Мунай мен газдын пайда болуында, миграциясында жерасты суларынын ролі

Жер асты суы деп топырақ пен тау жыныстарына сіңген суды, ылғалды айтамыз. Ол өзен-көл, теңіз, атмосфера ылғалдарымен тығыз байланысып гидросфераға кіреді де су айналмасының бір бөлігі болады. Жер асты суын,оның пайда болуын, әр түрлі өзгерісін, әсерін геологияның бір саласы- гидрогеология зерттейді.

Мұнай-газ гидрогеологиясы жалпы гидрогеологияның қолданбалы бағыты. Органикалық заттың көмілу мезгілінен бастап, оның өзгерістері, көмірсутектердің миграциясы, шоғырлардың қалыптасу және бұзылу кезінде су мұнайдың тұрақты серігі болады. Мұнайдың геологиялық тарихының барлық сатыларында жер асты сулары мұнайды қоршаған орта болып ғана қоймай, мұнайдың болуына, геохимиялық эволюциясына белсенді түрде әсерін тигізеді. Іздеу- барлау, геологиялық геофизикалық жұмыстарды жүргізу кезеңдерінде, аудан болашағын бағалағанда гидрогеологиялық жағдайлар зерттеліп, оларды есепке алу қажет. Қабат сулары мұнай және газ кенорындарын игеру кезінде де зерттеледі.

Судың тау жыныстарындағы физикалық жағдайы және түрлері. Су тау жыныстардың кеуек- қуыстарында, жарықшақтарында болып, физикалық жағдайларға байланысты бу түрінде,сұйық немесе қатты түрінде болады. Бу түріндегі су кеуек-қуыстарды, жарықшақтарды, каверналарды толтырады. Оның жағдайы жер қойнайының температурасы мен қысымына тәуелді.

Сұйық түріндегі жер асты сулары гигроскоптық, пленкалық, капилярлық және гравитациялық болып бөлінеді.

Гигроскоптық-«ылғал тартқыш» су су тау жыныстары түйіршіктерінде жекеленіп орналасқан тамшылар түрінде, кейде қалыңдығы бір молекулалы қабыршық түрінде кездеседі.

Пленкалық, қабыршық су тау жыныстары түйіршіктерінде жұқа су қабыршықтары түрінде болады. Олардың бір түйіршіктен судың қалыңдығы жұқалау көршілес түйіршікке ауысып қозғалу қабілеті бар.

Капилярлық су тау жыныстарының өте тар, жіңішке диаметрі 1мм кем түтіктерінде кездеседі. Бұл сулар түтіктер бойымен жоғары көтеріле алады.

Гравитациялық су- тамшы-сұйық су, тау жыныстарының қуыстары мен жарықшақтарында кездесіп, ауырлық күштің әсеріне байланысты қозғалысқа ұшырап, орын ауыстырып тасы малданады.

Бұл сулар тау жынысымен физикалық байланысты, сонымен бірге тау жынысымен химиялық байланысты сулар. Мысалы, кристалданулық су минералдардың кристалдық торының құрамына кіреді-гипс CaSO₄*2H₂O, суынан айырылса (жылынған кезінде) ангидритке CaSO₄ ауысады.

Тау жыныстардың коллекторлық қасиеттері. Сиымдылық (кеуектілік) және фильтрациялық, сүзбелену (өткізгіштік) қабілеті бар тау жыныстарын коллектор деп атайды.

Өткізгіштік- тау жынысының өз бойымен флюидтерді өткізу қабілеті. Жалпы (салыстырмалы және фазалық (тиімді) болып бөлінеді. өткізгіштікті Дарси (D) бірлігімен анықтайды, мыңнан бір бөлігі милидарси (MD) «СИ» жүйесінде мкм² бірлігімен өлшенеді. 1D=1,02 мкм². Су өткізгіштігіне байланысты барлық тау жыныстарын үш топқа бөледі: 1) су сіңіргіш- құм, қиыршықтас, малтатас, жарықшақты құмтас т.б; 2) шала сіңіргіш- құмайт, лесс, шымтезек т.б; 3) су сіңбейтін немесе су таяныш- саз балшық, жарықсыз кристалды жыныстар. Қопсық түйіршікті жыныстардың (құм, қиыршық, малтатас) су сіңіргіштігі олардың түйіршіктері мен кеуектілігіне байланысты. Түйіршіктері ірі болған сайын су жақсы сіңеді. Мысалы, тәулік сайын малтатастан су 100 метрге, қиыршықтастан 15-20 метрге, құмнан 1-5 метрге дейін сіңеді. Түіршіктері майда болса олардың арасындағы саңылау кішірейіп, су сіңбей қалады.

Тау жыныстардың кеуектілі абсолюттік (толық, физикалық) және ашық түйірлеріне бөлінеді. Кеуектілік коэффиценті бірлік бөлігімен немесе пайыз мөлшерімен белгіленеді. Жыныстың кеуектілігімен оның сиымдылығы байланысты.

Сиымдылық-жыныстың суды сіңіріп, оны өз бойындағы қуыстарда (кеуек- қуыстар, жарықшақтар, каверналар) ұстап қалу қабілетін айтады. Толық және және максималді молекулярлы болып ажыратылады.

Толық сиымдылық- тау жынысының барлық кеуек-қуыстыратын судың мөлшері, жыныстағы судың барлық түрлерінің жиынтығы.

Максималді молекулярлы сиымдылық –тау жынысында молекулярлы тіркесу күштердің әсерінен ұсталып қалатын судың мөлшері. Гравитациялық судан айырылғаннан кейін қалған гигроскоптық және пленкалық су.

Суберімділік - толық және максималді молекулярлы сиымдылықтың айырымы яғни сумен қаныққан жыныстардың өз бойынан гравитациялық су массаларын бөліп шығару мүмкіндігі. Суберімділік коэффициенті шартты жыныс бөлшегінен шыға алатын су мөлшерінің сол бөлшек көлеміне қатынасы арқылы өрнектелсе, суберімділіктің меншікті салмағы 1м³ жыныс құрамынан алынатын су шоғырының жалпы мөлшерімен (литрмен өлшенебі) анықталады. Суберімділік коэффициенті бірлік бөлігімен немесе пайызбен белгіленеді, құмайт, ұсақ түйіршікті құм -0,1-0,15; ірі түйіршікті құм 0,25-0,35; құмтас-0,02-0,03; жарықшақты әктас 0,005-0,01. суберімділік коэффициентті жыныстың гранулометрлік құрамы, кеуектілігі, сонымен бірге флюидтің тұтқырлығымен байланысты. Мұнай және газ кенорындарының қалыптасуында, сақталуында және бұзылуында жер асты сулары өте зор роль атқарады. Мұнай мен судың арасында тұрақты түрде элементтермен алмасу жүреді, кейде шоғырдан айтарлықтай қашықтықта су мен мұнай шоғырының арасында байланысты көрсететін компоненттер байқалады. Сондықтан, белгілі бір аудан үшін іздеу белгілерін жинақтап, іздеу жұмыстарының нәтижесін күшейтуге болады. Гидрохимиялық мәліметтер кәсіптік-геофизикалық жұмыстар жүргізгенде өте маңызды. Жер асты сулары ионды –тұзды ерітінділер түрінде, ұңғымаларды жүргізілетін әр түрлі геофизикалық әдістерге өзінің әсерін тигізеді.

Табиғи сулардың химиялық құрамы. Су ерітіндісінің құрамында иондар, тұздар, коллоидтар, газдар кездеседі. Соның ішінде ең маңыздысы ионды-тұзды және газды құрамы. Табиғи суларда негізгі алты ион бар:

Аниондар – хлор ионы Cl^-

Сульфат ионы SO₄^2-

Гидрокарбонат ионы HCO₃^-

Катиондар- Натрий ионы Na⁺

Кальций ионы Са²⁺

Магний ионы Mg²⁺

Барлық иондар табиғи суларда қосындылар (тұздар) түрінде және жекеленген иондар түрінде болуы мүмкін. Судағы тұздар мен коллоидтардың жиынтық мөлшерін оның минералдануы, немесе құрғақ қалдығы дейді, оны бір литр судағы грамм немесе миллиграмм (г/л, мг/л) өлшемімен көрсетеді.

Табиғи суда еріген газдар да бар. Олардың бастысы – азот (N), көмір қышқыл газы (СО₂), метан (СН₄). Суда еріген газдың мөлшерін көлемдік бірлікпен (см³/л) көрсетеді. Сонымен бірге жер асты суларында оттегі, күкіртсутек, аргон, этан, пропан, жиі кездеседі.

Қабат суының сығылғыштығы температура мен суда еріген газдың мөлшеріне тәуелді. Сығылғыштық коэффициенті қысымның 1 кг/см² көбейген жағдайда сұйықтың бастапқы көлемінің қандай мөлшерде азаятынын көрсететін сан.

18,19,20Табиғи резервуарлар (қоймалар)

Табиғи резервуар деп жапқыш тау жыныстарымен шектелген флюидтерді сыйғызатын коллектордан тұратын құрылымды айтады. Резервуар ішінде флюидтер емін-еркін қозғалыста болады. Табиғи резервуарлардың негізгі үш түрі белгіленеді: қабаттық, массивтік және литологиялық шектелген.

Табиғи жағдайда ең кең тараған қабаттық резервуарлар. Бұл резервуарларда коллектор жыныстары табаны және жабыны бойымен өткізбейтін жыныстармен шектелген. Әдетте қабаттық резервуарлар айтарлықтай ауданда таралған. Қағида бойынша, олар терригенді жыныстар. Кейбір жағдайларда қабаттық резервуарлар жекеленген құрылымдардың дөңес бөлігінде немесе қанаттарында сыналады.

Массивті табиғи резервуарлар қалың қабатты кеуекті, каверналы, жарықшақтанған литологиялық біркелкі немесе біркелкі емес коллектор – жыныстардың жиынтығы, олардың қабаттық резервуарлардан айырмашылығы, флюидтіректі жыныстармен жабыны бойымен шектелген.

Біркелкі массивті резервуарлар әдетте ізбестасты – доломитты қабаттардан тұрады, олардың газбен, мұнаймен және сумен қанығуы бір қалыпты емес. Мұндай резервуарда қабаттардың геологиялық жасы әр түрлі болуы мүмкін. Бұл массивтердің денесінде өткізгіштігі жоғары және нашар учаскелер байқалады.

Біркелкі емес күрделі массивті резервуарлар айтарлықтай стратиграфиялық интервалды қамтиды. Олардың құрылысында әр түрлі тау жыныстары қатысуы мүмкін; құмдар, құмтастар, ізбестастар. Кейде массивті резервуарларда құмды қабаттар қалыңдығы азғантай сазды қабатшалармен кезектесіп орналасады. Жарықшақтар, жарылу бұзылыстары немесе саздардың экрандау қасиеті тұрақсыздығының арқасында коллектор – қабаттары бірыңғай гидродинамикалық жүйе құрады.

Литологиялық шектелген резервуарларға барлық жағынан флюидтіректі жыныстармен шектелген пішіні линза тәрізді дене түріндегі коллектор – жыныстар жатады. Мысал ретінде көне өзендердің арнасында жыйналған саздар арасындағы құмды денелерді келтіруге болады.

Соңғы жылдардағы зерттеулердің нәтижесінде дәстүрлі екі қабатты резервуарлармен (коллектор – жапқыш) қатар үш элементтен тұратын – коллектор, жалған жапқыш және нағыз жапқыш, резервуарлар (үш қабатты) кең таралғаны белгіленді.

Жер қойнауында табиғи резервуарлардың көп бөлігі сумен толы болады. Мұнай және газ сумен бірге резервуардың ішінде жылжиды. Мұнайдың орын ауыстырып жылжуы алдынан тосқауыл кездескенде ғана тоқтайды. Олар қақпанға түскен тәрізді - тосқауыл алдында мұнай мен газ жиналымы түзіледі. Бұл құрылымдарды тұтқыш (ұстағыш) деп атайды.

Мұнай-газ тұтқыштары

И.О. Брод бойынша тұтқыш – құрылымдық иілім, стратиграфиялық экран, литологиялық шектелген құрылым түріндегі табиғи резервуардың бір бөлігі. Бұл құрылымдарда флюидтердің қозғалуы бәсеңдеп мұнай жиналу мүмкіншілігі жоғары болады. Тұтқышқа жеткен флюидтер тығыздығына байланысты жіктеліп орналасады, тұтқыштың жоғары бөлігінде газ, одан төмен мұнай, ең астында су.

Тұтқыштарды бірнеше түрге бөлуге болады;

1) құрылымдық (қатпарлық және жарылымдық дислокациялар)

2) литологиялық шектелген

3) стратиграфиялық шектелген

4) рифогендік

Қатпарлық дислокациялар тұтқыштары әр түрлі жоғары иілген дөңес құрылымдар ретінде белгіленеді (антиклиналдар, диапирлік қатпар, күмбез тәрізді көтерілімдер). Олардың арасында ең көп тарағаны антиклиналдық тұтқыштар. Мұнай және газ шоғырлары көбінесе осы тұтқыштармен байланысты. Құрылымдық тұтқыштардың мөлшері әр түрлі болуы мүмкін. Жекеленген құрылымдардың ауданы 5000 км² жетеді, қатпардың биіктігі 1000 м дейін болады.

Жарылымдық дислокациялар тұтқыштары антиклиналдар, диапирлік қатпарлар, моноклиналдар шегінде сынғыш тектоникалық қозғалыстардың әсерінен пайда болған жарылу бұзылыстарымен байланысты, әсіресе олар тұзды күмбездер және басқа диапирлік қатпарлар шегінде кең тараған.

Тектоникалық бұзылыстар – лықсымалар, ығыспалар, бастырмалар қатпарларды күрделендіріп, олардың құрылымын өзгертіп, мұнаймен газдың жиналу жағдайларына әсерін тигізеді. Бұзылыстардың айырылым беті (жазықтығы) тектондық экран ролін атқарып, тектоникалық экрандалған тұтқыштарда көптеген жекеленген шоғырлардың пайда болуына әкеледі.

Стратиграфиялық тұтқыштар тау жыныстардың бұрыштық үйлесімсіз жатыс пішіндерімен байланысты. Үйлесімсіз бетінің үстінде флюидтіректі – жапқыш жыныстар орналасады, ал төменгі құрылымда қатпарланған немесе моноклиналды қабаттық резервуарлар болуы қажет. Осындай жағдайда стратиграфиялық экрандалған тұтқыштар пайда болып оларда мұнайгаз шоғырлары қалыптасады.

Литологиялық тұтқыштар пайда болуы коллектор – жыныстардың литологиялық өзгерткіштігімен байланысты: құмдар мен құмтастар қабаттардың өрлеуі бойымен сыналануы, коллекторлардың кеуектілігі мен өткізгіштігінің өзгеруі, жарықшақтығының өзгеруі. Жиірек литологиялық тұтқыштар сазды жыныстар ішіндегі линза тәрізді құмды денелер түрінде белгіленеді, немесе көне өзендердің арна шөгінділерімен байланысты болады.

Риф түзуші организмдердің (коралдар, мшанкалар) тіршілік әрекеттерінің нәтижесінде жабыны дөңес пішінді риф денелері пайда болуы мүмкін, олар кейінірек флюидтіректі жыныстармен жабылса – риф текті тұтқыштар қалыптасады. Риф текті тұтқыштардың табаны жайпақ, жабыны дөңес пішінді. Бұлар литологиялық тұтқыштардың бір түрі ретінде көптеген аудандарда кең жайылған. Мысалы, Каспий маңы ойпаңының шеткі бөрт белдемдерінде ірі мұнай мен газ шоғырлары риф массивтерімен байланысты.

Тұтқыштарды зерттеп, олардың жіктемесін жасау мәселелерімен көптеген ғалымдар айналысқан.

И.М. Губкин тұтқыштардың құрылымдық және литологиялық түрлерін ғана ажыратуды ұсынған, оның пікірі бойынша стратиграфиялық тұтқыштардың пайда болуы тектоникалық факторлармен қамтамасыз етіледі.

А. Леворсен тұтқыштардың үш типін белгілейді: құрылымдық, стратиграфиялық және олардың қиюласуы (құрылымдық-стратиграфиялық). Литологиялық шектелген тұтқыштарды стратиграфиялық типіне жатқызған.

Н.А. Еременко тұтқыштардың келесі түрлерін ажыратады: қатпарлық дислокациялар, жарылымдық дислокациялар, стратиграфиялық үйлесімсіздік, литологиялық және олардың әртүрлі қиюласу түрлері.

Н.Б. Вассоевич тұйық, жартылай тұйық және тұйықталмаған тұтқыштарды ажыратуды ұсынады. Тұйық және жартылай тұйық түрлері коллектор - жыныстардың сыналану нәтижесінде пайда болады, ал тұйықталмаған тұтқыштар деп құрылымдық типін айтады.

А.А. Бакировтың пікірі бойынша барлық жіктемелерде тұтқыштардың негізгі және ең кең тараған типтері белгіленіп, орын алады – құрылымдық, литологиялық және стратиграфиялық.

21 Жер қойнауындағы температураық режим, қысым. Қабаттық қысым, мұнайдың газбен қанығу қысымы

Геотермика, геотермия (гео... және грек. therme - жылу) – жер қойнауындағы жылулық процестерді зерттейтінгеофизиканың бөлімі.^[1] Күннен келген жылу жер қыртысының жоғарғы бөлігін ғана жылытады. Топырақтағы температураның тәуліктік өзгерісі 1,2-1,5 м, жылдық өзгерісі 10-20 м тереңдікке ғана жетеді. Бірақ жер қойнауының тереңдігі артқан сайын оның температурасы жоғарылайды. Жер қойнауынан үздіксіз шығатын жылу ағыны жер бетіне қарай бағытталып, айналымыздағы кеңістікке тарап отырады. Бұл жылу ағынының басым көпшілігі радиогендік жылу (жер құрамындағы радиоактивтік элементтердің ыдырауы нәтижесінде бөлінетін жылу) болып табылады. Құрлықтағы жер қойнауының температурасы (шахталардағы, бұрғылау скважиналарындағы) электротермометрмен, ал теңіз түбіндегі температура термоградиентографпен өлшенеді. Тау жыныстарының жылу өткізтіштігі лабораториялық жағдайда анықталады.

Тек бірнеше км тереңдікке дейінгі жер қойнауының температурасы тікелей өлшенеді. Онан арғы тереңдіктегітемпература вулкан лавасының температурасы бойынша немесе кейбір геофизикалық мәліметтер бойынша анықталады. 400 км-ден кейінгі тереңдіктегі температураның тек ықтимал мәндері ғана белгілі. Геотермиялық градиент – тау жыныстары қабаттарының әрбір 100 м-ге тереңдеген сайын температурасының көтерілуін көрсететін шама. Тікелей температуралық өлшеулер жүргізуге қолайлы жер қыртысы үшін геометриалық градиентінің орта шамасы 3°С деп алынады. Мұнайдың газбен қанығу қысымы. Мұнайда еріген газдың дербес газға ауыса бастауын қамтамасыз ететін қысым мөлшері. Бұл мөлшер еріген газ бен мұнайкөлемдерінің бір-біріне деген қатынасы артқан сайын, температура, мұнайдың молекулалық массасы және мұнайда нашар еритін газ құрам бөліктері мөлшері (әсіресеазот) өскен сайын арта түседі. Синонимі — "мұнайдың қанығу қысымы .^[ қойнауқаттық сынамалар көмегімен — мұнайдың газбен қанығу қысымы, газдық фактор, кему коэффиценті. Анықталады.

22,23,24Мұнай мен газ шоғырлары

Шоғыр (кеніш) – мұнай мен газдың қарапайым бірлік жиналымы. Шоғырлар тұтқыштырда қалыптасып солардың пішінін алады. Мұнай геологиясында шоғырлардың әртүрлі жіктемелері белгіленген. Солардың бірі, шоғырдағы көмірсутектердің фазалық жағдайына қарай Н.А. Еременко ұсынған шоғырлардың типтері:

- мұнай шоғыры;

- телпек газды мұнай шоғыры;

- газдыконденсатты;

- газды шоғыр.

Табиғи резервуарлардың түрлеріне байланысты И.О. Брод шоғырлардың негізігі үш тобын ажыратады:

1 Мұнай мен газдың қабаттық шоғырлары, соның ішінде а) қабаттық дөңбек-күмбезді және ә) қабаттық экрандалған;

2 Массивті;

3 Литологиялық шектелген шоғырлар.

Мұнай мен газдың қабаттық дөңбек күмбезді шоғыры қабаттың иілу жағдайында антиклиналь құрылымдарымен байланысты. Егер қабат бойымен мұнай мен газдың миграция жолында тектоникалық, стратиграфиялық, литологиялық экран кездесетін болса, соларға сәйкес экрандалған шоғырлар қалыптасады.

Шоғыр ішінде флюидтер тығыздық мөлшеріне сәйкес жоғарыдан төмен қарай газ, мұнай, су түрінде орналасады. Мұнай мен судың шекарасы су-мұнай жапсары, газ шоғырында газ және су шекарасы – газ-су жапсары, газ және мұнай шекарасы, газ- мұнай жапсары деп аталады. Су-мұнай жапсарының мұнайлы қабаттың жабынымен қиылысқан сызықты сыртқы контур, ал қабаттың табанымен қиылысқан сызықты ішкі контур дейді.

Өнімді қабаттың жоғары нүктесінен су-мұнай немесе газ-су жапсарына дейінгі қашықтық шоғырдың биіктігі болады, сонымен бірге газды телпектің биіктігі және шоғырдың мұнай бөлігінің биіктігі белгіленеді.

График түрінде шоғырлар құрылымдық карталарда және қималарда бейнеленеді. Массивті шоғырлар ірі антиклиналдарда, эрозиялық көтерілімдерде және рифогендік құрылымдарда қалыптасады. Литологиялық шектелген шоғырлар әртүрлі пішінді құмды құрылымдар (арна, жағалау, дельта шөгінділері) және каверналы зоналармен байланысты.

Шоғырлардың жіктемесі, жаралу тегі бойынша олармен байланысты тұтқыштардың қалыптасуының басты ерекшеліктерін қамтып көрсету тиісті. Осы принциптің негізінде И.М. Губкиннің көпшілікке мәлім жіктемесін дамыта келе А.А. Бакиров шоғырлардың негізгі 5 класын белгіледі: құрылымдық, рифогендік, литологиялық, стратиграфиялық және аралас.

Құрылымдық класс үш топқа бөлінеді: антиклиналдық, моноклиналдық, синклиналдық.

Антиклиналдық шоғырлар өз ретінде дөңбек – күмбезді, аспа, тектоникалық экрандалған және жапсарлас шоғырлар деп ажыратылады. Дөңбек шоғырлар құрылысы қарапайым бұзылмаған немесе жарылу бұзылыстармен, диапиризм, лайлы вулкандармен, тұз күмбезді тектоникамен күрделенген жекеленген құрылымдарда қалыптасады. Аспа шоғырлар әдетте жекеленген құрылымдардың қанаттарында орналасады. Тектоникалық экрандалған шоғырлар жекеленген антиклиналь қатпарларын күрделендіретін лықсымалар немесе ығыспалар шоғырлар өнімді горизонттардың тұзды гитокпен, диапир ядросымен немесе вулкандық құрылыммен шектескен әсерінде пайда болады.

Моноклиналдар шоғырлары флекфлексуралық құрылымдармен, құрылымдық тұмсықтармен, немесе моноклиналдарды күрделендіретін жарылу бұзылыстарымен байланысты.

Синклиналдық құрылымдардың шоғырлары синклиналдардың қанаттарында сусыз коллекторларда граивтациялық күштердің әрекетімен қалыптасады. Олар сирек кездеседі, Аппалач мұнайгазды провинциясының кейбір аудандарында ғана белгілі.

Рифогенді шоғырлар риф массивтерінде қалыптасады. Әрбір риф массивы немесе олардың тобы әдетте су – мұнай жапсары ортақ бірыңғай мұнай не газдымұнай шоғырынан тұрады. Мұнай, қағида бойынша, сумен тірелген. Әктастардың каверналылығы және жарықшақтығы массив бойымен жергілікті таралуымен байланысты, жыныстардың коллекторлық қасиеттері (өткізгіштік және кезектілік) кішкентай қашықтықта кенет өзгереді, сондықтан риф массивінің әр түрлі бөліктеріндегі ұңғымалардың дебиті бірдей болмайды. Мысал ретінде Ишимбай ауданының (Башқұрт Орал маңы) артин ярусының (төменгі пермь) риф массивтерінің шоғырларын келтіруге болады, олар кунгур ярусы гипс – ангидрит қабаттарымен жабылған. Риф массивтерімен байланысты шоғырлар Каспий маңы ойпаңының борт белдемдерінде тараған.

Литологиялық экрандалған шоғырлар коллектор – қабаттардың өрлеуі бойынша сыналуымен байланысты, немесе өткізгіштік жыныстарды флюидтіректі (өткізбейтін) жыныстармен орынбасу учаскелері. Бұл топқа коллекторды асфальт не бетуммен экрандалған шоғырлар жатады.

Шоғырлардың стратиграфиялық типі эрозиямен шайылған және жапқыш жыныстармен үйлесімсіз жамылған коллектор – қабаттарда қалыптасуы мүмкін, сонымен бірге антиклиналдар, моноклиналдардың стратиграфиялық үйлесімсіз учаскедерінде пайда болады.

Мұнай мен газдың шоғырлары әр түрлі белгілері бойынша жіктеледі.Ең кең тараған жіктеме тұтқыштардың типтеріне сәйкес жасалған.Олардың жаралу тегі және пішінінің көп түрлі болуы шоғырлардың да типтері мен кластарының көп болуына әкелді.Зерттеушілердің көпшілігінің пікірі бойынша шоғырлардың жіктемесі тұтқыштардың қалыптасуының басты ерекшелерін бейнелеу керек.

Төменде О.К.Баженова, Ю.К.Бурлин ж.б. жасаған тұтқыштардың және олармен байланысты шоғырлардың жіктемесі ұсынылады.онда көптеген белгілер есепке алынған: типтерді бөлу негізіне жаралу тегі қарастырылған,тип тармағы – тұтқыштардың түрі, класс – тұтқыштардың шектелу сипаты, класс тармағы – табиғи резервуардың түрі алынған.

Көмірсутектер ұстайтын тұтқыштар жаралу тегі бойынша екі типке бөлінеді:I-тектондық,оларға тектоникалық фактордың әсері басым болады және II тип- седименттік-стратиграфиялық.

Тектондық тип құрылымдардың морфологиялық сипатына сәйкес төрт тип тармағына бөлінеді: антиклиналды,синклиналді,моноклиналді және жақпар (блокты).Антиклиналді тип тармағы ең кең тараған,оларда тұтқыштар табиғи резервуардыңдөңес иінімен бейнеленеді (И.О.Брод бойынша – дөңбеккүмбезді). Тұтқыштардың немесе шектелу сипатына қарай 4 класс белгіленеді: 1-дөңбеккүмбезді бұзылмаған; 2-дөңбеккүмбезді жарылыстармен бұзылған; 3- дөңбеккүмбезді литологиялық шектелген; 4- дөңбеккүмбезді стратиграфиялық үйлесімсіздік бетімен шектелген.Ең кең дамыған дөңбеккүмбезді бұзылған және бұзылмаған шоғырлар.Үшінші класс шоғырлары дельта (атырау) және теңіз жағалау кешендеріне тән,төртінші класс көмілген көтерілімдермен байланысты.Тұтқыштар мен шоғырлардың тектондық типінің екінші тип тармағында синклиналді қатпарлар белгіленеді.Олар табиғи жағдайда өте сирек кезеседі, қабатта су жоқ жағайда гравитациялық фактордың әсерінен қалыптасады.

Моноклиналді тип тармағы – моноклиналдарды экрандау нәтижесінде пайда болған тұтқыштар мен шоғырларды біріктіреді.И.О.Брод оларды тектондық экрандалған,стратиграфиялық және литологиялық экрандалған түрінде белгілейді.Қарастырып тоырған жіктемеде олар тұтқыштың шектелуіне сәйкес класс түрінде алынған: 6 класс – дизьюктивті-экрандалған, 7 - стратиграфиялық экрандалған, 8 - литологиялық экрандалған.Көрсетілген кластардың шоғырлары қабаттық және массивтік резервуарларда кездеседі.Арынды сумен экрандалған шоғырлар ерекше болып өздігінше класқа бөлінген 9 – гидродинамикалық экрандалған.Олар өте сирек және қабатық резервуарларда ғана кездеседі.

Блокты (жақпар) тип тармағы тектоникалық көмпимелер түрінде болады. 10 класс – барлық жағынан тектоникалық шектелген шоғырлар.Мұндай шоғырлар қабаттық және массивтік резервуарларда қалыптасуы мүмкін.

тұтқыштар және олармен байланысты шоғырлардың екінші типі – седименттік-стратирафиялық.Олар алуан түрлі болып, қалыптасуы седименттік, одан кейінгі (постседименттік) және денудациялық.

Блокты (жақпар) тип тармағы тектоникалық көмпимелер түрінде болады. 10 класс – барлық жағынан тектоникалық шектелген шоғырлар.Мұндай шоғырлар қабаттық және массивтік резервуарларда қалыптасуы мүмкін.

тұтқыштар және олармен байланысты шоғырлардың екінші типі – седименттік-стратирафиялық.Олар алуан түрлі болып, қалыптасуы седименттік, одан кейінгі (постседименттік) және денудациялық.

Пішіні бойынша тұтқыштар екі тип тармағына бөлінеді: 1 – көмпимелер, 2 – линза тәрізді денелер.Көмпимелерде массивті шоғырлар ғана пайда болады. 11 класс – биогенді көмпимелер литологиялық экрандалған шоғырлар (Қаршығанақ), 12 класс – эрозиялық көмпимелер стратиграфиялық шектелген.Бұл кластың шоғырлары, негізінде, іргетастық көмпимелеріне бейімделген.Линза тәрізді денелер тип тармағына келесі кластар жатады: 13 – литологиялық шектелген (седименттік),14 – түзілімді-құрылымды шектелген, 15 – сумен шектелген.И.О.Брод бойынша мұндай шоғырлар литологиялық шектелген түріне жатады. Литологиялық шектелген шоғырлар тұйық денелерді біріктіреді – коллектор барлық жағынан флюидтіректі (өткізбейтін) жыныстармен шектелген.Құмды-коллектор денелердің жаралу тегі әр түрлі: арналық,дельталық,жағалау аккумулятивтік денелер,линзалар,тереңсулы шығарынды конустар.Түзілімді-құрылымды тұтқыштардың жаралу тегі жыныстық түзілімдік немесе құрылымдық белгілерінің өзгеруімен байланысты, сонымен бірге заттың құрамы айтарлықтай өзгеріске ұшырамайды.Екінші немесе катагенездік тұтқыштар жыныстардың шаймалану,цементтену (керіштену), болбырау нәтижесінде пайда болады.Бұлар литологиялық құрамы әр түрлі тау жыныстарында қалыптасады.

Сумен шектелген шоғырлар өте сирек кездеседі. Мұндай шоғырлар егер мұнай ірі түйіршікті құмды линзаларда орналасып барлық жағынан сумен қаныққан коллекторлық қасиеттері нашар жыныстармен шектелген жағдайда болуы мүмкін.

Әлемдегі белгілі шоғырлардың негізгі бөлігі антиклиналды дөңбеккүмбезді тұтқыштармен ұштасқан.Жаңа шоғырлардың ашылу перспективасы, соның ішінде ірі шоғырлардың ашылуы, қазіргі уақытта бейантиклиналды тұтқыштармен байланыстырылыды.

Поиск по сайту: