ГЛОССАРИЙ 7 страница

Кейбір бастауыш пен баяндауыштың ортасына сызықша қойылады. Мұндай сызықша қойылатын бастауыш пен баяндауыштың өзгешелігі болады.

А) Мағына жағынан баяндауыш, бастауышты айыра анықтап көрсетеді.

Б) құрылысы жағынан екеуі де атаулы сөздерден, не тәуелденулі сөздерден, не бірі атаулы, бірі тәуелдеулі сөздерден келеді.

В) айтулы жағынан аныұталып бастауыш көтеріңкң дауыспен оқылады. Осындай «бастауыш пен баяндауыштың арасына сызықша қойылып жазылады.

Басыиовтың «Сөйлем мүшелері туралы» азған мақаласы осындай мәселлерді сөз етеді.

Басымов «грамматиканы оқыту жөнінде» деген мақаласында грамматиканы оқытудың маңызына тоқталып, оны өту әдісін баяндайды. Грамматиканы оқыту үстінде оқушының шығармашылық талантына да көмек беріліп, баулып отырылады. Оқушылардың сөйлеу тілі де, жазу тілі де қабаттасып, грамматиканың ір тарауына ілесе өз уақытында жаттықтырылып отырады.

Орта, орталау мектепті бітірген кейбір оқушының осы күнге шейін не өз ойын түсінікті етіп сөйлеп бере алмауы, грамматикадан оқытқан мұғалімнің кеимшілігінен деп білуіміз керек. грамматика көркем әдебиетпен байланыспай тқрмайды. Грамматикамен көркем шығарма бірігіп бір-біріне көмек етеді.

Грамматика сабақ үстінде өткізудің жалпы тәртібі қалай болуы керек? деген сұраққа Басымов он пункте сипаттап көрстеді:

1) грамматикадан оқылатын күнделікі сабақтың материалдары сатылы, жүйелі жолмен өтіледі. Берілістен сағат мөлшеріне қарай өтілетін білім көлемі дәл пішіледі.

2) Грамматиканың өтілетін материалдары бір-біріне жалғасып, бірін-бірі толықтырылып дамып отырады.сабақтың мазмұны күрделене, жеңілден, ауырға көшеді.

3) Жоспар бойынша өтілетін әр сабақтың мақсаты түсіндіріліп айқындалады.

4) Грамматиканың әр өтілетін материалы тек түсінікпен, болмаса қисындарын білумен шектелмейді. Сол білімі қолма-қол іс-жүзінде практикада жаттықтырылады. өтілген сабаққа қарай оқушыға жұмыс тапсырылады.

5) Грамматикадан өтілген материалдарынан бірте-бірте тілдің заңды құбылыс екендігі ашыла бастайды.

6) Грамматиканың қандай бөлімі, оның қандай элементтері оқылса да түрі мазмұны бірдей байланысып жүргізіледі.

7) Бұрыңғы, қазіргі мағынасы

8) Осы күнге шейінгі ала-құла болып келген атауларды бір-бірінен бөліп алып кетпей байланыстырып, араларындағы жақын қатынастарын аша отыру.

9) Бірінен-бірі таралып, бірінен-бірі қралып, белгілі мағыналы түрге келетіндігін әбден мұқияттау.

10) Грамматика мен шығарманы бірін-бірі пысықтауға көмекші ету. Көркем шығарма арқылы оқуын, сөйлеуін өркендету. Дұрыс, таза жазуға, ойын еркін түрде қағаз бетіне түсіріп бере алатын халге жеткізуде.

Басымов «Қазақ тілі грамматикасы туралы жазған рецензиясында мынандай әдістемелік пікір айтады. Кітаптың көптік жалғау (зат есімнің көпшесін үйретпей тұрып, көпше зат есімге тәуелдік, септік жалғауын жалғатып көрсету қате» деген пікірін білдіреді.

Қажым Басымовтың «Орталау және орта мектептерге арналған қазақ тілінің жаңа бағдарламасындағы кейбір жағаалықтар» туралы мақаласына тоқталып өтейік.

Осы к.нге шейінгі бағдарлама жасаушылардың мықты бір кемшілігі көптің пікірімен есептесіп, кеңесіп жазбайтын еді. Тек бірер адам өзнше өзінің көзқарасынша жазатын еді де, бастырып, таратып жіберетін еді. әрне, бірер адам қанша білемін дегенімен, көптің білгеніндей барлық жағдаймен есептесіп қамти алмайды.

1936 жылғы орталау мектепте арналған қазақ тілі бағдарламасы осындай жекеленәп, көпшілік пікірінен қалың халық оқытушыларының тәжірибесінен алыстап, олармен есептесу жағдайында шыққандығы белгілі. Міне, осы себептен бағдарламаның бір талай кемшіліктері болғандыұтан, осы күнге шейін оқытуда талай қиындықтарын тигізіп келді.

Осы шығып отырған тіл бағдарламасы сол талқыланып, кемшілікпен шешілген сызба негізінде жазылып отыр, осы сызба бойынша жаңа бағдарлама жасалған соң да бірнеше рет қаладағы тіл мамандарының қатысқан мәселесінде сыналып, мінеліп, түзетіледі. Сонда да әлі де болса түк кемшілік жоқ деуден аулақпыз. Көш жүре түзеледі. Қалың оқытушы жұмыс үстінде қшырайтын кейбір міндерін тапса, - білімін хат арқылы білдірулері керек. келесі басылуында мінсіз болып шығуына көпшілік пікірі үлкен көмек болады деп есптейміз.

Енді бұл бағдарламаның көзге түсер қандай жаңалықтары бар. Бұрынғы ескі бағдарламадан қандай өзгешелігі бар? Осыған келейік: бірінші негізгі кемшілігі – берілетін тіл бөлімі тарауларның барлығы белгілі жүйеде өткізіліп жақсы қаралды. Бұрынғы бағдарламада әр бөлімде өтілетін материалдар бөлшектеніп, былығып кетсе, оның ұшын тауып, бір-біріне ұшталып, бірін-бірі кеңейтіп жүйеленіп отырады. 7 бөлімінде нгізінен қазақ тілінің синтаксисі алынды. Бұлар алынғанда үшеуі бір-бірін жымдаспай өзара байланысы айтылмайды. Қай сыныпта болсын үшеуінің басы құралып, араларындағы байланыс ұатыстары ашыла отырылады. Сол себепті бес жылға негізінен фонетика алынғанмен оған жанама жүйелі түрде морфология жаңа синтаксистен де тиісті элемент кіріп отырады. Басқа сыныпта да осындай.

Екінші, бұрынғы бағдарламада тіпті мектепте тілден не өтілетіні айтылмай келген болатын. Бұл бағдарламада не өтілетіні анықталып, көрсетіліп отыр. Орталау мектепте өтілген орфография, грамматика материалдарын пысықтап толтырудың үстіне тіл ғылымынан жаңа жазу белгілері пунктуациядан көп білім беріліп отыр. Осы күнге шейінгі тіл оқытудағы мықты кемшіліктің бірі жазу белгілерін тиянақты қолға түсіре алмай келіп еді. Осы жаңа бағдарламада бұл кемшілік жазылып, пунктуациядан көңілдегідей біліп беріліп отыр.

Үшінші, «құрғақ қасық ауыз жыртар» дегендей бұрынғы бағдарламада жалң тіл – тіл үшін деген қисық жолға түсіп кеткендік бар еді. Қай сипатта болсын оқылатын тілдің элементтері құрғақ айтылып, жалпы қоғам қатынасына байланыстырылмай өте шығатын еді де, таптың сыры бүктемеде қалатын еді. Бұл кемшілік жаңа бағдарламада қойылып отыр. Шынында грамматика тілден білім берудің үстіне дүниені танытатын, қоғамның өсу жағдайын тіл арқылы беретін білім ғой.

Мінеғ осы жағы көмескі қалмау үшін тілдің элементі өтілерде оның шығуы, бұдан еңбектің қоғам қатынастарының әсері, тілдің таптық рөлі көрсетіліп отырылады. әсіресе, бағдарламаның алдыңғы түсінік білімінде көбірек тоқталынды.

Төртінші – бұрынғы ескі бағдарламада оқылатын тіл элементтерінің атауларының көбі түсініксіз еді. Көптен бері қалың оқытушыларда түсінікті атауларға қисынсыз шабуыл жасап, атауларды тыңнан қойып былықтырып еді. Мысалы бұрыннан аты жаттығып кеткен «жұрнақ» сөзін «үстеу» жаңа түбір дегенді «түп негіз» деп атағаны мысал болады. Жаңа бағдарламада оқытушыларды мұндай қиындықтардан құтылдыру жағы қаралды. Кейбір жаңа қосылған атауларға тыңнан алынғаны болмаса, бұрынғы жаттыққан атауларды сол күйінше өзгертпей қалдыру жағы қаралды.

Бесінші – 1936 жылы шыққан бағдарламада бірден орта мектепке өтілетін материал айтылмай қалса, екіншіден әр бөлімше арналған тіл дамыту жөніндегі жұмыстарды түрі де көрсетілмеген еді.

Бұл жаңа бағдарламада 5-сыныптан тартып 10-сыныпқа шейін әр жылда тіл дамыту жөніндегі жұмыстың қандай түрлері болатыны айтылып еді. Оқушылардың тіл қорын байыту үшін сөздік жұмысы қалмай кіріп отыр. Грамматика көркем әдебиетпен байланыспай тұрмайды.

Алтыншы – бұл бағдарламада бұрынғы бағдарламаға кірмеген жаңа орфографиямыздың тиісті ережеллері кіргізілді. Біріккен сөздер, қос сөздер де, үстеу, шылаулардың дұрыс жазылуы айқын көрсетіледі. Жетінші – грамматиканың, фонетика бөліміне көп өзгеріс кіргізілді. Бұрынғы әріптеріміздің үстіне жаңа а х ф в әріптері қосылды. әріптердің тәртібі,жігі өзгеруі.

Сегізінші – грамматиканың морфология бөлімінде көп өзгеріс енізілді. Бқрынғы бағдарламада сөздің тұлға өлінгісі мен мағына мүше бөлінісі жүйелі түрде топтастырлмаса, бұл бағдарламада анық көрсетілді.

Тоғызыншы - грамматиканың синтаксис бөліміне де біраз жаңалық кіргізілді. Әсіресе, салалас сөйлемдер мен құрмалас сөйлемдерге көп жаңалық кірді. Салалас сөйлем мен қрмалас сөйлемдер тек бір жақты алынбай, мағынасы жағынан бірдей қаралып алынды.

Оныншы – бұл жаңа бағдарлама, бұрынғы бағдарламаға қарағанда анағұрлым кең түрде анықталып жазылды. Әсіресе бағдарламаны түсіну жағы оқытушыларға бағдарлама материалдарын дұрыс өтуге көмекші бола алады деп ойлаймыз. Бұл бағдрламамен барлық педучилищелер, педагогика институттарын даярлау бөлімінде толық пайдануға болады. Осы бағдарлама негізінде қазақ тілінің грамматикасы жазылып жатыр.

Исатай Кенжеғалиев «Қазақ тілінің тұңғыш профессоры» атты мақаласында Қ.Басымов туралы ғылыми толық пікірлер бар.

Қ.Басымовтың балғын шағы шығармашылық, қабілеттілік пайда болу кезеңі туралы, «садақ» журналында нақты жазылған. Белгілі ғалым Тұрсынбек Кәкішұлы жазушылар одағы кітапханасынан ұрланған журналын талай жылдар іздеп, ақыры Калижан Бекхожиннен тауып, сол журналды шыаруға қатысқан кісілер, туралы, Басымов туралы мәліметтер жинап жүріп, оның Қарағандыдағы жұбайы мен балаларын табады.

Сол кездерде баспасөз бетінде қазақ тілінің алфавитімен бірге жазу емлесін жасау керек деген мәселе көтерілгені белгіі жайт. Бұл мәселені шешуге А.Байтұрсынұлы, Қ. Қарашевтар ерекше атсалысып, екеуі екі алфавит жасады. Профессор Кәкішевтың ғылыми зерттеу еңбеінде Қ.Басымов 1916+1918 жылдары «садақ» журналының 15 шақты санының әрқайсысына 3-5 мақала жариялаған деп жазады.

Қажым Басымовтың еңбектерінің 30-шақтысын белгілі тіл маманы профессор Ш.Сарыбаев өзі шығарған библиографиялық көрсеткіштерде атайды. Қажымның өмірі мен шығармашылығын зерттеген ғалым И.Ұйықбаев «Басымов еңбегін мұзтау (айсберг) секілді. Бізге тек үстіңгі жағы ғана белгілі, ол су астында, яғни көрінбей, беймәлім жатұаны ұланғайыр»,-дейді.

Тіл білімі тарихын зерттеуші Т.Қордабаев «Қазақ тіл білімі мамандарының алғашқы тобы 30-жылдардың бас кезінен бастап көрінді» деп жазды. Ол орфография, морфология, синтаксис салаларына сүбелі үлес қосты. Мысалы, «Латын әрпіне негізделген жаңа емлеміздің құрылысы», «қазақ тіліндегі түрлі сөздердің жазылуы» тағы басқа осындай зерттеулері мен педагогикалық жұмысы үшін Қ.Басымов доцент атағын алды. 1930 жылдан ол Ақтөбедегі аылшаруашылық жоғары мектебінде, мұғалімдер институтында қазақ тілі мен әдебиеті кафедрасының меңгерушісі болып істеген. әқазақ грамматикасы қалай құрылуы керек», «тұрлаулы сөздерді» жазылуы туралы көп еңбегі көрінді.

Истай Кенжеғалиев: Қажекенің артында бай ғылыми, әдеби мұра қалды. «Қазақ», «Айқап» газет – журналдардан бастап көп басылымдарда еңбегі жиналмай жатыр. Асыл атамыздың есімі аталып, рухы қайта оянса екен. Есіл ердің бағы жансын, - деп жазады.

Қажым Басымовты біз білеміз бе? атты Рахмет Иманғалиұлының мақаласына келсек, Т.Кәкішев былай дейді: 1938 жылы 5-қаңтарда Ақтөбенің пединститутында жұмыс жасап жүрген профессор Қажым Басымовты Алматыға оқу комиссариатының жоғары мектеп басқармасының қазақ тілі мен әдеби тілінің методист-консультанты етіп тағайындайды. Қажым өндіре еңбек етіп, педагогика училищесінің 1,2,3 сыныптарына арнап қазақ тілінің бағдарламасын мұғалімдер даярлау курстарының қазақ тілі бағдарламасын, қазақ мектептерінің барлық сыныптарында орыс тілін оқытатын мұғалімдерге арналған бағдарламаны жасаған. Мұндай дүниелердің бұрын болмағанын ескерсек, Қажым Басымовтың қосқан үлесі ерекше дейміз. 1938 жылдан Социалистік Қазақстан «Ауыл мұғалімі» газетерінде жиырмадан астам ғылыми мақалалар жарияланған. Бақа авторлармен бірлесіп, «қазақ тілінің емле ережелері», «орта мектептерге арналған қазақ тілі мен әдебиетіә бағдарламасын редакциялау бір жылға жетер-жетпес мезгілде атқарылған жұмыстар екені қайран қалдырады.

Исатай Кенжеғалиевтің «Қажым Басымұлы» атты мақаласында айтылған көп маңызды ойлар бар.

Қажым Басымұлы отызыншы жылдар басындағы бір мақаласында: «Шындығында, барлық сөзіміздің екпіні жалғыз аяқ буында келе ме? Жоқ,ортасында да келеді. Мысалы: төсенсейші, билейін, оқырман, жасаңдар деген сөздерді алсақ, буынның алдыңғы буынына, яғни сөз ортасына түсіп отыр»- деп өзінен бұрын кең тараған қағидаға түзету жасады.

Соңғы жылдары есімі ескерілмей кеткен лингвист-ғалымның ғылыми мұрасын біршама зерттеген Шора Сарыбаев әкесі Шамғалидің архивінен табылған Қажымның өз қолымен жазған жәдігер есепті «Жұрнақтар» атты дәптерді сөз ете келіп, ғалымның айтылған дәптерімен баспа бетін көрген. «Қазақ тілінің жалғау-жұрнақтары» деген көлемді мақаласын жалғау-жұрнақтары арнайы қарастырылған қазақ тіл біліміндегі тұңғыш зерттеулерге жатқызады.

Қажымның «Қос сөздердің классификациясы яғни топтастырылуы» берілген мақаласын алайық. Ғалым мұнда қос сөздерде мағыналық һәм тұлғалық жағынан бірнеше топқа бөледі:

1. екі жағы бірдей мағыналы әрі тқлғалары бұзылмай қосарланып айтылатын қос сөздер деп атайды. Мысалы: ойлай, ойлай, жүре-жүре.

2. мағына һәм тұлға жағынан әр түрлі алдыңғысы мағыналы болғанмен, соңғысы, бұзылып айтылатын қос сөздер. Басымов бұларды айнулы қайталама қос сөздер деп атаған. Мысалы: жылқы-мылқы, түйе-мүйе.

3. екі жағыда толық мағыналы болып, тұлғалары бұзылмай, жалпы затты, атын білдіретін сөздер. Бұл топтағы қос сөздер «жалпылы заттың қос сөздер» болып аталған. Мысалы: құрт-ққұмырсқа, аяқ-табақ. Мәне, осындай тәсілмен қос сөздерді жеті топқа жүйеленген.

Қажым орфография мен терминология мәселелерін мұқият зерттеуін бағалау жөн.

Қажым әсіресе емле мәселесімен көбірек шұғылданады. Шын сауаттылыққа апаратын жолдың басы – орфографияның бар ертұрманына сай ету екндігін ғалым жақсы түсінген. Қажым сияқты «астана қарындастың қамын ойлап, бір таңда ұйқысынан үш шошынған» оқығандарымыз. «Қатесіз жазу үшін күрес, әдеби тілді өркендету үшін күрес екендігін естен шығармады. Оқуды жеңілдету, оңай сауаттандыру, сөйлеу – жазу тілін бір қалыпқа түсіру тіліміздің өркендеуіне, мәдениетіміздің гүлдене беруіне жол белгілейтін ірі мәселе болып саналады», - леп жазды Басымов.

Қ.Басымұлының ғалымдық еңбегінің маңызды бір қыры – оның педагогикалық мәселелерге білек сыбана араласуы. Ғалым мектепте, жоғары оқу орындарында қазақ тілін оқыту мәселесіне көп көңіл бөлді, мектеп өміріне тікелей қатысып, сабақ беру тәсілдерін, әсіресе біздің тіліміздің оқыту сапасын үнемі назарда ұстады. Оның бұл саладағы бір шоғыр еңбегі кезінде мұғалімдердің практикалық жұмыстарына зор жәрдем болды.

Қажым Басымұлы 1939 жылы ақпанның он сегізінде Мәскеуде ұзаққа созылған науқастан қайтыс болды.қазақ тіл білімінің тарихнамасы бағытында көзге түсер бірден-бір еңбек профессор Төлеубай Қордабаевтың «Қазақ тіл білімінің қалыптасу, даму жолдары» кітабында «Қазақ тіл мамандарының алғашқы тобы 30-жылдардың бас кезінен бастап көрінді»,- деп жазылды. Осы тұстан бастап Қ.Жұмалиев, С.Аманжолов, Ш.Сарыбаев, Қ.Басымовтардың тіліміздің түрлі мәселелеріне арналған мақалалары жариялана бастады.

Шындығында, Шамғали Сарыбаев пен Басымов Қажым тіл біліміне жиырмасыншы жылдардан бастап араласқан. Басымұлы ол кезде Ташкенттегі университетті бітіріп келген жас маман. Көп ұзамай, 1924 жылы «Тілші» газетінде «Қосымшалар» дейтін ғылыми мақаласын бастырды. Осыларды сараптай келіп, белгілі тіл маманы Иманбай Ұйықбаев 1958 жылы «Халық мұғалімі» журналындағы мақаласында «Басымұлы қосымшалар туралы ілімді қалыптастырушы», - деп қадап айтқан.

Қажым Басымұлының ғалымдық дүниесін, мұрасын таныиар арнайы еңбек – болашақ зерттеушілер, әсіресе жастар қолға алар келелі істің бірі. «Ақтаңдақтар» қазақ ғылымы үшін жиырмасыншы жылдармен ғана бітпейді. Біз үшін сұрапыл – зұламат кезеңді отызыншы-қырқыншы жылдары да тарихымыздан жұлынып тасталған бір рет елеулі үзік. Ол үздікте тіліміздің ұстартуда талай еңбек еткен профессор Қажым Басымұлының да есімі бар, - дейді И.Кенжалиев өзінің мақаласында.

Ғалым Қ.Басымовтың сонау алғашқы білім алуға ұмтылған шәкірт кезінен бастап үлкен ұстаз, ғалым, әдіскер болғанға дейінгі өмір жолын біздің әр қырынан алып суреттеуіміздің өзіндік сыры бар. Міндет, ғалымның біртуар тұлғасын көрсету, өмір бойғы ұстаздық тәжірибесінен оның сол ғалымдық тұлғасын айқындаудағы маңыздылығын және ғылыми әдістемелік еңбектерінеен күні бүгінге дейінгі қолданыстағы өміршеңдігін дәлелдеу.

Ғалым еңбектері мектеп немесе жоғарғы оқу орнына тіке барып, тіке келумен жазыла салынған дүниелер емес, төңкерістен кейінгі аумалы-төкпелі заман зардаптары мен ауыртпалықтарын бастан өткере жүре, ғылымдағы сан түрлі кедергілерді кездестіре жүре жазылған дүниелер. Міне, осындай өмір мектебінен сүрінбей өткен Қажым қазақ тілі тәрізді бүтін бір ғылымның теориялық та, әдістемелік те жақтан дамуына орасан зор үлес қосты. Қ.Басымов қай жерде қызиет етпесін, кіммен жұмыс істемесін тәжірибе жинақтаудан әсте жалықпаған. Оның тек қана өсу, кемелдену жолында болғандығын жазба мұрасына қарап отырып анық көруге болады.

өмірінің қырық жыл саналы ғұмырын ұрпақ тәрбиесіне арнады, оның оқу өнегелік тәрбие мұраты мектеп қабырғасынан болсын, жоғарғы оқу орындарынан болсын лайықты білім алып шығуына арналған бар саналы өмірі тек ізленістерге толы. Қ.Басымовты біз сөз етіп кеткен ғылыми-әдістемелік тақырыптардың өзетілігін көрсетеді.

Қ.Басымовтың ұстаздық қызметін үнемі шығармашылық ізденістерге толы болғандығы бүгінгі күнгі оқу әдістеме ілімімен өзектес, сабақтас екендігі әрі оның күрделі әрі терең талдауға негіз болғандығымен маңызды деп білеміз.

Қ.Басымов «Грамматиканы оқыту жөнінде» деген мақаласында грамматиканы оқытудың маңызына тоқталып, оның өту әдісін баяндайды. Гаммматиканы оқыту үстінде оқушының сөйлеу тілі де, жазу тілі де қабаттасып, грамматиканың әр тарауына ілесе өз уақытында жаттықтырылып отырады.

Орта, орталау мектепті бітірген кейбір оқушының осы күнге шейін не өз ойын қағаз бетіне түсіре алмауы, грамматикадан оқытқан мұғалімнің кемшілігі деп көрсеткен еді. Грамматика көркем әдебиетпен байланыспай тұрмайды. Грамматика мен көркем шығарма бірігіп бір-біріне көмек етеді.

Қ.Басымов «Қазақ тілі грамматикасы туралы мынандай әдістемелік пікір айтады: Кітаптағы көптік жалғау (зат есімнің көпше түрі) тәуелдік, септік жалғаудан соң үйретілуі әдісі жағынан өте қолайсыз шыққан. Көптік жалғау зат есімнің көпшесін үйретпей тұрып, көпше зат есімге тәуелдік, септік жалғауын жалғатып көрсету қате» деген пікірін білдіреді.

Қажым Басымовтың «Орталау және орта мектептерге прналған қазақ тілінің жаңа бағдарламасындағы кейбір жаңалықтар» туралы мақаласына тоқталып өту оның әдіскерлік қызметінің жаңа қырын танытады.

әЖаңа бағдарлама жасалған соң да бірнеше рет тіл мамандарының қатысқан мәселесінде сыналып, мінеліп, түзетілді. Сонда да әлі де болса түк кемшілік жоқ деуден аулақпыз. Көш бара түзетіледі. Қалың оқытушы жұмыс үстінде ұшырайтын кейбір мәндерін тапса, оның оқу құралы әділ білімін бағасын арқылы білдірулері керек. Келесі басылуында мінсіз болып шығуына көпшілік пікірі үлкен көмек болады» деп есептейді. (Қ.Басымовтың осы еңбегі түпнұсқадан өзгертілмей берілді).

Қорыта айтқанда, Қ.Басымовтың ғылыми әдістемелік еңбектері, зерттеулері болашақ жас ұстаздарға, студенттерге үлгі, мұра, көмекші құрал бола алатындығымен құнды екені анық.

Қ.Басымовтың негізгі ғылыми-әдістемелік еңбектері:

Емлемізді түзеу туралы. «Еңбекші қазақ», 1929, 28 февраль, №48.

Қазақ тілін өрендетудегі индоевропашылдыққа қарсы. әСоциалистік Қазақстан», 1933.

Емле сөздігіне негізді тиянақ керек. «Жаңа мектеп», 1930, №3, 22-27 беттер.

Қазақ әрпін өзгерту туралы. «Лениншіл жас», 1938, 12 январь, №6.

Қысқарған сөздерді дұрыс жаза білейік. «Халық мұғалімі», 1938,№3-4.

Грамматиканы оқыту жөнінде. «Ауыл мұғалімі», 1938, №14 июль.

Қазақ грамматикасының кейбір мәселелері. «Ауыл мұғалімі», 1938, №11-12.

Қазақ тілінің жалғау-жұрнақтары. «Жаңа мектеп», 1930, №6,26-52бб,

Қазақ тілінің жалғау-жұрнақтары. «Жаңа мектеп», 1930, №7,35-65бб.

Орталау және орта мектептерге арналған қазақ тілінің жаңа прогрммасындағы кейбір жаңалықтар туралы. 1938.№10.

Сөйлемнің тыныс белгілерін дұрыс жаза білейік. «Халық мұғалімі». 1939 №1.

Сөйлемнің тқрлаусыз мүшелері. «Жалық мұғалімі», 1939. №7.

Педучилищеде сырттан оқушы мұғалімдер үшін оқу программасы мен методикалық түсіндірулер. Алматы, 1938

Поиск по сайту: