Працуем з гістарычнымі дакументамі

Вытрымкі са звароту мітрапаліта Маскоўскага і Каломенскага, главы Праваслаўнай Царквы ў Расііі Сері ія к "Пастырям і пасомым Хрыстовой Праваслаўнай Царквы"22 нюня 1941 года.

"'...не первый раз прнходнтся русскому народу выдержмвать такне нспытання. С Божею помовдью н на сей раз он развеет в прах 4)ашнстскую вражескую снлу. Наі.іін гіредкн не падалн духом н прн худшем положеннн, потому что помннлн не о лнчных опасностях н выгодах. а о священном своем долге пред роднной н верой н выходнлм победнтелямн. і

...Православная наша Церковь всегда разделяла судьбу народа. Вместе с ннм она н нспытання несла, н утешалась его успехамн. Не оставнт она народа своего н теперь. Благословляет она небесным благословенйем н предстояіцнй всенародный подвнг.

Еслн кому, то нменно нам нужно помннть заповедь Хрнстову: "Большн сея любве нйктоже ймать, да кто душу свою положмт за друг'н' своя". Душу свою полагает не только тот, кто будет убйт на поле сраженмя за свой народ н его благо, но н всякнй, кто жертвует собой, свонм здоровьем нлн выгодой радн роднны...Путем самоотверженмя ш:лн немсчйслнмые тысячн нашмх православных воннов, полагавшнх жмзнью свою за роднну н веру во все времена нашествнй врагов на нашу роднну. Онн умйралн, не думая о славе, онн думалн только о том, что роднне нужна жертва с нх стороны, м смнренно жертвовалн всем н самой жнзнью своей. Церковь Хрнстова благословляет всех православных на зашнту свяшенных граннц нашей роднны. Господь нам дарует победу."

Ахарактарызуйце пазіцыю і ролю праваслаўнай царквы барацьбе з ворагам.

Вытрымкі з мемарандума Бормана "Аб нацыянал-сацыялістычнай акупацыйнай палітыцы ў Расіі" ад 16 ліпеня 1941 г.

"...Важнее всего, чтобы мы не выдавалн нашу цель всему мнру. В этом нет ннкакой необходнмостн. Главное чтобы мы самн зналн, чего мы хотнм. Нн в коем случае не осложнять себе собственный путь нзлншнен болтовней.

Такнм образом, нашн шагн должны мотнвнроваться перед всем мнром тактнческнмн соображеннямн. В данном вопросе мы должны действовать точно так же, как действовалн в отношеннн Норвегнн, Даннн. Голланднн й Бельгнн. Тогда мы тоже ннчего не говорнлн о нашнх намереннях. Мы поступнм разумно, еслн не будем делать этого н впредь.

Нтак, мы будем снова подчеркнвать, что былн вынуждены захватнть ту нлн нную область, чтобы навестн там порядок н обеспечнть нашу ііі

безопасность. Мол, в мнтересах населення этой страны мы должны позаботнться о сгюкойствмн, продовольственном снабженнн, транспорте н 'г.п., а отсюда н предпрннятое намн урегулнрованне. Нн в коем случае не надо пока'зывать, что это сделано навсегда. Тем не менее все необходнмые меры расстрел, переселенне н т.п. — мы все равно сможем н будем осушествлять й дальше.

Однако мы не хотнм без необходнмостн н раньше временн нажнвать себе врагов. Поэтому надо делать внд, будто мы осувдествляем какой-то мандат. Но нам самнм должно быть ясно, что нз этнх областей мы уже не уйдем нмкогда".

Вызначце мэты акупацыйнай палітыкі фашысцкай Германіі.

Вытрымкі і рапараджэння камандавання 6-й германскай арміі "Аб паводзінах войск ва Усходняй прасторы" ад 10 кастрычніка 1941 г

"...Важнейшей целью похода протнв еврейско-большевнстской снстемы является полный разгром ее средств властн й уннчтоженне азнатского влмяння на культурный круг европейскнх народов.

Отсюда для войск вытекают такне задачн, которые выходят за рамкн траднцнонного солдатского поведення. Солдат в Восточном пространстве не только вонн 110 всем правнлам военного нскусства, но н носй'гель неумолнмой германской нден н мстнтель за все те злодеяння, которые прнчннялнсь германскому народу й родственным с ннм по кровн народам.

...Самое время для начальннков ожнвнть у подчнненных смысл нынешней борьбы. Обеспеченне пнтанмем сельскнх жнтелей н военнопленных, не находяшнхся в услуженнн вермахту, есть такая же ложно понятая человечность, как' н раздача снгарет н хлеба. Немецкнй солдат не нмеет права раздарнвать то, что тыл дает 4>ронту с болыіінмп лншеннямн н что командованне с огромнейшнмн трудностямн доставляет на фронт, даже еслн это тро(].)ейные продукты. являюшнеся необходнмой частью нашего продовольственного снабження.

Прй своем отступленнн Советы зачастую поджнгаіот здаішя. Войска заннтересованы в тушенйн такнх пожаров только в случае необходнмостн для собственного расквартаровання. В остальном же нсчезновенйе снмволов бывшей большевнстской днктатуры также н в внде зданнй вполне в рамках борьбы на уннчтоженне. Прн этом в Восточном пространстве не нграют ннкакон ролн нн нсторнческне, нн художественные соображення.

...Еслн в тылу армнй будут обнаружены вооруженные партнзаны, к ннм надо прнменять драконовскне меры....Далекнй от всех полнтнческнх соображеннй насчет будувдего солдат должен выполнять две следуюідне задачн:

1. Полное уннчтоженне лжнвого большевнстского учення Советского Союза й его вооруженных снл.

2. Безжалостное уннчтоженме расово чуждых нам коварства н жес-гокостн, а тем самым обеспеченне жнзнй германского вермахта в Росснн. "

Вызначце, наколькі спалучаюцца ў свядомасці нямецкага салдата па-няцці воінскага абавязку і м.ара.чьн.ых паводзін на акупіраванай тэрыторыі.

Вытрымкі з выступлення прамьер-міністра Уінстана Чэрчыля v школе Хэрроу 29 кастрычніка 1941 юда

"'Давайте не будем говорй'гь о тёмных днях; давайте говорнть лучше о суровых днях. Днн — не тёмные, онн — велнкне днн, самые велнкне днн, какне только пережнвала наша страна, й мы все должны благодарнть Бога, что нам дозволено — каждому на своём посту — быть частью народа, творяіцего этн днн, незабываемые днн в нсторнн нашей расы."

Вызначце, у чым заключаецца гістарычнае значэнне дзён, аб якіх гаварыў англійскі прамьер-міністр.

Тэма 6. Акупацыйны рэжым Вучэбныя задачы.

Ахарактарызуйце сутнасць нямецка-4)аі.і.іысцкага акупацыйнаг'а рэжыму.

Дайце ацэнку дзейнасці калабарантаў, якія мелі сваёй мэтай стварэнне беларускай дзяржаўнасці пад германскім пратэктарам.

Абмяркуйце верагодныя варыянты паводзін юнакоў і дзяўчат, якія апынуліся ва ўмовах нямецка-фашысцкага акупацыйнага рэжыму.

Ваенна-эканамічныя і палітычныя пераўтварэнні на захопленых тэрыторыях. У Беларусі пад нацысцкую акупацыю патрапіла каля 7 млн чалавек ці 12,7% ад усяго насельніцтва, якое заставалася на захопленай тэрыторыі СССР. У жніўні-кастрычніку 1941 г. на акупіраваных тэрыторыях СССР ўсталёўваецца германскі "новы парадак" — нацысцкая сістэма ваенных, палітычных, ідэалагічных і эканамічных мер, рэжым крывавага тэрору, жудасных здзекаў і гвалту над насельніцтвам. Гэта быў загадзя распрацаваны, абдуманы і мэтанакіраваны план генацыду, ліквідацыі савецкага грамадства і дзяржаўнага ладу, рабавання нацыянальных багаццяў і прыродных рэсурсаў савецкай краіны.

Ідэалагічнай падставай гэтай палітыкі з'яўлялася чалавеканенавісніцкая тэорыя нацыстаў аб "расавай перавазе" нямецкай нацыі над іншымі народамі, неабходнасці пашырэння "жыццёвай прасторы" для немцаў, іх "права" на сусветнае панаванне. Згодна з генеральным планам "Ост", германскія захопнікі планавалі пакінуць на Беларусі да 25% мясцовага насельніцтва для анямечвання і выкарыстання ў якасці працоўнай сілы. Астатнія падлягалі знішчэнню і прымусоваму высяленню. Практычныя мерапрыемствы па ўсталяванню "новага парадку" былі выкладзены ў "Інструкцыі аб асобных абласцях да дырэктывы № 21 (план "Барбароса"), выдадзенай 13 сакавіка 1941 г., і шэрагу іншых дакументаў, якія яскрава сведчаць аб тым, што гітлераўцы старанна і загадзя рыхтаваліся да ажыццяўлення сваёй злачыннай акупацыйнай палітыкі.

Усе захопленыя матэрыяльныя і людскія рэсурсы аб'яўляліся ўласнасцю рэйха. У адпаведнасці з дырэктывамі Гітлера, захопленая тэрыторыя падлягала падзелу на асобныя часткі з падпарадкаваннем цывільнаму і ваеннаму акупацыйнаму апарату. Тэрыторыя Літвы, Латвіі і Эстоніі, а таксама значная частка Беларусі (53% ад перадваеннай тзрыторыі) былі ўключаны ў склад рэйхскамісарыятаў "Остланд" і "Украіна". Беластоцкую вобласць была далучана дда Усходняй Прусіі. На тэрыторыі Віцебскай, Гомельскай. Магілеўскай і ўсходніх раёнаў Мінскай абласцей акупанты ўтварылі так званую вобласць армейкага тылу групы армій "Цэнтр". Прыфрантавая паласа знаходзілася ў непаср'эдным вядзенні ваеннага камандавання.

Пытанні агульнага кіравання на тэрыторыі рэйхскамісарыятаў "Остланда" і ^Украіна" былі сканцэнтраваны ў Усходнім міністэрстве, паліцэйская улада — у Гімлера (рэйхсфюрэра СС і начальніка паліцыі Германіі). У зоне дзеяння верахта ўлада прыналежыла ваенным камендантам. У захопленых раёнах і на тэрыторыі сельсаветаў акупанты стварылі мясцо-выя адміністрацы і самакіравання "'.

Была вызначана структура ваенных, паліцэйскіх акупацыйных улад, канкрэтызаваны метады "кіравання" акупіраванымі савецкімі землямі. Так, тэрыторыя Віцебскай, Магілёўскай, амаль усёй Гомельскай, усходнія раёны Мінскай і некалькі раёнаў Палескай абласцей былі аднесены да вобласці армейскага тылу групы армій "Цэнтр". Улада на гэтай тэрыторыі знахо-дзілася ў руках камандавання ваенных і паліцэйскіх органаў. Вышэйшым органам на гэтай тэрыторыі быў штаб тылу групы армій "Цэнтр".

Паўднёвыя раёны Палескай, Пінскай і Брэсцкай абласцей з абласнымі цэнтрамі Мазыр, Пінск, Брэст былі далучаны да Рэйхскамісарыята Украіна,

граніца якога праходзіла прыкладна за 20 км на поўнач ад чыгункі Брэст-Гомель. Беластокскую, паўночныя раёны Брэсцкай, частку раёнаў Баранавіц-кай абласцей гітлераўцы ўключылі ў склад Усходняй Прусіі. Паўночна-за-ходнія раёны Вілейскай вобласці былі далучаны да Генеральнай акругі Літва.

У склад уласна Беларусі, ці як яе акупанты называлі "Генаральбецырк Вайсрутэніэн" (Генеральная акруга Беларусь), было ўключана 68 раёнаў з агульнага ліку 192 сельскіх і 9 гарадскіх раёнаў, якія ўваходзілі ў склад БССР напярэдадні вайны. Агульная плошча ГАБ складала прыкладна чацвёртую частку тэрыторыі Беларусі з насельніцтвам 3,1 млн. чалавек (на 04.12.41 г.) і ГАБ была ўключана ў склад Рэйхскамісарыята Остланд з рэзідэнцыяй у Рызе.

Генеральная акруга Беларусь падзялялася на 10 акруг (гебітаў):

Баранавіцкую, Барысаўскую, Вілейскую, Ганцавіцкую, Глыбоцкую, Лідскую, Мінскую, Слонімскую, Слуцкую, Навагрудскую. Мінск з'яўляуся цэнтрам Генеральнай акругі Беларусь і выдзяляўся ў аддзельную акругу. Вышэйшым выканаўчым органам тут з'яўляўся Генеральны камісарыят Беларусі, які ўзначальваў В. Кубэ. Яму падпарадкоўваліся гебітскамісарыяты, штатскамісарыяты (гарады), артскамісарыяты (раёны). Дзейнасць акупацыйнага апарата адбывалася на прынцыпе "фюрэрства"-адзінаўладдзя. Кожны гебітскамісар выдаваў загады і распараджэнні па свайму меркаванню, кіруючыся толькі указаннямі вышэйшых германскіх інстанцый. У воласцях прызначаліся валасныя старшыні, а ў вёсках -старасты. Работу раённых, валасных упраў і стараст вёсак накіроўвалі і жорстка кантралявалі спецыяльна прызначаныя шэфы - камісары, каменданты, крайсляндвірты, зондэрфюрэры і г. д.

Ва ўсходняй частцы Беларусі ваенна-адміністрацыйныя функцыі выконвалі створаныя вермахтам палявыя і мясцовыя камендатуры, якія надзяляліся ўсёй паўнатой улады ў зоне сваёй дзейнасці. У раёнах дыслакацыі ахоўных дывізій у 1942 г. дзейнічала 11 палявых і 23 мясцовыя камендатуры і т. зв. мясцовыя грамадзянскія ўлады. Ім падпарадкоўваліся і

шматлікія вайсковыя гарнізоны, каманды жандармерыі, групы тайнай палявой паліцыі (ГФП). Усяго на гэтай тэрыторыі дзейнічала 8 груп ГФП (Полацк, Віцебск, Орша, Барысаў, Лепель, Бабруйск, Старыя Дарогі, Магілёў), якія мелі 20 перыферыйных каманд. Толькі групай ГФП, якая дзейнічала ў Оршы, з верасня 1941 г. па верасень 1942 г. было павешана і расстраляна болып за 17 500 савецкіх патрыётаў.

Узброенай апорай створанага рэжыму з'яўляліся акупацыйныя войскі вермахта - ахоўныя дывізіі. У 1941 г. на тэрыторыі Беларусі іх было 5. Яны забяспечвалі ахову камунікацый і ваенных аб'ектаў, лагераў ваеннапалонных, вялі барацьбу супраць партызан і насельніцтва. Акрамя сіл вермахта для падтрымкі акупацыйнага рэжыму быў прыдадзены значны паліцэйскі аппарат. Каб утрымліваць пад кантролем тэрыторыю захопленай Беларусі, акупанты вымушаны былі трымаць тут ваенна-паліцэйскія сілы колькасцю да 160 тыс.чалавек, не лічачы франтавых часцей, якія таксама выкарыстоўваліся ў барацьбе супраць партызан. У загадзе начальніка штаба вярхоўнага камандавання вермахта Кейтэля аб падаўленні "камуністычнага паўстанчаскага руху" ад 16 верасня 1941 г. адзначалася: "...в свонх действнях следует руководствоваться следуюіднмй положен нямн:

а) каждый случай сопротнвлення немецкнм оккупацнонным властям, незавнснмо от обстоягельств, следует расценнвать как проявленне коммуннстнческнх пронсков;

б)...В качестве нскуплення за жнзнь одного немецкого солдата в такнх случаях, как правнло, должна счнтаться смертная казнь для 50 — 100 коммунмстов. Способ прмведення прмговора в нсполненне должен еіде больше уснлнть устрашаюшее воздействне".

Калабарацыянізм. Няўдачы вермахта на савецка-германскім фронце, нарастаючая барацьба ў тыле акупантаў вымушалі германскія ўлады шукаць падтрымкі сярод мясцовага насельніцтва. Не была выключэннем і Беларусь. і

Акупанты стваралі розныя структуры грамадзянскай улады і вайскова-паліцэйскія фарміраванні, прыцягваючы ў іх пэўныя колы жыхароў. Гэта з'ява атрымала назву калабарацыянізм. У беларускай калабарацыі вызначаліся тры сілы:

1. Частка беларусаў, што пражывалі ў Польшчы, Германіі, Чэхаславакіі і іншых краінах, якія былі ў апазіцыі да бальшавізму, рабілі стаўку на гітлераўскую Германію, разлічваючы з яе дапамогай адразіць беларускую дзяржаўнасць. Прапановы аб супрацоўніцтве паступалі ад I. Ермачэнкі, В. Захаркі, В. Гадлеўскага, Я. Станкевіча і інш.

2. Частка жыхароў даваеннай Беларусі, якія свядома перайшлі на службу да акупантаў, падзялялі іх палітыку.

3. Людзі, якія па волі лёсу вымушаны былі працаваць у адміністрацыйна-гаспадарчых установах і на прадпрыемствах, адкрытых акупантамі на захопленай тэрыторыі Беларусі.

У кастрычніку 1941 г. была створана Беларуская народная самадапамога, на чале якой стаў кіраўнік пражскага філіяла Беларускага камітэта самадапамогі I. Ермачэнка. Камісар генеральнай акругі Беларусь В. Кубэ зацвердзіў склад кіраўніцтва БНС, а таксама праграму яе дзейнасці, якая ставіла мэтай "дапамагчы" пацярпеўшым ад ваенных дзеянняў, бальша-вісцкага і польскага праследавання беларусам, "дапамагчы адбудаваць" зруйнаваны чужынцамі беларускі край, "пашырыць і развіць" беларускую культуру. Пры кіраўніцтве БНС быў створаны цэнтральны савет ("цэнтраль") у складзе 10 чалавек. Члены савета прызначаліся і звальняліся гаўляйтарам Кубэ. У акругах (гебітскамісарыятах) ствараліся акруговыя адзелы БНС, якія ўзначальвалі старшыні, прызначаныя акруговымі камісарамі.

Нямецкае акупацыйнае кіраўніцтва пільна сачыла за дзейнасцю БНС, абмяжоўваючы яе самастойнасць. Кіраўнікі БНС намагаліся стварыць беларускія ўзброеныя атрады для барацьбы з партызанамі. Аднак, пакуль захопнікі мелі перавагу над савецкімі войскамі, неабходнасці ў арганізацыі і на акупіраваных тэрыторыях якіх-небудзь нацыянальных вайсковых фарміраванняў не было.Тым не менш, ідучы насустрач патрабаванням калабарацыяністаў, В. Кубэ 29 чэрвеня 1942 г. абвясціў аб заснаванні беларускага "Вольнага корпуса самаабароны", а таксама дазволіў адкрыць галоўную раду БНС у складзе 12 чалавек. Пры галоўнай радзе дзейнічала 13 аддзелаў: адміністрацыйны, палітычны, вайсковы, школьны, аховы здароўя і інш. Адпаведныя падраздзяленні дзейнічалі ў акругах. Ствараўся апарат, які меў нязбытнае жаданне ў адпаведны час пераняць ад нямецкіх улад дзяржаўнае кіраўніцтва. Акрамя таго, былі арганізаваны: Беларускае навуковае аб'яднанне, прафсаюзы, беларускія судовыя структуры.

Асаблівая ўвага надавалася корпусу Беларускай самааховы (БСА). Планавалася стварыць у кожным раёне адзінкі БНС, а таксама фарміраванні самааховы ад роты да батальена, усяго 3 дывізіі. Камандуючым быў прызначаны I. Ермачэнка. Ён і яго штаб распачалі актыўную дзейнасць па стварэнні БСА, бачачы ў ёй правобраз будучага беларускага войска. У Мінску былі адкрыты курсы па перападрыхтоўцы афіцэраў-беларусаў, праводзілася актыўная прапагандысцкая кампанія ў акругах па вярбоўцы ў шэрагі БСА. Справай БСА зацікавілася разведка партызан, якая рабіла ўсё магчымае, каб сарваць вайсковую акцыю. Узнікшыя фарміраванні БСА падвяргаліся ўзмоцненай апрацоўцы і ваеннаму ўздзеянню. Да таго ж немцы не спяшаліся ўзбройваць гэтыя фарміраванні, у выніку чаго яны лёгка разганяліся партызанамі. Восенню 1942 г. інтарэс акупантаў да арганізацыі корпуса самаабароны стаў слабець. Замест БСА яны вырашылі стварыць беларускія паліцэйскія батальёны пад кіраўніцтвам нямецкіх афіцэраў, а вясной 1943 г. зусім адмовіліся ад беларускай самаабароны.

Поспех Чырвонай Армі на франтах вайны, узмацнене дзейнасці пар-тызан, актыўная прапагандысцкая работа падпольных партыйных і камса-мольскіх органаў сярод насельніцтва спрыялі таму, што беларускі народ у большасці адмоўна ставіўся да мерапрыемстваў акупантаў і іх памагатых.

Агнём і мячом, шыбенцамі і турмамі, гвалтам і жорсткай эксплуатацыяй акупанты імкнуліся аслабіць супраціўленне народа. Разам з тым гітлераўцы пачалі ўсё часцей прыбягаць да розных палітычных манёўраў, замас-кіроў-ваючы сапраўдныя мэты сваёй палітыкі, каб схіліць мясцовае насельніцтва да супрацоўніцтва.

27 чэрвеня 1943 г. было аб'яўлена аб стварэнні з прадстаўнікоў беларускай грамадскасці пастаянна дзеючага дарадчага органа - Беларускага даверанага бюро ці "Рады даверу". У склад яе ўвайшлі па аднаму прадстаўніку з акруг, якія вызначаліся акруговымі камісарамі, а таксама шэсць чалавек ад цэнтра: В. Іваноўскі - бургамістр Мінска, Ю. Сабалеўскі -ад Беларускай самадапамогі, К. Рабушка - ад прафсаюзаў, М. Ганько і Н. Абрамова - ад Саюза беларускай моладзі.

21 верасня 1943 г. у Мінску падпольшчыкамі быў знішчаны В. Кубэ. Яго пераемнікам на пасадзе генеральнага камісара стаў генерал-лейтэнант фон Готберг, які пачаў інтэнсіўна шукаць сродкі для барацьбы з антыгерманскім рухам. Перш за ўсё планавалася выкарыстаць мясцовыя сілы, а таксама тых, хто ўжо супрацоўнічаў з акупантамі і пад націскам Чырвонай Арміі адступіў разам з германскай арміяй на тэрыторыю Беларусі. У канцы 1943 г. тут дыслацыраваліся шматлікія паліцэйскія і ваенныя фарміраванні, што адступілі з усходу: рускія, украінскія, татарскія, грузінскія, армянскія, літоўскія, эстонскія, у тым ліку італьянскія, польскія і французскія падраздзеленні, супрацоўнікі службы бяспекі і тайнай палявой паліцыі;

У верасні-лістападзе 1943 г. акупацыйныя ўлады, прымяняючы метад прымусовых мабілізацый, распачалі фарміраванне беларускіх паліцэйскіх батальёнаў. Да канца 1943 г. былі сфарміраваны тры такія батальёны: у Мін-ску, Слоніме, Снове агульнай колькасцю 1 481 чалавек. Да пачатку сакавіка 1944 г. было арганізавана яшчэ 7 батальёнаў, у якіх налічвалася 3 648 чал.

Імкнучыся ўцягнуць у барацьбу супраць партызан і падпольшчыкаў як мага больш шарокае кола мясцовага насельніцтва акупанты прыбягалі не толькі да прымусовых мабілізацый. 3 гэтай нагоды ствараліся не толькі батальёны беларускай паліцыі, але і т. зв. абарончыя вёскі, дзе пасяліліся сем'і паліцэйскіх, эвакуіраваных жыхароў усходніх абласцей СССР, у тым ліку казакоў, што супрацоўнічалі з немцамі і інш. Узброеныя жыхары гэтых паселішч, павінны былі супрацьстаяць партызанам і падпольшчыкам. Больш шырокія памеры гэта акцыя мела на тэрыторыі заходніх раёнаў Беларусі, дзе было створана некалькі дзесяткаў такіх вёсак. Як сведчыць заходнегерманскі гісторык Хэсе, на Беларусі "...паўсюдна не існавала неабходных умоў для ажыццяўлення гэтай задумы. Часам мясцовыя жыхары весак разбягаліся, як толькі заўважалі нямецкія войскі, якім было даручана... стварыць "абарончую вёску".

У 1943 г. пад уплывам перамог Чырвонай Арміі, прапагандысцкай дзейнасці партызан і падпольшчыкаў, актывізаваўся пераход на бок партызан ваеннаслужачых са створаных акупантамі розных воінскіх дапаможных фарміраванняў і паліцыі. У лютым 1943 г. да віцебскіх партызан перайшла большая частка байцоў 825-га волга-татарскага батальёна, легіена "Ідэль-Урал", які быў створаны з ліку ваеннапалонных татар, башкіраў і іншых прадстаўнікоў народаў Паволжа. 16 жніўня 1943 г. на бок партызан перайшла т.зв. 1-я руская нацыянальная брыгада падпалкоўніка У. У. Гіль-Радыёнава, агульнай колькасцю каля 2 тыс. чалавек. Свой пераход байцы 1-й Антыфашысцкай брыгады (так яна стала называцца) адзначылі разгромам нямецка-фашысцкіх гарнізонаў у Докшыцах і Крулеўшчызне. Было знішчана больш за 400 варожых салдат, вадакачка, 4 чыгуначныя масты, 4 паравозы, 85 вагонаў з ваеннымі грузамі, склады з нафтапрадуктамі і боепрыпасамі, захапілі 3 гарматы, больш 100 аўтаматаў і вінтовак, 2 склады з боепрыпасамі, 5 складоў з рознай маёмасцю і прадуктамі.

У снежні 1943 г., калі ўжо быў вызвалены Гомель, акупацыйныя ўлады

абвясцілі аб стварэнні Беларускай Цэнтральнай Рады (БЦР). Гэта была толькі бачнасць беларускага нацыянальнага ўрада. Захопнікі бачылі ў ім сродак мабілізацыі сіл беларускага народа для барацьбы супраць партызан, больш поўнага выкарыстання эканомікі Беларусі ў сваіх інтарэсах. Беларускія калабарацыянісцкія сілы разлічвалі выкарыстаць дадзеную сітуацыю для ажыццяўлення сваёй даўняй мары - стварэння беларускай дзяржаўнасці пад германскім пратэктарам. У склад БЦР уваходзіла 14 чалавек. У іх ліку Р. Астроўскі, (прэзідэнт), М. Шкеленак (1-ы віцэ-прэзідэнт), Ю. Сабалеўскі (2-гі віцэ-прэзідэнт). Былі створаны 13 аддзелаў: фінансавы, культуры, сельскай і лясной гаспадаркі, прафесійных спраў, рэлігіі і судовых спраў, вайсковы і інш.

Падкрэслім, што гэта акцыя ўяўляла сабой вымушаны, хоць і добра прадуманы крок, які быў спланаваны ў нетрах берлінскіх спецслужбаў яшчэ ў канцы 1942 г. Вось што гаварылася ў пісьме баранавіцкага гебітскамісара Вернера на імя прэзідэнта БЦР Р. Астроўскага: "Ваша справа - барацьба з партызанамі. Нямецкае камандаванне не мае магчымасцяў, сваіх сіл. Яно гатова дапамагчы ў барацьбе з партызанамі толькі тэхнікай і каманднымі кадрамі". Далей даваліся парады: "Выкарыстоўвайце шырокія сродкі агітацыі, якія накіроўваюцца супраць партызан, праз друк і мітынгі, збірайце для гэтай мэты яркі матэрыял грабяжу насельніцтва, не важна, што гэта рабілі не партызаны. Ім неабходна прыпісваць усё."

Між тым, гітлераўцы не спяшаліся дзяліць уладу. Фармальна акупанты перадавалі БЦР толькі кіраўніцтва школьнай справай, культурай, сацыяльнай апекай і вайсковымі пытаннямі. Аднак на месцах адпаведныя адзелы і надалей заставаліся пад кантролем германскіх акруговых камісараў. Лідэры БЦР імкнуліся развіць кіпучую дзейнасць. Асабліва актыўную дзейнасць калабарацыяністы разгарнулі па стварэнні Беларускай краевай абароны, бачачы ў ёй будучае нацыянальнае войска. Яны дамагліся ад немцаў дазволу на правядзенне прымусовай мабілізацыі, якая пачалася ў адпаведнасці з загадам Р. Астроўскага ад 6 сакавіка 1944 г., ёй падлягалі ўсе мужчыны 1908-1924 г.н. За няяўку на зборны пункт ў выкліканы тэрмін пагражала смяротная кара. Між тым, мабілізацыя ў БКА была шырока выкарыстана для набору рабочай сілы ў Германію, фізічнай расправы з мірным насельніцтвам. Да канца сакавіка 1944 г. удалося насільна мабілізаваць прыкладна 24-25 тыс.чалавек, якія ўдзельнічалі ў гаспадарчых работах, у ахове збудаванняў і складоў, а таксама ў барацьбе супраць партызан. Асабліва ў гэтым напрамку вызначаўся батальён пад камандаваннем Б. Рагулі на Навагрудчыне.

Пад уплывам агітацыі патрыётаў, а таксама баявых аперацый партызан, што былі накіраваныя на зрыў мабілізацыі, поспехаў Чырвонай Арміі на франтах вайны, адбывалася масавае дэзерцірства з БКА і пераход яе членаў са зброяй да партызан. У час вызвалення Беларусі частка актыўных байцоў БКА вымушана была адступіць на тэрыторыю германскага рэйха.

27 чэрвеня 1944 г., калі Чырвоная Армія ўжо падыходзіла да Мінска, у гарадскім тэатры было праведзена апошняе афіцыйнае мерапрыемства БЦР - сход бургамістраў, начальнікаў паліцыі, членаў БЦР і іншых "дэлегатаў" беларускага народа, якія назвалі сябе Другім усебеларускім кангрэсам. Кангрэс абвясціў сябе "паўнапраўным і найвышэйшым прадстаўніком беларускага народа", выказаў непрызнанне БССР як формы беларускай дзяржаўнасці, аб'явіў неправамоцнымі ўсе польска-савецкія пагадненні, што датычыліся Беларусі, выбраў Р. Астроўскага прэзідэнтам БЦР. У прывітальнай тэлеграма А.Гітлеру ад Другога усебеларускага кангрэса, падпісанай Р.Астроўскім, адзначалася, "тто Беларускі Народ будзе нязломна змагацьца побач з нямецкш жаўнера.м супроць супольнага нашага ворага — бс'ілынавізму.

Мы спадзяёмся і верым у канчатковую перамогу. каторая, пад Вашым кіраўніірпвам. пры будове Новае ^ропы, прынясе тчасьлівую будучыню вольнаму Беларускаліу Народу". Не закончыўшы работы, кангрэсмены збеглі ў Кенінсберг, а затым у Берлін. 3 дазволу гітлераўцаў праводзілі антыса-вецкую работу сярод беларускай эміграцыі, а таксама насільна вывезеных на працу ў Германію беларусаў з мэтай стварэння беларускай арміі.

Маладзёжная палітыка захопнікаў. У доўгатэрміновай палітыцы германскіх улад стаўка рабілася на падрастаючае пакаленне, уцягненне моладзі ў сферу інтарэсаў гітлераўскай Германіі. 3 гэтай нагоды ішла актыўная работа па стварэнні маладзёжных арганізацый, дзейнасць якіх будавалася на ўзор германскай маладзёжнай арганізацыі Гітлер-югенд. Так, 22 чэрвеня 1943 г. афіцыйна быў абвешчаны Саюз беларускай моладзі на чале з М. Ганько і Н. Абрамавай. Каля трох месяцаў працягвалася актыўная арганізатарская работа. Толькі 17 ліпеня былі назначаны кіраўнікі аддзелаў галоўнага штаба і акруговыя кіраўнікі. Згодна са статутам, у члены СБМ маглі ўступаць толькі беларусы 10-20-гадовага ўзросту.

У чэрвені 1943 г. былі адкрыты школы па падрыхтоўцы кіруючых кадраў СБМ у Мінску, Альберціне, Драздах, а з лютага 1944 г. у Фларыянаве. У Мінску, пры галоўным штабе, рыхтаваліся вышэйшыя кіраўнікі СБМ. Ужо 16 чэрвеня быў зроблены першы выпуск арганізатараў саюза. У Драздах пад Мінскам і ў Фларыянаве, недалека ад Ляхавіч, навучанне праходзілі кіраўнікі жаночай моладзі, а ў Альберціне, што пад Слонімам, абучаліся будучыя важакі павятовых і валасных арганізацый. За час дзейнасці школ СБМ было падрыхтавана звыш 1300 кіраўнікоў саюза, што дазволіла стварыць даволі шырокую сетку арганізацый, якія аб'ядноўвалі каля 12,5 тысяч юнакоў і дзяўчат.

3 канца 1943 г. у СБМ пачалася актыўная вярбоўка ў дапаможныя воінскія фарміраванні і атрады СС. У снежні 1943 г. шэф-праведнік СБМ Ганько выдае сакрэтны загад аб мабілізацыі ў роту СС юнакоў 1920 -1927 г.н. Акруговыя кіраўнікі абавязваліся да 10 студзеня 1944 г. закончыць падбор кандыдатаў. Пачынаючы з вясны 1944 г., акупанты і іх памочнікі вымушаны былі разгарнуць адкрытую дабравольна-прымусовую вярбоўку 15-20-гадовых юнакоў у ваенна дапаможныя фарміраванні Трэцяга рэйха. Радыё, газеты, шматлікія каляровыя лістоўкі заклікалі моладзь вербавацца на службу ў германскую армію. Вясной 1944 г. германскія вайсковыя ўлады дазволілі стварыць Саюз рускай моладзі, Саюз барацьбы супраць бальшавізма, Саюз татарскай моладзі. Рабілася ўсё магчымае, каб уцягнуць моладзь у сферу германскіх інтарэсаў.

Нацысцкі акупацыйны рэжым на тэрыторыі Беларусі быў звязаны і з жахлівымі праявамі вынішчэння, рабавання і эксплуатацыі: лагерамі ваеннапалонных, ваенна-катаржнымі работамі, лагерамі смерці і месцамі прымусовага ўтрымання мірнага насельніцтва, гета, дэпартацыяй беларускага насельніцтва на прымусовыя работы ў рэйх і інш..

Мясцовае насельніцтва павінна было выконваць розныя працоўныя павіннасці. Да канца 1941 г. была праведзена дэталаёвая інвентарызацыя ўсіх прамысловых прадпрыемстваў. У выніку гэтага 1 снежня ў Мінску працавала 73 прадпрыемствы, у снежні 1942 г. — 117, а ў красавіку 1943 г. — 140. Усяго на тэрыторыі Беларусі была адноўлена праца звыш чым на 800прамысловых прадпрыемствах. Рабочыя і служачыя падвяргаліся жорсткай эксплуатацыі, працоўны дзень складаў у сярэднім 12 гадзін у суткі.

Сельскае насельніцтва выконвала "гадавыя гаспадарчыя заданні" па абавязковых пастаўках зерня, мяса, яек і іншых прадуктаў харчавання, а таксама воўны, ільну, канапель і г.д. 3 мэтай арганізацыі сельскагаспадарчай вытворчасці акупацыйная адміністрацыя ў пачатку 1942 г. правяла зямельную рэформу, мэтай якой з'яўлялася надзейнае забеспячэнне харчовых патрэб фронту і рэйху.

Побач з задачамі па ваенным захопе Тэрыторыі СССР дырэктывамі гітлераўскага камандавання вызначаліся канкрэтныя планы па ўключэнні германскага вермахта ў праграму па масавым вынішчэнні асобных груп мясцовага насельніцтва па расавых, нацыянальных, этнічных, палітычных або рэлігійных матывах. У масавых маштабах злачынная палітыка вынішчэння праводзілася на ўсёй акупіраванай савецкай тэрыторыі. Аднак Беларусь панесла найбольш вялікія страты. Па найноўшых падліках размова можа сёння аб лічбе ў 3 млн чалавек.

Акупанты стварылі на тэрыторыі Беларусі сістэму турмаў і канцэнтрацыйных лагераў, дзе без суда і вызначэння тэрміну зняволення знаходзіліся дзесяткі тысяч людзей. Болыы за 260 лагераў смерці, іх філіялаў і аддзяленняў: для ваеннапалонных, для цывільнага насельніцтва, жаночыя лагеры, перасыльныя лагеры СС, штрафныя, гета, дзейнічалі на акупіраванай тэрыторыі. Адзін з першых лагераў смерці быў створаны ў в. Дразды каля Міснка, дзе ў ліпені — верасні 1941 г. ўтрымліваліся ваеннапалонныя і цывільныя асобы ва ўзросце ад 15 да 60 гадоў. Самым буйным не толькі ў Беларусі, але і на ўсёй захопленай савецкай зямлі з'яўляўся Трасцянецкі лагер смерці, дзе было знішчана больш за 206 тыс. чалавек. Адным з буйнейшых гарадскіх лагераў смерці было мінскае гета, створанае па загаду начальніка 812-й палявой камендатуры 19 ліпеня 1941 г. У ім было загублена каля 100 тыс. чалавек. Па няпоўных дадзеных у лагерах смерці на тэрыторыі Беларусі германскія акупанты загубілі больш за 1400 тыс. савецкіх грамадзян.

Знішчэнне беларускіх людзей насіла мэтанакіраваны характар, што выцякала з нацысцкай ідэалогіі і захопніцкай палітыкі германскіх акупантаў. Расправы над людзьмі былі самымі жудаснымі і пераўзыходзілі сярэдневяковае варварства. Гітлераўцы нярэдка заганялі людзей у будынкі, зачынялі дзверы і падпальвалі. Людзі гарэлі, паміраючы пакутлівай смерцю. 3 9200 населеных пунктаў, разбураных і спаленых акупантамі ў Беларусі ў гады Вялікай Айчыннай вайны, 628 былі знішчаны з усімі жыхарамі, 4667 -- з часткай насельніцтва. У Віцебскай вобласці 243 вёскі спальваліся двойчы; 83 - тройчы, 22 - чатыры і больш разоў.

За гады акупацыі Беларусь страціла палову свайго нацыянальнага багацця. Амаль поўнасцю былі знішчаны энергетычныя магутнасці, 90 % станочнага парку, на 40 % скараціліся пасяўныя плошчы, без даху над галавой засталося амаль 3 мільёны чалавек. Пасля вызвалення ў рэспубліцы налічвалася 60 тыс.дзяцей-сірот. Поўнасцю было знішчана 6177 і час'гкова

2648 школьных памяшканняў, 40 ВНУ,, 24 навуковыя ўстановы, 200 і бібліятэк, 4756 тэатраў і клубаў, 1377 балыпц і амбулаторый, 2188 дзіцячых ўстаноў.

Такім чынам, на акупіраванай тэрыторыі Беларусі германскае палітычнае кіраўніцтва, абапіраючыся на жорсткую сілу, імкнулася стварыць умовы для найбольш эфектыўнага рабавання мясцовых рэсурсаў на карысць Германіі. Паражэнні германскіх войск пад Масквой, Сталінградам, Арлом і Курскам прымусілі нацысцкіх лідэраў да пошуку шляхоў больш актыўнага супрацоўніцтва з мясцовымі жыхарамі. Стаўка рабілася на падрастаючае пакаленне, якое павінна было быць выхавана ў нацысцкім духу. 3 гэтай нагоды адкрываліся школы, засноўваліся маладзёжныя саюзы, якія павінны былі стаць праваднікамі нацысцкай ідэалогіі ў асяроддзі падрастаючага пака-лення Беларусі. Ажыццяўляемая захопнікамі палітыка не находзіла падт-рымкі з боку агульнай большасці насельніцтва акупіраваных тэрыторый. Яна не адпавядала ні нацыянальным, ні дзяржаўным, ні эканамічным ітарэ-сам людзей, будавалася на злачыннай, чалавеканенавісніцкай расавай ідэало-гіі.

Працуем з гістарычнай інфармацыяй

1. Ахарактарызуйце акупацыйную палітыку германскіх улад. Выкарыстайце даныя камісіі па ўстанаўленні і расследаванні злачынстваў нямецка-фашысцкіх захопнікаў і іх пасобнікаў на акупіраванай тэрыторыі Беларусі.

2. Дайце маральна-палітычную ацэнку прывнтальнай тэлеграмы А.Гнтлеру ад Другога усебеларускага кангрэса. 3. Пракаменціруйце загад начальніка штаба вярхоўнага камандавання вермахта Кейтэля аб падаўленні '''камуністычнага паўстанчаскага руху" ад 16 верасня 1941 г.

Поиск по сайту: