 200 кВт – тан мегаватт бірліктеріне дейін құрайды.

Бұл арналымдағы ғимараттардың осы кездегі электрқабылдағыштарының негізгі типтері электр жарықтандырудың аспаптары, қыздыратын аспаптар (плиталар, жылыту, ыстық су), тоңазытқыштар, ауа қоңдаушылары және электрондық типті әртүрлі аспаптар (аудио - видеотехника, және т.б.). Жарықтандырушы қондырғыларда қыздыру шамдарының және қыздыратын электрқабылдағыштардың көптігі ғимараттардың кірмелеріндегі жүктемелердің тәулік максимумдер сағаттарында қуат коэффициенттерінің жоғары мәндерін анықтайды (0,9 - 0,95).

Электрлендірілген көлікті электрмен жабдықтау. Тұрақты токтағы электр көлігінің түзетуші қосалқы станциялары (қалалық, өндірістік, қалааралық) және айнымалы токтағы қалааралық электр көлігінің төмендеткіш қосалқы станциялары электрэнергетикалық жүйелердің электр тораптарынан электрэнергиямен қоректенеді. Сонымен қатар қалалық электр көлігінің қосалқы станциялары (трамвай, троллейбус, метрополитен) қалалардың аймағында орналасады және қалалық тораптардың электрэнергия тұтынушылары болады. Энергия жүйелерінің электр тораптарынан тікелей қоректенетін қалааралық көліктің төмендеткіш қосалқы станциялары әдетте елді мекендердің маңайында немесе жақын орналасады. Қалааралық көліктің төмендеткіш қосалқы станциялары 35-110-220 кВ тораптарынан қорктенеді.

Электр көлігінің электрмен жабдықтау жүйелерінің электрмен жабдықтау сенімділігі жоғары болу керек.

Ауыл шаруашылығын электрмен жабдықтау. Ауыл шаруашылығын электрмен жабдықтау жүйесіне ауылшаруашылық аудандарының аймағында орналасқан барлық тұтынушыларды электрэнергиямен қоректендіру кіреді. Бұл – ауылшаруашылық өндірістерінің барлық түрлерін және ауылдық елді мекендердің коммуналды – тұрмыстық тұтынушыларының кешендерін электрмен жабдықтау. Бұл аймақтағы электрэнергия тұтынушыларының мысалы ретінде мал, құс, дән өңдейтін кешендер, дән және көкөніс қоймалары, бусандырғыш қондырғылары, және тұрғын ғимараттар, медициналық, сауда, мәдени – ағартушы мекемелер және т.б. айтуға болады. Кейбір тұтынушылардың электр жүктемелері өте үлкен шектерде өзгереді: аз қабатты ғимараттар үшін киловатт бірліктерінен мал және дән өңдейтін кешендер үшін мегаватт бірліктеріне дейін.

Ауылшаруашылық тұтынушыларын электрэнергиямен қоректендіру көбінесе 35-110 кВ қосалқы станцияларынан жүргізіледі.

8.3 Электрмен жабдықтау жүйелеріне қойылатын негізгі талаптар

ЭҚЕ (ПУЭ) талаптарына сәйкес электрмен жабдықтаудың сенімділігі бойынша электрқабылдағыштар үш категорияға бөлінеді.

I категорияға жұмыстағы үзіліс адамдардың өміріне қауіп төндіретін, халық шаруашылығына едәуір ысырап жасайтын, қымбат тұратын негізгі жабдыққа зақым келтіретін, өнімнің жаппай бұзылуына алып келетін, күрделі технологиялық процестің, коммуналды шаруашылықтың ерекше маңызды элементтерінің жұмыс атқаруын бұзатын электрқабылдағыштар жатады.

I категория электртұтынушыларының мысалдары: қазан - утилизаторлар, сумен жабдықтау, канализация және газден тазалау сораптары, айналатын пештердің жетектері, қайнайтын қабаты бар пештер, газды тарататын пункттер, үзіліссіз прокаттың стандары, суды ағызу (водоотлив), көтеретін машиналар, басты желдетудің желдеткіштері, жоғары қысымның желдеткіштері, апатты жарықтандыру.

I категорияның құрамынан адамдардың өміріне қауіп төндіруді, жарылыстарды, өрттерді және қымбат негізгі жабдықтың зақымдалуын болдырмау мақсатымен өндірісті апатсыз тоқтатуға үзіліссіз жұмысы қажет электрқабылдағыштардың ерекше тобын бөледі. Қара металлургия үшін ерекше топтың электрқабылдағыштары ретінде домна пештерін сумен салқындататын сораптарының электрқозғалтқыштарын, ауа қыздырғыштарының газ араластыратын станцияларын, негізгі технологиялық қондырғылардың буландыру салқындауының сораптарын айтуға болады.

II категорияға электрмен жабдықтаудағы үзіліс өнімнің жаппай толық шықпауына, жұмысшылардың, механизмдер мен өндірістік көліктің жаппай тұрып қалуына, қала және ауыл тұрғындарының едәуір санының қалыпты тіршілігін бұзуына алып келетін электрқабылдағыштар кіреді.

III категорияға І және ІІ категориялардың анықтамаларына келмейтін барлық қалған электрқабылдағыштар жатады. Бұл негізгі цехтардағы әртүрлі көмекші механизмдер, өндірісі сериялы емес цехтар.

I категориялы электрқабылдағыштар екі тәуелсіз өзара резервтейтін қорек көздерінен электрэнергиямен қамтамасыз етілу керек. Бір қорек көзінен электрмен жабдықтау бұзылғандағы үзіліс басқасынан қорек автоматты қалпына келу уақытына ғана рұқсат етіледі (РАҚ әсер уақытына).

Тәуелсіз қорек көзі деп басқа қорек көздерінде кернеу жойылғанда регламенттелген кернеу сақталатын көзді айтады. Тәуелсіз қорек көздеріне екі шарт бірдей сақталғанда бір немесе екі электрстанциялар және қосалқы станциялар шиналарының екі секциясы немесе жүйелері жатады:

1) шиналар секцияларының немесе жүйелерінің әр қайсысының тәуелсіз көзден қорегі бар;

2) шиналардың секциялары (жүйелері) өзара байланыспаған немесе шиналардың бір секциясының (жүйесінің) қалыпты жұмысы бұзылғанда автоматты ағытылатын байланысы бар.

II категориялы электрқабылдағыштарды екі тәуелсіз өзара резервтелетін қорек көздерінен электрэнергиямен қамтамасыз ету ұсынылады.

Бір қорек көзінен электрмен жабдықтау бұзылғанда кезекші немесе оперативтік бригаданың көмегімен резервтік қоректі қосуға қажет уақытқа электрмен жабдықтаудың үзілістері рұқсат етіледі.

III категориялы электрқабылдағыштар үшін электрмен жабдықтау электрмен жабдықтау жүйесінің зақымдалған элементін жөндеу немесе ауыстыруға кететін үзілістер бір тәуліктен артық емес шартында бір қорек көзінен болуы мүмкін.

Басты төмендеткіш қосалқы станция бір көз деп есептеледі, егер бір екітізбекті желімен қоректенсе, екі көз деп есептеледі, егер екі біртізбекті желілермен (бөлек тіректерде) немесе әртүрлі трассалармен төселген екі кабель желілерімен қоректенсе. ЖЭО – ны бірнеше қорек көзіне қабылдауға болады, егер генератор істен шыққанда немесе секциядағы апатта басқа секциялар (генераторлар) жұмысын жалғастырса.

Кабель желісі үшін бөлек трасса – бұл бөлек (меншікті) траншея, блок, туннель (соңғы жағдай үшін бөлек трасса деп үшқабырғалы туннельде төсеуді айтады). I категориялы тұтынушыларды электрмен жабдықтау екі тәуелсіз қорек көзінен бөлек трассалармен жасалыну керек.

Категориялар – электрмен жабдықтау сұлбасын анықтайтын маңызды шарттардың бірі.

Әдебиет тізімі

1 Идельчик В.И. Электрические системы и сети: Учебник для вузов.- М.: Энергоатомиздат, 1989.

2 Электрические системы: Электрические сети /Под ред. В.А. Веникова.- М.: Высшая школа, 1997.

3 Электрические системы и сети в примерах и иллюстрациях: Учеб. пособие для электроэнергетич. спец/ Под ред. В.А. Строева.- М.: Высш. шк., 1999.

4 Евдокунин Г.А. Электрические системы и сети: Учебное пособие для электроэнергетических спец. вузов. – СПб.: Издательство Сизова М.П., 2001.

5 Герасименко А.А. Передача и распределение электроэнергии: Учеб. пособие. – Ростов-на Дону: Феникс, 2006.

6 Лыкин А. В. Электрические системы и сети: Учебное пособие. – Новосибирск: НГТУ, 2008.

7 Соколов С.Е, Сажин В.Н, Н.А. Генбач Н.А. Электрические сети и системы. Учебное пособие. – Алматы: АИЭС, 2010.

Мазмұны

Кіріспе

1 лекция. Электрэнергиясын жеткізу және тарату жүйелерінің жалпы сипаттамасы.

2 лекция. Электр тораптарын жіктеу. Электр тораптарына қойылатын талаптар.

3 лекция. Электрберіліс ауа желілерінің негізгі элементтерінің қиыстырмалары.

4 лекция. Кабель желілерінің қиыстырмасы туралы негізгі мәліметтер.

5 лекция. Электрэнергияны қашықтыққа жеткізу.

6лекция. Электрэнергетикалық жүйелерді басқару.

7 лекция. Электрэнергияны жеткізудің жаңа тәсілдері.

8 лекция. Электрмен жабдықтау жүйелері туралы негізгі мәліметтер. Әдебиет тізімі

Св. план 2013 г поз. 230

Поиск по сайту: