Алматы 2012 9 страница

(40)

мұндағы d₁₀ -және d₁ - 10-шы және 1- дециль;

(41)

мұндағы d₁₀ ,d₁ - 4-ші және 1-ші квартиль.

Қор коэффициенті (К_д) оныншы және бірінші децильді топтардағы орташа халық табыстарының қатынасы арқылы анықталады:

(42)

мұндағы d₁, және d₁₀ - ең аз табыс алатын 10% халыкқтың және ең бай халық, белгінің 10%-ы алатын 1 адамға шаққандағы орташа айлық табыс.

Соңғы жылдары теңсіздік шамасын анықтау үшін Лоренц қисығы немесе шоғырлану қисықтарыньң көмегімен халық табыстарының әр түрлілігін сызбаша түрде көрсету кең таралған. Оларды құру үшін абсцисс осінде ең аз табыс алатыннан бастап халық санының кумулятивті үлестері белгіленіп, ординат осінде - алынатын табыстың кумулятивті үлесі көрсетіледі.

Сурет 15. Нақты таралу сызығы (Лоренц қисығы)

Лоренц қисығын салу үшін зерттеліп отырған жиынтыкқ бірліктерінің (белгілі бір табыс алатын халық топтары) үлестіру жиілігінің таралуы (частотное распределение) мен осыған байланысты зерттеліп отырған белгінің (халықтың i тобының табыс мөлшері) үлестіру жиілігінің таралуы міндетті түрде болуы керек. Үлестіру жиілігінің таралуы халық табысының 1 адамға шаққандағы мәнін немесе жан ұядағы барлық табысты (совокупный доход) 1адамға шаққандағы мәнін есептеп білуге де болады.

Ал, Лоренц қисығын салуда есептеу ыңғайлы болуы үшін әдетте жиынтық бірліктері бірдей топтарға бөлінеді: мысалы, 10-шы топ әрқайсысында 10% жиынтық бірлігі бар. Лоренц қисығы 45⁰ бұрыш арқылы өтетін түзу мен дәлме-дәл келеді және егер әр табыс алушыға үлестері тең тиетін жағдайда, яғни 10% халыққа табыстың 10% тисе, 20% халыққа табыстың 20% және с.с. жағдайда бұл біркелкі таралу сызығы немесс абсолюттік теңдік қисығы деп аталады. Табыстың шоғыр­лануы (концентрация) қаншалықты күшті болса, Лоренц қисығы біркелкі таралу қисығынан соншалықты ауытқиды және керісінше, шоғырлану қаншалықты әлсіз болса, бұл сызық соншалықты түзуге жақынырақ, орналасады.

Эмпирикалық мәліметтер бойынша алынған Лоренц қисығының нақты теңдік түзуінен ауытқу деңгейі халықтың табыстары бойынша, халық ішіндегі топтардың әр түрлі табыстары бар екенін және 1 адамға шаққандағы табыстар таралуының біркелкі еместік деңгейін көрсетеді.

Шоғырлану деңгеін біркелкі таралу сызығы және шо­ғырлану қисығымен шектелген көлем ауданымен анықталады. Бұл S₁, ауданы қаншалықты үлкен болса, S₂ ауданы сон­шалықты кіші, шоғырлану деңгейі соншалықты жоғары. S₁ ауданын тузуден төменгі үшбұрыш ауданымен (S₁+ S ₂) салыстыруда Джинни коэффициенті пайдаланылады.

(43)

мұндағы - халықтың i тобының жалпы халық санынан үлесі,

- табыстың i мөлшерінің жалпы табыс көлемінен үлесі,

- табыстың i мөлшерінің жалпы табыс көлемінен жинақталған үлесі.

S₁ жэне S₂ аудандарының мөлшері туралы мәліметтерді біле отырып, Джинни коэффициент S₁ ауданыныц ¹/₂-ге те S₁ жэне S₂ аудандарының қосындысына қатынасы ретінде есептеуге болады

Егер зерттеліп отырған жиынтық 10 бірдей топтарға бөлініп және жиіліктері пайызбен (процентпен) белгіленсе, онда бұл коэффицент мына түрде болады:

Джинни коэффициентінің максимальды мәні 1-ге тең (нақты теңсіздік), ал мииимальды мәні 0-ге тең (нақты теңдік). Мұның мәні 1-ге қаншалықты жақын болатын болса, табыстың жеке халық топтарының шоғырлануы соншалықты үлкен деңгейде.

Кедейлшілік шегі мен деңгейін зерттеуде минимальды мүмкін деңгейдегі тұтынуды қамтамасыз ететін табыстың шегі белгіленеді Бұл жағдайда мүмкіндігнше минимальды деңгейдегі тұтынуды қамтамасыз ететін табыстың шегі анықталады, яғни халықтың нақты табыстарын салыстыруға қолайлы минимальды өмір сүрудің құндық көлемі анықталады. Күнкеріс минимумы өмір сүруді қамтамасыз ететін өмірдің минимальды деңгейі немесе өмір сүруді ұстап тұру үшін қажетті тұтыну деңгейі. Бұл деңгей бағаға байланыссыз сатып алынуы қажет жеке игіліктердің (бір-бірімен оның ауыстыруға болмайтын) минимальды санымен сәйкес келеді.

Минимальды азық-түлік «кәрзеңкесінің» құны әр азық бойынша тұтыну мөлшерін оның орташа бағасына көбейту арқылы анықталады.

Халықтың ең кедей деген бөлігінің табыстары туралы мәліметтер табыс тапшылығы көрсеткішін есептеуде негіз болып табылады. Бұл көрсеткіш күнкөрістің аз көрсеткіш деңгейіне де жетпейтін халықтың жиынтық табысына тең.

Кедейлік деңгейінің өсуін талдауда кедейліктің тереңдік индексі

(44)

мұндағы N - зерттелетін үй шаруашылықтарының жалпы саны;

n – күнкөрістің ең аз деңгейінен төмен табыс алатын үй шаруашылық саны;

С_min - і-ші үй шаруашылығы үшін, оның жастық, жыныстық құрылымы ескеріліп есептелінген 1 адамға шаққандағы орташа күнкөрістің ең аз деңгейі;

D_min–күнкөрістің ең аз деңгейінен төмен табыс алатын і–ші үй шаруашылығының 1 адамға шаққандағы орташа табысы.

Халықтың әлеуметтік-экономикалық бөліну деңгейін бейнелейтін көрсеткіштер өмір сүру деңгейінің көрсеткіштер жүйесінде маңызды орын алатынына қарамастан, ол халықаралық салыстыруда үлкен мәселе болып табылады, өйткені қоғамның тұрмысын және халінің деңгейін бейнелейтін, сонымен қатар халықтың өмір сүру деңгейін білу, бұл негізінен біртұтас индикатор құру қажеттігі ең өзекті болып табылады.

Вариациялық коэффициент, дифференсация көрсеткіші түсінігін 9-кестедегі мысалды жалғастырып төмендегідей нәтижелерді талдауға болады.

Орта (центр) ретінде, орта мәнді немесе медиананы қолдансақ, вариация бірлік өлшем көрсеткіштер үшін, квартильдік ауытқуды қолданамыз ( -квартильдік ауытқу)

(45)

- бірінші және үшінші квартильдің таралуы.

Квартиль дегеніміз - жиынның 25 пайызындағы (%) бірліктердің таратылу қатарларандағы ранжирленген көрсеткіші. Ранжирленген көрсеткіштер - . Ал мен 25 пайызыдан (%) артық бірліктері.

(46)

-төменгі интервал шекарасындағы бірінші квартильде орналасқан;

- жиындағы қайталану интервалдары;

- бірінші квартиль тұрған интервалдардың қайталануы.

(47)

9-кесте үшін тауып, есептейміз:

(47)- формуланы пайдаланып -ды табамыз,

сонда:

Симметриялық және симметриялық емес таратылуларда -дың жуық мәні болады. Ол ауытқу ашық интервалдар мен орта квадраттық ауытқуды табу үшін қолданылады. Қатысты вариациялық ауытқудың көрсеткіші ретінде бірлік өлшем үшін орташа мәндері бір немесе түрлі жиындардан алынған болса, онда қатысты вариациялық ауытқу көрсеткіші төмендегідей есептелінеді:

Сызықтық қатысты вариациялық көрсеткіші үшін:

Вариациялық коэффициентті есептейміз:

Квартильдік қатысты вариациялық ауытқу көрсеткіші төмендегідей:

Бұл мәндерді вариациялық бірлік өлшемдер жиынын біркелкі немесе, біркелкі емес түрлерін анықтау үшін қолданады. Егер жиын біркелкі болатын болса, вариациялық көрсеткіштер 33 (%) пайыздан аспауы керек.

9-кесте үшін:

.

Сол сияқты:

Осы коэффициенттерге сүйенсек, барлық коммерциялық банктерде ақша салымдарынан жиналған ақша көлемінің біркелкі түсім деңгейін алды деуге болады.

Топталған бірлік өлшем көрсеткіштері тек қана арқылы есептелініп қоймайды, олар үшін ішінара топтар мен топаралық шашырандысының вариацияларын есептеу керек. Оның негізі көбінесе топталған кездегі түрлі факторлардың бірліктерге әсерін анықтауға көмек береді.

Орта мәннің жеке бірлік көрсеткіштердің жалпы орташа мәннен ауытқуы, мынаған тең:

Ішінара шашырандыны дегенбіз және ол былай өрнектеледі:

Топаралық шашырандыны деп белгілесек, оның формуласы:

(54)

топтар саны;

топтағы бірлік саны;

әр топ ортасының мәні;

- барлық жиынның орташа мәні.

(54) формуладағы топаралық шашыранды әр топтың жеке ортасының мәні барлық жиынға ортақ орташа жиынның арасындағы топаралық мәні. Бұдан түрлі фактордың бірлік өлшемге әсер етеуші мәндерінің мінездемесін осы төмендегі формулалар арқылы есептеледі.

Орта шашырынды:

. .

дифференсацияның децильдік коэффициенті үшін мысал-4 тегідей

…… ……………………………

………………………………….

…………………………………….

9-кесте бойынша фондалық биржа коэффициенті:

Жоғары деңгейдегі банктерде кіріс 10%-пайызға, 2 есе көп. Ал екінші деңгейдегі банктерде керсінше -10% -дай, яғни 2 есе кем кіріс алады.

=12000-18000 теңге жалақы алатын адамдар саны.

=54000-60000 теңге жалақы алатын адамдар саны.

Формула бойынша есептейтін болсақ:

Бұл коэффициент жан басына шаққандағы орташа жалақының 10%-ы, өте жоғары жалақы алатын адамдардың тобынан тұрады. Ал ең төменгі жалақы алатын адамдардың саны -4,5 еседей көп екендігін көруге болады.

Негізгі әдебиеттер: 3 [7-11], 6 [18-29].

Бақылау сұрақтары

1. Халықтың өмір деңгейі әр түрлілік статистикасы дегеніміз неде

2. Лоренц қисығы нені зерттейді

3.. Джинни коэффициенті нені зерттейді

4. Дицильді, квартильді дифференциация коэффициенттері қалай есептелінеді.

5. Халықтың табысының әр түрлілік статистикасы дегеніміз неде

2.3 Практикалық сабақтар жоспары

1.Тақырыпты түсіндіру.

2.Есепті шығару.

3.Есеп нәтижесін талдау.

№1 практикалық сабақтар. Статистикалық жинақтау мен топтаулар.

Тапсырма 1. Статистикалық мәліметтерді жиынтық бірліктерге топтау

Тапсырма 2. Статистикалық мәліметтерді нышанға байланысты жинақтау

Әдістемелік ұсыныстар. Жинақтау және топтау түрлері

Негізгі әдебиеттер. 1,6,7.

Бақылау сұрақтары:

1. Статистикалық жинақтау көрсеткіші қанша?

2. Жинақтауда қай көрсеткіші маңызды?

3. Көрсеткіштердің ерекшеліктері неде?

№2 практикалық сабақтар. Статистикалық бақылау және нақты, қатысты шамалар әдістеріне есептер шығару

Тапсырма 1. Бақылау мәліметтерінің нақты және қатысты өсіңкісін табу

Тапсырма 2. Мәліметтердің қатысты өсіңкі мен кемімесін есептеу

Әдістемелік ұсыныстар. Статистикалық бақылау экономикалық байланыстар кестесі

Негізгі әдебиеттер. 2, 3, 6.

Бақылау сұрақтары

1. Статистикалық бақылау экономикалық байланыстар көрсеткіштері қандай?

2.Нақты көрсеткіштердің элементі қандай?

3. Қатысты шаманың өсу немесе кему көрсеткіштері қалай есептелінеді?

№3 практикалық сабақтар. Орташа шамалар: мода мен медиана.Шашырандыға есептер.

Тапсырма1.Орташа арифметикалық, гормоникалық, геометрикалық әдістеріне есеп

Тапсырма 2.Шашыранды және квадраттық ауытқу әдістеріне есептер шығару.

Әдістемелік ұсыныстар. Орташа шамалар мен шашыранды қасиеттерін есептеу формуласы.

Негізгі әдебиеттер. 3, 6.

Бақылау сұрақтары

1. Орташа шамалар көрсеткіштері қандай?

2. Мода мен медиана кестесін көрсетіңіз?

3. Шашыранды қасиеттерін атаңыз.

№4 практикалық сабақтар. Өзгерменің көрсеткіштері және оларды есептеу тәсілдері

Әдістемелік ұсыныстар. Өзгерменің көрсеткіштерін есептеу

Тапсырма 1.Өзгерменің көрсеткіштері пайдалану тәсілдері

Тапсырма 2. Шашырандыға есептер шығару

Негізгі әдебиеттер.1,6,7.

Бақылау сұрақтары

1Өзгерменің көрсеткіштері маңыздылығы неде

2. Шашырандының қасиеттері мен формуласын талдау

3. Шашырандының экономикада қолданылуы

№5 практикалық сабақтар. Орта жылдық халық саны, тығыздығын бағалау.

Тапсырма 1. Халық статистикасы көрсеткіштері мен есептері

Тапсырма 2. Табиғи халық өсуі коэффициенттеріне есеп шығару

Әдістемелік ұсыныстар. Коэффициенттер менорта хронологиялқ шаманы есептеу

Негізгі әдебиеттер. 6,7.

Бақылау сұрақтары

1. Тұрақты тұрғын халық саны мен тығыздығын бағалау коэффициенттері

2. Халық статистикасы санақ түрлері мен қажеттілігі?

3. Орта хронологиялқ шаманы есептеу көрсеткіштері?

№6 практикалық сабақтар. Өсіңкі қатарлар әдістері

Тапсырма 1. Өсіңкі қатарлар түрлеріне есеп және талдау

Тапсырма 2. Өсіңкі қатарлар мүмкідігін бағалауға есептер

Әдістемелік ұсыныстар. Өсіңкі қатарлар әдісімен болжау

Негізгі әдебиеттер.6.

Бақылау сұрақтары

1.Өсіңкі қатарлар көрсеткіштері мен формулалары қандай?

2. Өсіңкі қатарлар түрлері мен бағалау көрсеткіштері?

3. Өсіңкі қатарлар өрнегі

№7 практикалық сабақтар. Ең кіші квадраттар әдісін талдау

Тапсырма 1. Ең кіші квадраттар әдісінің коэфиценттерін шығара білу

Тапсырма 2. Ең кіші квадраттар әдісінің коэфиценттерін негізі неде?

Әдістемелік ұсыныстар.

Негізгі әдебиеттер. 6,7.

Бақылау сұрақтары

1. Ең кіші квадраттар әдісінің маңыздылығы

2. Ең кіші квадраттар әдісінің экономикада қолданылуы

3. Ең кіші квадраттар әдісінің коэфиценттерін зерттеу

№8 практикалық сабақтар. Корреляция-регрессия теңдеулеріне есептер

Тапсырма 1. Корреляциялық байланыс теңдеуін пайдаланып есеп шығару.

Тапсырма 2. Регрессия теңдеуінде және а, в коэффициенттерін есептеу.

Әдістемелік ұсыныстар. Корреляция-регрессия теңдеулерінің есептеу әдістері.

Негізгі әдебиеттер. 6,7.

Бақылау сұрақтары

1. Корреляция дегеніміз не?

2. Регрессия теңдеулері не үшін, қандай параметрлер қажет?

3. Корреляция-регрессия әдісінің тиімділігі неде?

2.5 Оқытушының жетекшілігімен орындалатын студенттердің өзіндік жұмыстары бойынша өткізілетін сабақтардың жоспар-кестесі (СОӨЖ):

2.6 Студенттердің өзіндік жұмыстары бойынша өткізілетін сабақтардың

жоспар-кестесі ( СӨЖ )

2.7 Өзіндік бақылау үшін тест тапсырмалары

Поиск по сайту: