Современная экономическая терминология

На сегодня почти все учебники и учебные пособия казахских авторов по экономике основываются на соответствующих англоязычных изданиях, и в этом нет ничего плохого, ведь, к сожалению, не казахские ученые выступают "законодателями моды" в теории рыночной экономики. Однако проблема заключается в использовании англоязычной экономической терминологии в казахском языке, а следовательно — и в науке и образовании. Понятно, что без развития научной терминологии национальные язык, наука и образование развиваться не смогут. Анализ отечественных учебников, учебных пособий, научных публикаций (монографий, статей), диссертаций, законодательных и нормативных актов органов власти Казахстана в сфере экономики подтверждает наличие проблемы с развитием национальной экономической терминологии.

Говоря об экономической терминологии англоязычного происхождения в казахском языке, мы имеем в виду два компонента этого вопроса — написание и звучание термина на казахском языке, а также его экономическое содержание. Анализ существующих отечественных исследований по проблеме экономической терминологии на казахском языке показал наличие таких разработок только в сфере филологии. В плоскости экономической науки терминология находит отражение только в немногих словарях экономических терминов, что не решает проблему использования англоязычных экономических терминов. Как правило, указанные издания не формируют новые экономические термины, а лишь трактуют уже существующие.

Понятно, что обойтись без привлечения иностранных слов в казахскую экономическую терминологию невозможно. Ведь оно происходило в течение всего периода формирования этой терминологии. Сначала это были термины, привлеченные из иностранных языков.Они полностью вошли в нашу экономическую терминологию. Однако существуют и экономические термины казахского происхождения: «делдал», «жеке меншік», «табыс», «қосылған құн салығы», «бағам» и т.п.

19-тапсырма. Жоғарыда берілген мәтін бойынша төмендегі сұрақтарға жауап беріңіз.

ü Нарықтық экономика теориясындағы «сәннің заң шығарушылары» кімдер?

ü Ұлттық тіл, ғылым мен білім не болмаса дамымайды?

ü Қазақ тіліндегі ағылшын тілінен енген терминдер туралы не айтасыз?

ü Экономикалық терминдер жайындағы сіздің ойыңыз қандай?

ü Қазақ тіліне ғана тән терминдер хақында не білесіз?

20-тапсырма. Сіз таңдаған мамандығыңыз туралы қандай пікірдесіз? Өз пайымыңызды келтіре отырып, мамандығыңыз хақында шағын шығарма жазыңыз.

21-тапсырма. Төмендегі өлеңді жаттаңыз және жатқа айтып беріңіз.

Ұқпасам өз Тіл - анамды,

Ұлыңмын деуім әңгілік.

Сәуле боп тұрсын санамда

Әлдиі, үні мәңгілік

Білмесін-білсін түсімнен,

Ұқпасын-ұқсын түрімнен.

Танысын дүние ісімнен

Танысын туған тілімнен.

Ж. Молдағалиев

СӨЖ тапсырмасы

Өз бизнес жоспарыңызды жазыңыз.

СОӨЖ тапсырмасы

Студенттердің бірнеше бизнес жоспарын талқылаңыздар.

Бақылау сұрақтары

1. Іскерлік әлемі туралы осы жасалымнан алған деректеріңізді түйіндеп айтып беріңіз.

2. Тапқыр адам қандай жетістіктерге қол жеткізе алады?

3. Ақпараттық жүйелер – ХХІ ғасыр мамандығы.

Осы қағидаға қатысты сіздің ойыңыз қандай? Өз пайымыңызды баяндаңыз.

4. Кәсіпкерлік туралы Ережені тауып, онымен толыққанды танысыңыз.

5. Өз ісіңізді ашу мақсатын көздеген болсаңыз, оған қалай қол жеткізбексіз?

6. Бизнес жоспарға сараптама жүргізудің нормативтік базасын табыңыз және ол туралы әңгімелеп беріңіз.

7. Бизнесті қаржыландыру көздерін қалай таңдамақшысыз? Осыған нақты да толық көлемді жауап жазыңыз.

Тест сұрақтары

1. Жерді де таңдай біл, оны баптай да біл. Құрмаластың түрін анықтаңыз.

А. Себеп-салдар;

В. Түсіндірмелі;

С. Қарсылықты;

Д. Ыңғайлас;

Е. Талғаулы.

2. «Предпринимательство» сөзінің қазақша баламасын табыңыз.

А. Біліктілік;

В. Білгірлік;

С. Іскерлік;

Д. Кәсіпкерлік;

Е. Кәсіпшілік.

3. Сөйлемде сызықша не үшін қойылған, көрсетіңіз.

Жұт – жетеу, содырмен сегіз,

Салақпен тоғыз, олақпен он.

А. Бастауыш та, баяндауыш та есім сөзден;

В. Жалпылауыш мүшенің алдынан;

С. Айқындалушы мүше мен оңашаланған айқындауыш арасында;

Д. Баяндауыштың оңашаланған мүшесімен ажырату үшін.;

Е. Бастауыш та, баяндауыш та бір сөзден болған жағдайда.

4. Қаржыландырудың көп таралған түрі қайсысы?

А. Ішкі қаражат;

В. Меншікті қаржы;

С. Несиелік қаржы;

Д. Сыртқы қаражат;

Е. Инвестор қаржысы.

5. Бірнеше банк біріксе, халық салымдарының... жасайды.

А. Мемлекеттік қорын;

В. Жиынтық қорын;

С. Сақтық қорын;

Д. Ұлттық қорын;

Е. Жеке қорын.

6. Синтаксис нені қарастырады, зерттейді?

А. Сөзді;

В. Дыбысты;

С. Сөз құрамын;

Д. Сөз тіркесін;

Е. Сөз таптарын.

7. Қазақстан Республикасындағы банк жүйесінің екінші деңгейіне жатпайтын банк қайсысы? Анықтаңыз.

А. ТұранӘлемБанк;

В. Халық банк;

С. АТФ Банк;

Д. Даму банкі;

Е. Альянс банк.

8. Салалас құрмалас сөйлемнің түрін анықта: Бұл жердея сен тұрасың, я мен тұрамын.

А. Кезектес;

В. Себеп-салдар;

С. Түсіндірмелі;

Д. Талғаулықты;

Е. Ыңғайлас.

9. «Жарғылық капитал» тіркесінің орысша баламасы:

А. Объявленный капитал;

В. Зарегистрированный капитал;

С. Оплаченный капитал;

Д. Уставный капитал;

Е. Резервный капитал.

10. Кезектес жалғаулық арқылы байланысып тұрған бірыңғай мүшелі сөйлемді табыңыз.

А. Киімім қалың, әрі құрғақ;

В. Шөп сұйық, бірақ нәрлі;

С. Алдынан машина не арба шығады;

Д. Қар суы да, жаңбыр суы да араласты;

Е. Біресе күлкісі, біресе ызасы келеді.

11. Ашық буынды көрсетіңіз.

А. Орман;

В. Мектеп;

С. Алаша;

Д. Дәптер;

Е. Қисық.

12. «Источник финансирования» тіркесі қазақ тіліне қалай аударылады?

А. Қаржылау көзі;

В. Қаржы көзі;

С. Қаржыландыру көзі;

Д. Қаржылық көз;

Е. Қаражат көзі.

13. Үй тұрмысына қатысты архаизмді анықтаңыз.

А. Лашын;

В. Үй;

С. Кілем;

Д. Төсек;

Е. Күпі.

14. Қазақ тілінде жұрнақтар неше топқа бөлінеді?

А. 1;

В. 3;

С. 5;

Д. 2;

Е. 4.

15. Несие алуүшін керекті құжат түрі.

А. Кәсіпорынның бизнес жоспары;

В. Кәсіпорын ұсынған жоба;

С. Кәсіпорынның анықтамасы;

Д. Кәсіпорынның жарғысы;

Е. Кәсіпорынның өндірістік жоспары.

16. Қай сөзде «көк» сөзі бөлек жазылады?

А. Көк (қайнар);

В. Көк (шіл);

С. Көк (әр);

Д. Көк (жал);

Е. Көк (жиек).

17. Фразеологизді (тұрақты тіркесті) табыңыз.

А. Жазира дала;

В. Жақын туыс;

С. Шежірелі ел;

Д. Қолы ашық;

Е. Жол мұраты.

18. КСРО кезінде Қазақстанда.... банк жүйесі жұмыс істеді.

А. Үш сатылы;

В. Бір сатылы;

С. Төрт сатылы;

Д. Екі сатылы;

Е. Бес сатылы.

19. Тәуелдік жалғаулы сөзді көрсетіңіз.

А. Сенім;

В. Білім;

С. Тегім;

Д. Ілім;

Е. Көрім.

20. Зат есім тудырушы жұрнақтар қайсы?

А. -да,-де;

В. -лың, -лік;

С. -и,-у;

Д. -ым, -ім;

Е. -дың, -дік.

ГЛОССАРИЙ

Инвестиция – пайыздар мен дивиденттер алу үшін, сонымен қатар машиналар, құрал-жабдықтар, жылжымайтын мүліктер сатып алу арқылы активтер құны өседі деген үмітпен қаражатты қаржылық активке орналастыру.

Ипотека, ипотекалық несие – жылжымайтын мүлік сатып алуға қарыз беру жөніндегі шарт, бұл кезде осы жылжымайтын мүлік қарызды қамтамасыз ету үшін пайдаланылады.

Маркетинг – тауарды өндірушіден тұтынушыға жылжыту үшін пайдаланылатын әдістер мен құралдар; нарықты талдау; дизайн; сатуды ұйымдастыру; жарнама және т.б.

Негізгі әдебиеттер:

1. Ф. Оразбаева. Тілдік қатынас: теориясы мен әдістемесі. Алматы, 2000

2. Ш.К. Бектуров, А.Ш. Бектурова. Казахский язык для всех. Алматы, «Атамұра», 2004.

3. А.О. Мұса, Ж.Ш. Әбіш, І.М. Төленов. Қазақ тілі (оқу құралы). Алматы, «Экономика», 2001, 380 бет.

4. Ж.Ш.Әбіш, Р.Қ. Әдісханова, Ж.О. Мұсаева ж.б. Қазақ тілі (жоғары оқу орындарына түсушілерге арналған оқу құралы). Алматы, «Жания-Полиграф» баспасы, 2004, 380 бет.

Қосымша оқулықтар:

1. Ш.К. Бектұров, А.Ш. Бектұрова. Қазақ тілі (ана тілі деңгейінде үйрету құралы). Алматы, «Атамұра», 2004.

2. Н.Қ. Мамыров, А.О. Мұса, Ж.Ш. Әбіш. Қазіргі экономикалық терминдердің орысша-қазақша түсіндірме сөздігі. Алматы, «Экономика», 2000, 402 бет.

3. Қазақ тілін оқыту әдістемесінен қысқаша анықтағыш. Құрастырғандар: Сүлейменова Ж., Орынбаев А., Абитжанова Ж. Алматы: «Эверо» баспасы, 2009ж., 248 бет.

Доцент Ж.Ш.Әбіш

2-тақырып. ЖАЛПЫ ҒЫЛЫМИ ЖӘНЕ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТЕРМИНДЕР, ОЛАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ СИПАТЫ. ЭКОНОМИКАЛЫҚ ТЕРМИНДЕРДІҢ ЖАСАЛУЫ.

Тақырыптың тірек сөздері: қарыз, таза пайда, ұлттық табыс, бюджеттің кірісі мен шығысы, кәсіпорын шығыны, сұраныс пен ұсыныс, валюталық бағам, делдалдық кеңсе, қолма-қол ақша, валюта айырбастау, бағалы қағаздар, жинақ депозиттері, несиелер мен лизингтер, қысқа мерзімді, қаржыландыру, ұзақ мерзімді, есеп айырысу, кешенді банк қызметі.

1-тапсырма. Мәтінді оқыңыз және орыс тіліне аударыңыз.

Қазақ терминологиясы хақында

Тіл - қоғам өміріндегі құбылыстарға, өзгерістерге сай жаңару, жандану сияқты даму процесін бастан өткізетін тірі организм іспетті. Әсіресе, ғылыми-техникалық прогрестің барынша қарқынды даму сатысына көшкен бүгінгі таңда тіліміздің терминологиялық жүйесінде күн сайын жаңа түсінік, ұғым арқалаған сөздер туындап отырады. Бұндай сөздер баспасөз, радио, теледидар тілінен, әр алуан ғылым салаларының сараланған терминологиялық жүйесінен байқалады. Яғни өмірдің өзіндегідей тілде де даму процесі үздіксіз жүріп жатады.

Жаңадан жасалған терминдер «тағдыры» не болмақ? Олар қолданысқа ене ме, жоқ әлде тасада қалып қоя ма? Тіліміздің терминологиялық лексика қабатының дамуына қосқан үлесі бар ма? Қоғамдағы терминдердің қызметі қандай? Міне, нақ осындай ыңғайдағы сұрақтар жаңадан көрініс тауып отырған термин төңірегінде үнемі туындап отырады.

Олардың әрбірі қоғам тарапынан қолдауды, тілдік тұрғыдан жүйелеуді қажет етеді.

Сондықтан да термин жасау, қалыптастыру, терминологияны жүйелеу, реттеу жұмыстарын дұрыс жолға қою, жалпы ғылыми-техникалық һәм экономикалық терминологияның даму бағытын белгілеу – бүгінгі күннің кезек күттірмейтін өзекті мәселелері болып табылады.

Ал термин жасау, жасалған терминдерді қалыптастыру – үнемі қадағалап, реттеп отыруды қажет ететін өте жауапты жұмыс. Олай болмаған жағдайда терминологиядағы жүйеліліктің, реттіліктің бұзылары сөзсіз. Терминологиямыздағы бірізділіктің сақталмай, әр автордың өзінше термин жасауын өкілетті органдардың өз қызметін тиісті деңгейде атқара алмай отыруынан деп білген жөн.

Қазақ тілі терминологиясы әр түрлі жағдайларға байланысты бүгінде дағдарысқа ұшырап отыр. Бұндай жағдайлардың пайда болу себебін анықтау – басты мақсат.

2-тапсырма. Жоғарыдағы мәтін бойынша төменде келтірілген үлгі негізінде сұрақтар әзірлеңіз.

Үлгі: Тіл қандай организм іспетті?

3-тапсырма. Сөздердің қазақ тіліндегі вариантын табыңыз.

Қандай салым?

4-тапсырма. Мына сөйлемдерді толықтырыңыз.

Банк қандай қызметті ұсынады?

есеп айырысуды

кассалық қызметті

Банк........ ұсынады

........

........

........

5-тапсырма. Төмендегі мәтінді орыс тіліне аударыңыз және мазмұнын айтып беріңіз.

1910 – 1930 жылдар аралығында үстемдік етуші орыс тілінің мүддесі көзделіп, термин жасау мен шет тілдер сөздерін қабылдауда өзге ұлт тілдерінің ерекшелігі ескерілмеді. Ұлт тілінде термин жасаудың мүмкіндігі шектеліп келуінің салдарынан тіліміз термин қабылдағыш тілге айнала бастады.

1990 жылдардан бері қарай ұлттық ғылыми терминологияны дамытудың жаңа принциптерін жасау күн тәртібіне қойылды. Көптеген жаңа терминдер жасалып, қолданысқа ене бастады. Жасалып жатқан терминдердің бәрін бірдей мінсіз деп айта алмаймыз. Олардың ішінде терминологиялық жүйе мен терминдерге қойылатын талаптарға жауап бере алмайтындары да бар.

Қазіргі терминологиядағы шешімін таппай жүрген мәселенің бірі – халықаралық деп аталатын терминдерді ұлт тіліне аудару, жазу, қабылдау тәртібінің белгіленбеуі.

Сондай-ақ көптеген терминдердің терминология комиссиясы бекіткен қазақша баламалары бола тұра тұрақты қолданылмай немесе бұрынғысынша шет тілдеріндегі нұсқалары жарыса қолданылып жатады. Мысалы: мәртебе (статус), әртараптандыру (диверсификация), мәтін (текст), әлеует (потенциал).

Сонымен қатар соңғы жылдары бір ғана термин түрліше аударылып, әр сөздікте, әр түрлі деңгейдегі оқулықтар мен ғылыми еңбектерде түрліше қолданылып жүр. Мәселен, төменде берілген терминдер сондай бірізділіктің жоқтығын дәлелдейді: спонсор – демеуші, мияткер, қолдаушы; ткань – ұлпа, тін; клетка – жасуша, торша т. б.

Олардың ішінде терминкомның ресми бекіткеніне қарамастан, бірізді қолданылмай жүргендері де бар.

6-тапсырма. Жоғарыдағы мәтін бойынша дайындалған келесі сұрақтарға жауап беріңіз.

· 1910-1930 жылдар аралығында не ескерілмеді?

· Соңғы жылдары қандай сұрақ күн тәртібіне қойылды?

· Шешімін таппай жүрген мәселенің бірі не?

· Жарыса қолданылатын т.б. нендей терминдерді білесіз?

· Түрліше пайдаланылып жүрген терминдерді атап беріңіз?

7-тапсырма. Төмендегі экономикалық терминдермен (сөз тіркестерімен) сөйлем құраңыз.

Банк ісі, ұлттық табыс, құнды қағаз, халықаралық серіктестер, лайықты бәсекелес, жарғылық капитал, акционерлер үлесі, мемлекеттік қаржы, салымдар бойынша пайыздар, бір жолғы акция.

8-тапсырма. Мәтінді оқыңыз және мазмұнын айтып беріңіз.

Поиск по сайту: