Жоспары. 1.ХХ ғасырдағы әлем әдебиеті, Франциядағы әдебиет

1.ХХ ғасырдағы әлем әдебиеті, Франциядағы әдебиет.

2.Э. Золя шығармашылығы,Э.Золья натурализмнің теоретигі,Франциядағы сыншыл реализм. Ги де Мопопсан шығармашылығы,Мопассан шығармаларындағы адам арманының өшуі

3.ХХ ғасырдағы Германия әдебиеті,.Томас Манн шығармашылығы,Генрих Манн өмірі мен шығармашылығы. Томас Манн новеллаларындағы өнер мәселелері тақырыбының көтерілуі,Скандинавия елдерінің әдебиеті. Генрих Ибсен шығармашылығы мен өмірі.Скандинавия елдерінің әдебиетіндегі сыншыл реализмнің қалыптасуы, натуралистік, символистік эстетика

Эмиль Золя – жазушы. Эмиль Золя ХІХ ғасырдың жартысында француз халқының өмірбаянын ашып жазған жазушы. Эмиль Золя Бальзактың сол кездегі жазушылардың еңбектерін жалғастырған жазушы. Францияның буржуазия кезіндегі идеологиясын жалғастыруда көп еңбегі сіңген. Эньгелс оны мойындаған. Ол уақыттағы адамдарды шындыққа тартқан.

Максим Горький айтқан «Золя деген ол өмірдің қиыншылығын көрген ол шындықты ашып айтатын жазушы.» Золя бір-бірімен айтысты тартысты жақтырмаған, сол айтыс тартыстың барлығын жеңіп шығып өз дегеніне жеткен. Дегеніне жете тұра сол айтысқан адамдарды өзіне мойындата білген. Золя өз заманының баласы болған.

Эмиль Золя 1840 жылы 2 сәуір күні Париж қаласында дүниеге келген. Бірақ балалық шағы т Оңтүстік Францияда Эксе қаласында өткен. Оның әкесі Италияның сол кездегі талантты инженері болған. Әкесі 1847 жылы дүниеден өтеді. Эмиль Золя 7 жасында әкеден айрылады. 1858 жылы Эмиль Золя Париж қаласына көшіп келеді. Сол Париж қаласына Бакалаврға экзамен тапсырады. Бірақ арманына жете алмайды. Эмиль Золя қиналғаннан соң жұмыс іздейді. Сөйтіп, 1862 жылы жұмысқа тұрады. Ол әр күні әртүрлі жұмыстар істеді. Ол кітапханада, складта және газет-журналдар тасыды. Сол газет-журналдарға өзінің әңгімелерін, мақалаларын жаза бастады. Ол кейін жұмысты тастап, жазумен айналысты.

1864 жылы Эмиль Золя «Ертегі Неон», 1865 жылы «Испавед Клода», 1866 жылы «Зовет умершей», 1867 жылы «Марсельские тайны» шығармаларын жазды. 1867 жылы «Тереза Ракен» 1868 жылы «Мадлен Фера» лирикасын жазды.

Эмиль Золя 1851 жылдан 1871 жыл аралығында 25 жыл бойы эпопея жазды. Осындай көп жылдық еңбегінің арқасында Эмиль Золяның өмірге деген көзқарасы өзгерді. Өзгергені соншалықты суретшілердің суреті сияқты сөзімен мойындатқан. Бұны М.Горький мойындаған ХІХ ғасырдағы «Париж коммунасы» көтерілісі өміріне қатты ықпал етті. 1892 жылы «Разгром» деген романын жазды. 90 мен 900 жыл аралығында «Ругон Маккарами» жұмысын аяқтағаннан кейін екі сериялды роман жазды. 1) «Три города» (1894-1898 жж) аралығында және «Четыре Евангелия» (1899-1902 жж) аралығында жазды. Золяның шығармашылығы 1902 жылы аяқталды. Сөйтіп, 1902 жылы Эмиль Золя уланып дүниеден өтті.

Эмиль Золяның эстетикалық көзқарасы. Эмиль Золяның эстетикалық көзқарасы 1864 жылдары басталды. «Моя ненависть» деген еңбегінде эстетикалық көзқарасын банядап жазған. Өзінің еңбектерінің ішінде әдебиет солармен байланыстыру арқылы медициналық еңбектерімен де қатынас жасаған. Клода Бернара деген медиктің еңбегімен өзінің еңбегін байланыстыра жазған.

«Ругон Маккара» «Ругон Маккара» эпопеясы (1871-1893жж) аралығында дүниеге келді. Осы еңбегінің өзі жиырма романнан тұрады. Осы эпопеяны жазуда 1868 жылы ойында болған, сөйтіп, 1871 жылы эпопеяны жаза бастаған. осы еңбекті жазуға ықпал еткен нәрсе өзінің ата тегін, жеті атасын жазудан бастаған. Бір жанұяның төрт ата тегінен бастап жазған. «Ругон Маккара» еңбегі өте күрделі, өте ауқымды, көп жақты еңбегі болған. Сол еңбегінің ішінен бөлек-бөлек роман шығаруға болады. Соның ішінде «Карьера Ругонов», «Добыча», «Чрево Парижа», «Накипь», «Деньги» және «Западня», «Жерминаль» «Земля», «Завоевание Плассана», «Проступок аббата муре», «Доктор Паскаль».

«Карьера Руганнов» Буржауазиялық романы бірінші романы 1871 жылы жазылған. Біріншісінде сол жанұяның тегінен жеті атасынан бастаған. Соның басты кейіпкері Аделайда Фук деген әйелдің өмір өте қайғылы болған. Күйеуі Ругон деген христиан дінінен шыққан қаңғыбас маскүнем болған екен. Бұл роман осындай қайғылыдан басталады. Эмиль Золя романды өте қайғылы етіп жазады. Буржазиялық роман «Карьера Руганов» романына ұқсас «Добыча» романы 1871 жылы дүниеге келеді.

Француз әдебитіндегі реализмнің қалыптасып 30-40ж міндетті түрде саяси оқиғаларымен байланыстырамыз. Әсіресе, 1830 жылғы Июль ревалюциясының эсері мол болды. Сондықтан Гюго "Когда нибудь июль 1830 года будет признак датой столько же литературной как и политической" дейді. 1931ж Францияда 60-тан астам мерзімді баспасөз жүмыс істеді. Журналистика барынша өркендеп жаңа патшаның қура бастайды. Журнплистикадағы демократизация барынша өркендеді. 1931 ж Э.Потье, П.Ж. Берансенің төңкерісшіл рухтағы шығармалары шыға бастады. Сонымен қатар Июль ревалюциясының оқиғалары Бальзактың, Стендалдің, Мериленц Ж.Сондтың А. де Массе шығармаларында барынша көрініс тапты. Міне осы түста 30-40 жылдары тек саясатты ғана емес тендецияларды эдістерде күрес жүрді. Білесіздер, 20 жылдары романтиктер классцизмдер түгелдей жеңіп, Ламартин академик болып сайланып Гюгоның жаңа мектептің өкілі ретінде танылды. Оның «Предислови реализмін де орнын ашты. Бүл түхта бүл екі эдіс антогенистік қарама-қарсы деңгейде болған жоқ. Бүл екі эдеби эдіс бірін-бірі толықтырып отырады десек те болады. Мысалы Гюгоның «Собор Паринском боголитерей» 1830 жылғы оқиғалар суреттеледі. Сонымен қатар уличнал танцовщица мен тексіз қүл образдары бейнеленеді немесе Стендаль өзін романтикпін деп есептейді және Сенакль романтикалық әдеби үйымның мүшесі болады. Өзінің алғашқы шығармашылық жолын романтизмнен бастаған Стендаль «Қызыл мен қара» арқылы нағыз реализмді көрсетті. Сөйтіп Француз әдебиетінде XIX ғасырда Бальзак, Стендаль, П. Мериме, Г. Флобер шығармашылығы арқылы өзінің тек классикалық деңгейіне жетті Бальзак, Стендаль, П. Мериме, Г. Флобер шығармашылығы арқылы өзінің тек классикалық деңгейіне жетті. XX ғасырда сыншыл реализм батыс (1871-1917), (1917-1945), (1945-1970) европалық әдебиетте басты бағыт эдістердің бірі болды. Мысалы: француз, ағылшын, неміс, скандинавия. Сыншыл реализм бүл елдерде өзінің үлттық спецификалық ерекшеліктерімен дамыды. Мысалы: Франция, Англия сияқты елдерде реализм Бальзак, Стендаль, Диккенс, Теккерей салған классикалық реализмнің жалғасы ретінде өрістесе, ал басқа елдерде Америкада, Латын Америка елдерінде романтизмнен кейін туындады.

XIX ғасырдағы сыншыл реализм XX ғасырда заманға сай өзіндік жаңа бет-пердесімен, өзгешеліктерімен келді.Мысалы: XIX ғасырдағы сыншыл реализмде зүлымдықты жақсылық жеңетініне сенім болса, сонымен қатар буржуазиялық қоғамды түгелдей жоққа шығармаса, XX ғасырдағы сыншыл реализмде бүл оптимистік көзқарас қүлдырайды. Мысалы: ол Францияда, Мопасан, А. Франс. Англияда Гольдони Б. Шоу. Германияда Т. Манн, Г. Манн шығармашылықтарымен ерекшеленеді. Міне осыдан келіп олардың шығармашылықтарында трагедия, қапалылық, өмірден түңілушілік көрінеді.

1850 жылы Франция Бальзактан айрылды, оның алдында 8 жыл бұрын Стендаль қайтыс болған болатын, В. Гюго қуғында болады. Ж. Санд эдебиеттен аулақтай бастайды. Міне осы кезде француз әдебиетіне жаңа лек келеді. Олардың алдында жаңа қоғамның әлеуметін, философиялық және әдебиеттің көркемдік мәселелерін шешу сияқты жаңа талаптар тұрды. Сол тұста көркемдік оның дамуына философ Югюста Контаның үлкен эсері болды. Оның позитивті философиясы жаңа мэдениеттің дамуын бастады.Ал эдебиетте натурализм жэне декаденттік символистік ағымдар пайда болды. Француз эдебиетінде натурализмді Г. Фюбер Г. Мопасан, Гонкурадан басталса, ал орыс әдебиетшілері тек Э. Золядан бастайды. Э. Золяның білесіздер, 1879 жылы натурализмнің теориясын көрсеткен. Эксперименталды романы жарыққа шықты. Міне осы 1880 жылдары натурализм ағыны қанат жайған тұста француз әдебиетіне ұлы жазушы Мопассон келді.

Ги де Мопассан XIX ғасырдағы көптеген ұлы француз жазушыларының замандасы болды. Оның интенсивті жэне қысқа шығармашылыққа толы 10 жылы сол 80 жылдардағы натурализм шарықтаған түсқа сәйкес келеді. Сондықтанда көптеген зерттеушілер Мопассанды натуралистік мектептің өкіліне жатқызды. Дегенмен Мопассан кейде натуралистік ағымдарға да ұрына отырып, бірақ Бальзак, Стендаль, Флобер салған сыншыл реализмді барынша дамытты.

Ги де Мапссан 1850 жылы Бальзак қайтыс болған кезде, ал Г.Флобер 25 жасқа толған жылы туылды. Сондықтанда Мопассаның өмір сүрген кезеңі Бальзактың «Адам комедиясы» мен Г.Флобердің «Бовари ханым» жазылған кезеңнен нақты ерекшеленеді.

Мопассан Норманияда Париждік кедейленген дворянның отбасында дүниеге келді. Ги де Мопассан 1850 жылы 18 тамызда дүниеге келді. Ол - Француздың XIX ғасырдың аяқ шеніндегі реалист жазушысы өзінің қысқа өмірі ішінде жемісті еңбек етіп, алты роман, үш жүзден астам новелла, жол дәптерінен жазылған үш кітап, көптеген өлеңдер, фельетондар жазды. Оның шығармашылығы буржуазиялық тұрмысты жиіркене әшкерелеп Француз қоғамын реалистік шебер суреттеп береді, Стендаль мен Бальзактың реалистік дәстүрін берік ұстанады. Мопассанның түңғыш шығармасы - «Пышка» атты новелла, одан кейін «Өмір», «Сүйікті досым», «Моит-Ориол», «Пир мен жан» романдары жарық көрді. Бұл романдары аса жатық тілмен, сүлу образды етіп жазылған көркем әңгімелері капиталистік дүниенің сансыз кеселдерін айыптау, жеке меншіктілердің сараңдығы мен жалмауыздығын әшкерелеу

Мопассон еңбекші халық өкілдерін шын жүректен, жаны аша суреттеді. Жанашырлық, мейірбандық, таза адамгершілік сезімдер тек осы адамдарға тән қасиет деп түсінеді. Басқыншылық соғыстарға ол мүлдем қарсы болды. Гуманист жазушы буржуазиялық қоғамдағы адам тағдырына қатты қиналды, бірақ одан қалай құтылудың жолын біле алмады. Сондықтан да көптеген шығармаларынан тарығушылық сарыны байқалады.

Кертартпа сыншылар Мопассонның шыншыл, өткір үшін өшіре алмайтынын біле түрса да, оны қудалаумен болды. Олар қоғамдық «таза адамгершілікке» кір келтірмеудің діннің қадірін түсіндірудің адамға теріс көзбен қарадың деп оған жала жапты. Бірақ ұлы жазушының реалистік

шығармалары, буржуазиялық қоғамдағы, капиталистік дүниенің баяндалғандығы жөніндегі жалған пікірлерді жоққа шығарды. Сондықтан да Мопассон шығармаларының прогресшіл зор маңызы бар. Мопассан шығармаларындағы оқиғалар Нормания жерінде жиі өрістеуі тегін емес, себебі Нормания Мопассаның туған отаны, жазушының балалық шағы осы өңірде өтеді. Осы кезеңде Мопассаның отбасында кикілжің туып, эке-шешелерінің ажырасуына экеп соғады. Сөйтіп Мопассан шешесі Лора де

Мопассанның тэрбиесінде өседі. Лора де Мопассан өте сезімтал, білімді, поезияны жанындай сүйетін, бірнеше тілді жетік білетін, өз туысындағы талантты адамдармен достық қарым-қатынаста болған, өте мэдениетті эйел болған. Лора де Мопассан өз баласының бойында эдебиетке деген қызығыушылық сезімді түңғыш оятушы ғана емес, сонымен қатар өмірінің соңына дейін жазушының айрылмас ақылдасы жэне тұңғыш сыншысы болды. Мопассан 1896 жылы Гуан қаласындағы коллежді аяқтап келіп, Кана қаласында университетте құқықтық білім алды. Франк-прусстық соғыс Мопассонның о тбасын материялдық тығырыққа алып келді. Жазушы майданға баруға мэжбүр болды. Майдан өмірі Мопассанның өмірлік көзқарасына қатты эсер етіп, кейін ол оның шығармаларында көрініс табады. 1871 жылы Мопассан Парижге оралып, теңізде, кейін оқу шенеуліктік қызметтер атқарады. 1881 жылдан бастап Мопассан түгелдей эдеби шығармашылықпен айналыса бастады.

Мопассанның алғашқы шығармашылық кезеңі ақындықтан басталды. Бүл тұста ол өзінің эдеби ұстазы Г.Флобердің сынына ұшырайды. 1873 жылдан 1881 жылға дейін 7 жыл уақыттың ішінде Г. Флобер Мопассанның эдеби шығармашылық қалыптасып, тікелей жетекшілік етті. Г.Флобер Мопассанды жазушылық тек «қудандық қүдіретті сыны» ғана емес, ауыр еңбек, жауапкершілік, еңбекқорлық екендігін үйретеді. Мопассаның тұңғыш шығармасы 1880 жылы «Пышка» новелласы Флобердің қызу қолдауыменжарыққа шықты.

Мопассан 1880-1890 жылдары 10 жылдың арасында 16 әңгімелер жинағын, 6 роман 3 жол сапарлары туралы ескерпелер жэне көптеген газеттік журналдық материалдаржариялайды.

Міне осы түс Мопассаның жеке басының даңқы артқан кезең болды. Көптеген француз аристократтың үйлері онымен таныстығын мақтан етсе, журнал-газеттер «Королевские гонорлар төлеп,басқалар жаңа кітап жазуын өтінеді Сөйтіп сол туыстың ең басты модасына еніп, Париж салондары оның келуін үлкен мақтан түтты. Дегенмен осыншама атақ-даңқ жазушының басын айналдырмайды, ол өзінің асқақ та салқындылығын сақтай біледі. Мопассан өте түйық, үстамды жан болды. Ол өзінің ұстазы Флобер сияқты оқырманға оның тек шығармашылығының керектігін, ал жэне басының драмалары жеке өмірі қызықтырмауы керектігін қайталаумен болады. Ол өзі өлгеннен кейін өзінің жеке басына қатысты құжаттарды, хаттарды түгел құртуын өтінеді. Өз суреттерін жариялауға түбегейлі қарсылық білдіреді.

Мопассанның ішкі жан дүниесіне ену замандастарына өте қиын болады. Сондықтанда замандастары оны «Безсердечная душа» деп атаған екен. Дегенмен жазушы өз жүрегін «өте ұялшақ және асқақ» деп отырып, оны сыртқы ортадан барынша жасырды. Мопассанның құлы Франсуа Тассароның айтуына қарағанда жазушының екі адамға деген қарым-қатынасы өте әсерлі болған. Олар шешем Лора де Мопассан жэне досы әрі сыншысы Г.Флобер. Мопассанның шығармашылығы Франциядағы үшінші Республика кезеңімен түспа- түс келеді де, үшінші Республиканың айлакерлік қызметі, сатқындығы жазушыны жеркендіреді. Сондықтан да саясаттан барынша аулақ болуға тырысады. Мопассанның саяси идеялы «аристократтық республика» болды. Онда аристократтық дух, интеллектуалдар, суретші ғалымдар мемлекет басқаруы тиіс деп есептеді. Дегенмен бүл талаптардың ешқайсысы іске аспағандығы елдегі бассыздық, берекесіздік жазушыны бұрынғыдан да тұнықтандыра түседі. Оның үстіне Шопенгауердің пессиместік сарындағы философиялық ойлары, адамзаттың мәңгі бақытсыздығы сияқты мәселелер түгелдей тығырыққа әкелді. Осындай пессимистік көңіл-күй жазушының денсаулығына әсер етіп, 80-жылдың орта шенінде ауыр жүйке ауруына шалдығады, көру қабілеті төмендейді. Сөйтіп шығармашылық бедеулік пен өлім қорқынышынан азаптанған жазушы өзіне қол жұмсайды. Дегенмен жазушы тірі қалады. Психолгиялық клиникада жатып сол клиникада 1893 жылы 6 шілдеде қайтыс болады. Оның өлімін ең жақсы қызметшісі «Он ужас как лампа, в которой не дастает масла» деп баға берді.

ХХ ғасырдың ірі батыс европалық жазушылар ішінен Томас манн бірінші орынға ие. Томас Манн ХХ ғасырдың бірінші жартысындағы европалық мәдениеттің, соның ішіндегі Германияның әлеуметтік –саяси дамуымен тығыз байланысты Ұлы ұлттық суретші болып табылады.

Томас Манн Генрих Манның кіші інісі, Любек қаласында туылған. Мюнхенде Томас өзінің новеллаларын жаза бастады. Томас Манның Генрих Италияға баруы оның әдеби талғамының қалыптасуына үлкен әсерін тигізді.

Палестрина қаласында өмір сүріп Томас манн орыс және скандинавиялық әдебиет классиктерін тереңдетіп оқыды. Мюнхенге қайтып келгеннен кейін, Томас «Симплициссимус» атты радиналды – сатиралық журналмен қарым-қатынаста болды, сол жерде 1896-1898 жж оның новеллалары жарық көрді. «Кіші мырза Фридеман» атты осы новеллалар жинағы оның әдеби танымалдылығының бастауы болды. 1901 ж жарық көрген «Будденброктар» романы жас жазушыны ірі неміс сөз суретшілер қатарына кіргізді. Томас Манн Буденброктар жанұясының тарихын ХІХ ғ ортасынан бастап бастайды және олардың тағдырын үш ұрпақтарына дейін қадағалап отырады.

20-шы жылдар ортасында Иосиф және олардың ағалары туралы библиялық аңыз негізініде монементалды эпос шығарады. Осы кітапты шығару үшін ол 16 жыл жұмыс істеді. Бірінші романы - «Иаков тарихы(- 1933 шығарылды., екінші – «Жас Иосиф» - 1934 ж, үшіншісі – «Иосиф Египетте» - 1936 ж шығарылды және төртіншісі – «Иосиф асыраушы» - 1943 ж шығарылды.

Көне аңыздарға сүйене отырып манн аадам тарихын сананың стихиялық инстинктке қарсы үнемі күресуі ретінде, гуманизмнің дамуы және алға жылжу жолы ретінде ашып көрсеткісі келді, жазушы адамзаттың алыстағы өткен шағын қарастырады. Ол өзінің шығармасын патриарх Иаковтың тарихынан бастап, оқитындар алдында мал шаруасымен айналысатын таптар өмірінің кеңінен суреттеп ашып көрсетеді. Отызыншы жылдар жазушы үшін қиын жылдар болды.

1933 жылы 10 ақпанда фашистер билікті өз қолына алғаннан кейін, Томас Манн Веймарды көпшілік алдында оқыды. Ертеңіне Манн кішкентай шабоданын алып Амстердам, Брюссель, Парижге лекция оқуға кетті, осы сәттен бастап оның көшу-қонуы басталды. Қараша айында ол Швейцарияға көшіп кетті, ол жақтан - Чехославакияға, кейіннен ол жақтан АҚШ-қа қашуға мәжбүр болады. Тек Үшінші Рейхтің соңғы қирауынан кейін ғана, біршама жасқа келіп қалғаннан кейін ғана Томас Манн Европаға қайта оралып өз Отанында болды.

Көшу – қону жылдары 1939 ж «Веймардағы» романы жарық көреді. Бұл кітап Томас Манның «Гёте бюргерлік эпоха тұлғасы ретінде», «Гёте және Толстой», атты мақалаларында жарық көрген «Гете шығармашылығының тарихи маңызы туралы көпжылдық ойын аяқтайды. «Веймардағы Лотта» роман-биография жанрында жазылған. Сонымен қатар бұл кітапты тарихи роман деп атауға болады, себебі бұл жерде үлкен көркемдік шындықпен напольондық соғыстар эпохасындағы Германия атмосферасы суреттелген.

Өзінің көркем шығармашылығының соңына Томас Манн 1947 ж келеді. Бұл «Доктор Фаустус» болды. Бұл неміс композиторының өмірі туралы шығарма, оның көпжылдық жұмысының жемісі болып табылды. Автордың өзі жазғандай романның шығуы «Германия туралы, оның өткен және келешек өмірі туралы» кітап жазу құштарлығымен байланысты түсіндіріледі. Манн өзінің романына көп құжаттық материал: Игорь Стравинский мемуарлары, композитор Шенбергпен кездесу және әңгімелесулер, тт.б. кіргізілгендігін бірнеше рет айтып көрсетеді. Романда аатқты композитор Адриан Леверкюннің, музыканттың трагедиялық тарихы беріледі. Күнәһар музыкант Адриан Леверкбннің өмірін суреттеу оның бала күніндегі досы философия профессоры Серенус Цейтблом атынан жүргізіледі. Манн үшін өнер бүкіл өмірінің басты мәні болған. өмірдегі өнердің орны туралы, оның гуманистикалық ролі туралы Сұрақ, оның философиялық маңызы-оның шығармашылығының басты тақырыбы. Маны көрсеткен қоғам ол бұрынғы неміс бюргерлік қоғамы, ХІХ ғ басында жаңаруды басыщнан өткізіп, ғасыр алғянды құлдырауға келеді. Бюргерліктің құлдырауын Томас Манн бүткіл немістің ұлттық мәдениетінің жойылыуымен байланыстырады.

Өмі бойы Томас Манн әлемдік мәдениетінің еңғ жақсы дәстүріне, немістің гуманистикалық әдебиетінің дәстүріне деген адамдығын сақтады. Германияны тастап кеткеннен Томас Манн неміс адамзаттығы құқығынан айрылды, оның Мюнхенднгі пәтері тоналды; кітаптары өртеніп, қол жазбалары құртылды. Бонндағы философиялық факультеті оны философия ғылымдарының докторы атағынан айырды Барлық осындай сындар жеке және қоғамдық өмірдегі жазушының күш қуатын арттырды. Фашисттерге деген жеккөрінушілік, неміс халқының рухани байлықтарын жоюға деген қарсылық Томас Манның 30-40 жж-дағы публицистикасын толықтырады. Ол демократияны жаңартуға шақырды, гуманизмді фашизмге қарсы қояды; буржуазиялық гуманизмнің жаңаруын Томас манн оның социалистік идеяларымен байланысында көреді. Бұдан былай жазушы үшін екі полюс бар: біріншісінде-социлисттік мәдениет, екіншісінде- қанды соғыс, зорлық-зомбылық.

Жазушы Шығысқа да назар аударады. Жаңарған гуманизм негізі –Россия болуы тиіс. Совет Одағының Томас Манн фашизмге қарсы тұратын жалғыз қабілетті күшті көреді. 1941- ж. 22 маусымда Томас Манн телеграмма жіберуі, ол жерде ол халықтар бір-бірін қауышатын, жаңа өмір бастлатын күнге жететіндігінде үміті бар екендігін айтады.

1940-1945 ж аралығында Германия үшін жазылған бірқатар публцистикалық мақалаларда, радиохабарламалар сериясында жазушы саяси іскер –антифашист ретінде көрінеді

Генрих Ибсен (1828-1906) Генрих Ибсен тек қана Норвегияның ұлы драматургы болып қалмай, жаңа әлеуметтік-психологиялық драманың негізін салушы болды. Сөйтіп әлемдік деңгейдегі драматургияға өз ықпалын тигізді.

Ол теңіз жағалауындағы Норвегия қаласы Шисмдс, ксмс үстаушылардың отбасында дүниеге келді. 1836 жылы Ибсеннің әкссі ксдсйліккс душар болды. Бұл оқига үйдегі мүліктік жағдаиды ғана смсс, олардыц айналасын қоршағандарға да өсер етті. Осы ксздс нсборі X жасқа толгап Ибсеннің өзі осы өзгерістерді байқай бастады. Мсктсп қабыргасындагы Ибсел өзінің жан-жақтылығымен, талантымен өз оқушыларын таң қалдыратын сді, әсіресе әдебиет, сурет пәндері бойынша, бірақ университетке түсіп одаи әрі оқу емес, бір үзім нан табуды көбірек ойлайтын. Мектептен кейін 15 жасар болашақ жазушы көрші қала Гримстэдте аптекардың көмекшісі болып жүмыс істей бастайды.

Гримстэдтің бірыңғай өмір 6 жылға — 1844-1850 жылдарға дейін созылды. Әз міндетін адал атқарып, аз ғана тиын-тебен табатын жас аптскарь өзінің бос уақытын сүйікті ісі-әдебиетке арнайтын. Ол коп оқитын жонс олсң жазатын. Оның дөптерлерінен жергілікті байларға, ақсүйсктергс арналғаи эпиграммалар мен карикатураларды көптеп кездестіруге болатын еді. Бұлардың дені жан-жаққа тарап, өзіне қатерлі жауды көбейте бастады және керісінше алдыңғы қатарлы жастар жүрегін өзіне баурады.

Жасөспірім аптекарь көмекшісінің қарапайым қызметі оның қала ішінде өсіп келе жатқан даңқымен сәйксс болмай шығады. Оның бүлікшіл кеңіл күйі 1848ж революция кезеңінде тіпті үдей түсті. Жас Ибсеннің патриоттық, үлт-азаттық ниеттегі көңіл-күйі революцияшылдығымен ұласты. Ол 1848 жылы әр елде болған революция оқиғасына, әсіресс вснгср революциясына қатты назар аударады және осы оқиғаға арнаған "Мадьярға" атты өлеңін жазды. 1848 жылы бүкіл европаны дүр сілкінткен революциялық оқиғаларды көрсететін ең алғашқы драмасы "Катилина" 1850ж жарық корді (48-411).

Осы алғашқы драмамен бір мезгілдс "Қаһарман қорган" (Богатырский курган) атты бір актілі лирикалық драмасы сахнаға қойылды. Ежслгі норвегиялық викингтерге (теңіз жауынгері) арналган пьсса Кристиан тсатрына қойылып, біршама жетістіктерге жетті. Сөйтіп, Ибсеннің драматург рстіндсгі үзақ жолы басталып кетті.

1851 жылы 24 жасар драматург осыдан сол ғана бүрын Бсргсн қаласында ұлттық норвег театрын қүрған елге танымал музыкант Оль Бюллдсн аса құрметті шақыру алады. Ибсенге іс жүзінде тсатрдың көрксмдік жетекшісі ретінде режиссері, драматургі болып қызмст істсу жүктелді. Сөйтіп 1852-57 жылдары елдегі түңғыш ұлт театрын басқарды. Осы театрда ол сирек кездссстін талантты режиссер екенін көрсетті және жыл сайын тсатр үшіи жаңа песа беріп отырды. Ол 1857ж қайтадан Христианға қайтып оралдқ және осы жерде 1862ж дейін Норвег театрын басқарды.

Шығармашылығының бірінші кезеңі. Ибсеннің бұл кезеңдегі (1848-1X64) шығармашылығын әдетте ұлттық романтикалық деп атайды. Шығармалырының басты тақырыбы—Норвегияның тәуелсіздігі үшін күрес және оның откендсгі батырлығын суреттеу арқылы романтикалық рух береді.

Осы уақытта "Катииина", "Қаһарман қорғаннан" басқа "Иванов түні" (1853), "Эстроттан шыққан Фру Ингер" (1854), "Тақ үшін талас" (1863) атгы тарихи драмасы, "Сульхаугсдсгі той" (1855) атты лирикалық драмалырының орны өзгеше.

Осылардың ішінде ерекше тапымал болғаны тарихи драма - "Эстроттан шыққан Фру Ингср". Іс-әрекет ХҮІ ғасырдағы дат билеушілеріне қарсы шыкқан норнстиялықтардың күресі көрсетіледі.

Тәкаппар, билік иесі Ингсрдің Норвегияның бостандығы жолындағы күрссті басқаруга толық мүмкіндігі болады жөнс жас ксзінде осы үшін өз-өзіне ант бсргсні бар болатын. Ллайда ол снді омір үшін, озінің заңсыз туған үлының болашагы үп.Іім отанының жауларымсн кслісім жасауға дейін барады. Осы ұлының Таққа кедергісіз жетуі үшін екінші бір үміткерді, бейнкүнә бозбаланы өлтіріп жібереді. Бірақ трагедиялық түсінбестікке әкеліп соққан қүрбандық өзінің кішкене кезінен көрмсген туған үлы болып шығады. Фру Ингер жсңіліскс үшырайды, оның жолы заңды түрде қылмысқа әкеліп соғады жене толық күйрсуімсн аяқталады. Бірінші кезсндегі пьесалардың ішінен Шекспир ықпалымсн жазылған "Тақ үшін күрестің" дс срекше маңызын атап өтуге болады. Пьсса орсксттері XIII ғасырдағы Норвсгияның феодалдық қоғамьш, олардың озара тартысын сурсттей келіп, бүкіл слді біріктіру қажеттігін үжен ссніммсн сахнаға шығарады. Ибесннің жагымды ксйіпкері жас король Хокон Хокснсон. Ол орта гасырдағы Норвегия сліндегі демократиялық партияның окілі, крсстьяндар мсн ұсақ дворяндарды біріктіріп, ірі феодалдар билщне қарсы күрсс жүргізсді. Ибесн ксйіпксрі стс сотті алынған, өрине тарихи түлға Хоконды біршама дөріптсп жібсргснімен, ол шындығында да орта ғасырдаш Норвсгияның үлы билсушілсрінің бірі болған адам.

Ибсем тақ үшін жүргізілген Скул мен Хокон күресін өте шебер суреттсйді. Автордың сүйікті ксйіпксрі Хокон Норвегия бірлігін, туған халқыпың қамын ойлайды, слінің бақытты болашағын армандайды.

1864ж. Ибсен оз отанын қалдырып, шетелге кетуге мәжбүр болды. Отыз жылга жуық Италияда, Гсрманияда болып, тск 1891 жылы гана туған еліне қайтып оралды. Осы жылдар ішінде ол олсмге аты әйгілі жазушы больш танылды. Бірақ ол бар уақытта да үлттық норвег тақырыбына адал больш, өз отанымсн байланысын үзгсн жоқ. Алыста жүрсс де Норвегиядағы қоғамдық, модени оқиғаларды үмыт қалдырмады, сл ішіндсгі көптеген қайраткерлермен, достарымен хабарласып (хат арқылы) отырды. Кемеңгер жазушы норвег. Іиаруаларын, копсстсрін, интсллигснциясын жазды. Сондықтан да ол өз драмаларын да үлттық срскшслікті сақтап қалды, сол ссбспті әлемге танылган жазупіы болыІІ, қүрмстпсн аталып кслсді.

Ибсен Шышғармашылығының екінші кезеңін (1864-1884) реалистік деңгейдегігі деп атай отырып, жазушы драматургиясыныц магыз гүлдену кезеңі деп тануға болады. Ежелгі батырлық аңыздардан, Норвегияның алыстан өткендерінен кетіп ендігі жазған песаларының көпшілігі өз д^уіріне лайық, рнясыз күрсскср.чсрін қудалап, қүрбандыққа шалатын буржуазия әлемін жаза бастайды. Осы мезгілде "Брамд" (1865), "Пср Гюнт" (1866), "Жастар одаш" (1864), "Ксеарь мен галилсяндық" (1873), "Қуыршак үй" (1879), "Елестер" (1881). "Халық жауы" (1889) сияқты пессалар жазды. "

Ұлы драматург Ибсеннің сонымен қатар "Жабайы үйрек" (1884), "Қүрылысшы Сольнсс" (1892), "Иун Габриэль Боркман" (1896), "Гедда Габрел," (1896) т.б. драмалық шығармалары бар.

Әлемге даңқы шыққан драматургтің 70 жасқа толуын Норвегия жұрты, сондай-ақ дүние жүзі кеңінен атап өтті (1898). Геирих Ибсеп драмачургиясы 70-90 жылдардаш релистік драманың, жалпы Ба'І'ыс Еііроиа рсалистік одсбистініц биік шывдарының бірі. Ол драматургия мсп о:)ық Ісачр опсрінід озіпсп кейіпгі дамуына үлкен ықпал жасады. Б.Шоу, Г.ГауптмаІІ т.б. драматургтер Ибсен тәжірибесін үйренді. Оның "Қуыршақ үйі". "Елестер" т.б.). Пессалар орыс театыры сахынасынан өзінің лайыкты орын алды. 1956 жылы бүкіл дүние жүзі Бейбітшілік кеңесінің ұйғаруымен Ибсеннід қайтыс болғанына 50 жыл толуы мерекесін ұлы драматургия еске түсіріп, көнтеген елдерде СССР-де кеңінен аталып өтті. Оның шығармаларын М.Горький, К.Стапиславский, А.Блок Т.б. аса жоғары бағалады.

Бақылау сұрақтары:

1. ХХ ғасырдағы әлем әдебиеті қандай бағыттарды дамыды?

2.ХХ ғасырдағы француз әдебитетінің негізгі өкілдері кімдер болды?

3.Э. Золя шығармаларындағы натурализм көріністері қай шығармаларынан көрінді?

4.Франциядағы сыншыл реализм. Ги де Мопопсан шығармаларындағы өмір шындағы мен көркемдік шешім мәселесі қалай көрінді?

5.ХХ ғасырдағы Германия әдебиет қандай бағытта дамыды?

6. Томас Манның қандай шығармалары бар?

7.Генрих Манның қандай шығармаларымен таныссың?

8.Скандинавия елдерінің әдебиеті. Генрих Ибсен шығармашылығынан қандай мағлұматтар білесің?

Пайдаланылған әдебиеттер:

1. История зарубежной литературы ср.века Возраждение. М., 1987

2. Андреев М.Л. Рыцарский роман в эпохи Возраждение. М., 1992

3. История всемирной литературы в 9 томах. М., Наука, 1985

4. Старшая Эдда. Древнеисландские песен о богах и героях. М. –Л. 1963

5. Беовульф. Песнь о Нибелунгах. М., 1975

6. Песнь о Ролланде. М., 1958

7. Поэзия трубадоров. М., 1979

8. Легенда о Тристане и Изольде. М., 1976

9. Зарубежная литература средних веков /немецкая, итальянская, английская, чехская, польская, сербская, болгарская литература/ хрестоматия 2 издания. М., 1975

№14 Лекция

Тақырыбы: ХХ ғасырдағы Англия, АҚШ әдебиеті.

Cабақты өту түрі: Активті

Поиск по сайту: