Иллюстративті материалдар: 1 страница

Судың өсімдік тіршілігіндегі маңызы. Өсімдіктер денесінің басым көпшілігі (70-85%) судан тұрады. Өзінің өте ғажайып қасиеттеріне байланысты су барлық тіршілік әрекеттерінде негізгі орын алады.

Тұтас организмдегі судың маңызы орасан зор және алуан түрлі деуге болады. Тіршіліктің ең алғашқы түрлері сулы ортада пайда болған, кейін осы орта организмдер клеткаларында тұйықталған күйге айналады. Жер бетіндегі белгілі тірі организмдердің барлық түрлері сусыз тіршілік ете алмайтындығыкімге болса да түсінікті.

Су ең жақсы, күшті еріткіш және тіршілік әрекеттеріне байланысты биохимиялық реакциялар жүзеге асатын негізгі орта болып есептеледі. Су клеткадағы құрылымдық бөліктері қалыптастыруға қатысады. Белок молекулаларындағы су олардың құрылысын анықтайды. Егер белоктың құрамындағы суды түрлі әдістермен бөліп алса, ол ұйып тұнбаға айналған болар еді.

Су биохимиялық процестердің тікелей сыңары. Ол фотосинтез процесінде электрондар доноры болса, тыныс алуда тотығу–тотықсыздану реакцияларына қатысады. Су көптеген заттардың ыдырау және синтезделу процестеріне қажет.

Су жоғары сатыдағы өсімдіктердегі ксилема және флоэмадағы симпласт пен апопласт арқылы заттардың таралуын жүзеге асыратын тасымалдау жүйесінің негізгі мүшесі болып есептеледі.

Жылу сыйымдылығының және меншікті булану жылдамдығының өте жоғарылығына байланысты су ұлпалар температурасының күрт өзгеруінен сақтайды.

Су жақсы амортизатор ретінде организмдерді механикалық әсерлерден қорғайды. Осмос және тургор қысылымдарына байланысты су өсімдік клеткаларының, ұлпаларының және мүшелерінің серпімділік күйін қамтамасыз етеді.

Үдемелі эволюция барысында өсімдік организмінде судан салыстырмалы тәуелсіздік қалыптасады. Балдырлар үшін су әлі күнге дейін негізгі тіршілік иесі болып табылады.

Жер бетіндегі споралы өсімддіктерде көбею кезеңінде судан тәуелділік сақталды. Тозаңдану арқылы жыныстық жолмен көбейетін өсімдіктер бұл процеске суды қажет етпейді.Олардың тіршілік әрекеттеріне қажетті судың қабылдап және үнемді шығындайтын тетіктері күрделеніп,жетіліп келеді.

Тамыр қысымы. Ксилема түтіктеріне судың енуі, сіңірудің бастапқы кезеңдеріндегідей, осмыстық механизмге байланысты. Судың ксилемаға дейін тасымалдануы осы күшке байланыстылығын былайша дәлелдеуге болады. Егер сыртқы ортадағы осмыстық қысым клетка ішіндегіге тең болса, онда клеткаға су енбейді, егер сыртқы ортадағы концентрация жоғары болса,онда су клеткадан сыртқа бөлінеді де,төмен болса сырттан клеткаға енеді. Ксилема түттіктеріндегі және клеткалар қабығындағы осмыстық ырықты заттарға минералдық заттар және метаболиттер жатады. Олар түтіктерді қоршаған паренхималық клеткалардың плазмалеммасында болатын ырықты иондық насостардың әсерінен бөлінеді. Осы заттардың түтіктерде жиналуынан ксилемаға судың осмыстық тасымалдануын қамтамасыз ететін сорғыштық күш пайда болады. Түтіктердегі сорғыштық күш қоршаған тірі клеткаларға қарағанда жоғары болуы мүмкін. Бұған ксилема сөлінің концентрациясы ғана емес, түтіктердегі лигнинденбеген, демек серпімділігі нашар клетка қабықтарының қарсы қысымының жоқтығыда ықпалын тигізеді.

Сонымен, тамырдағы иондық насостардың ырықтылығының және ксилема түтіктеріне судың осмостық енуінің нәтижесінде түтіктерде тамыр қысымы деп аталатын гидростатикалық қысым пайда болады. Ол ксилема ерітіндісін түтіктер арқылы тамырдан жер үсті бөліктерге көтерілуін қамтамасыз етеді. Суық және аэрациясы нашар топырақтарда өсетін өсімдіктерде тамыр қысымы төмен болатындығын анықтады.

Судың өсімдік бойымен тамыр қысымының ықпалымен көтерілу механизмін төменгі шеттік қозғаушы күш деп атайды.

Төменгі шеткі қозғаушы күшті,немесе тамыр қысымын өсімдіктің шырындық құбылысынан байқауға болады. Көктемде жапырақтары әлі жайылып үлгермеген ағаштардың қабық жарықтарынан, кесілген,сынған бұтақтарынан төменнен жоғары қарай сұйықтың ксилема ағынымен қарқынды көтеріліп жатқанын байқауға болады.

Төменгі қозғаушы күштің екінші мысалына гуттацияқұбылысы жатады. Бұл құбылысты табиғи және жасанды жағдайларда оңай байқауға болады.Мысалы,күзде және көктемде,ауа-райы бұлыңғыр күндері ауаның ылғалдылығы мол,булану проуесі нашар,тамыр арқылы судың келуі жеткілікті жағдайда бидайдың, арпаның жапырақ ұштарында су тамшыларын байқауға болады.

Тамыр қысымына – шырындық және гуттация құбылыстарына түрлі ішкі және сыртқы жағдайлар – клеткалардың физиологиялық, биохимиялық ерекшеліктері, өткізгіштігі, аэрация, жарық, температура, топырақтың ылғалдылығы, оның сорғыштық күші және т.б. әсер етеді.

Гуттация сөлінде минералдық және органикалық заттар, шырындық сөліне қарағанда аздау болады. Бұл бөлінетін сөлдің гидатодтардың түбіндегі эпитема деп аталатын майда паренхима клеткалары арқылы сүзіліп шығатындығына байланысты.

13-дәріс. Фотосинтез.

1. Фотосинтез – биоэнергетиканың басты негізі.

2. Фотосинтездің биосферадағы ролі.

3. Фотосинтездің физико-химиялық мәні.

Негізгі ұғымдар: фотосинтез, биоэнергетика, биосфера, электронды тасымалдау.

Иллюстративті материалдар:

Фотосинтез туралы жалпы ұғым. Органикалық әлемдегі тіршіліктің толып жатқан түрлері кездеседі.Тірі организмдерде физиологиялық зерттеулер нәтижесінде зат алмасу процестерінің алуан түрлі екендігі байқалды.Бірақ тіршіліктің барлық түрлеріне ортақ бір белгісі болады. Тіршілік әрекеттерінің жиынтығы-өсу, қимыл-қозғалыс,химиялық өзгерістердің барлығы органикалық қосындылардағы химиялық энергияны пайдалануға негізделген.

Жеке организмдер осы энергияны өздерінше түрліше пайдалануы мүмкін.Бірақ органикалық заттардың кері қарай өзгерулерінің көп түрлі болуына қарамастан,олардың алғашқы синтелу жолы /көзі/ барлық тірі организмдер үшін бірдей.Бұл жол- фотосинтез,күннің электромагниттік энергиясының атмосферадағы көміртегі қос тотығының өсімдікте тотықсыздануынан пайда болған органикалық заттардың химиялық энергиясына айналуы.

Атақты ғалым-физик Жолио Кюри, атом энергиясын қоғам игілігінің барлық түрлеріне пайдаланғандығы жетістік өсімдіктердегі фотосинтез процесін толық игергендегі жетістіктерге теңесе алмайтындығын атап көрсетті.Жалпы фотосинтез процесінің маңызын төмендегідей көрсеткіштермен сипаттауға болады. Жер бетінде-құрлықта,мұхиттар мен теңіздерде тіршілік ететін өсімдіктерде күн энергиясын пайдаланып,көмірқышқыл газын тотықсыздандыруы,яғни фотосинтез нәтижесінде жылына 175 млрд.т СО2 байланысқан күйге немесе органикалық заттарға айналады.

Профессор А.А.Ничипорович қазіргі кездегі атмосферадағы оттегінің бәрі фотосинтез нәтижесі,сондықтан осы замандағы тіршілік түрлерінің бәріне мүмкіншілік туғызатын осы процесс деп тұжырым жасады.

Фотосинтезге қабілетсіз гетеротрофты бактериялар және саңырауқұлақтар азот және күкірттің тотыққан иондарын фотосинтез нәтижесінде пайда болған органикалық заттардың химиялық энергиясын пайдалану арқылы тотықсыздандырады.

Фотосинтездің қараңғы сатысы. Фотосинтездің жарық сатысында синтезделген НАДФН және АТФ молекулалары қараңғылық жағдайда да жүзеге асатын — 136 көмірқышқыл газының көмірсуларға айналу реакцияларында пайдаланылады. Өсімдіктер физиологиясының қазіргі кездегі жетістіктеріне сәйкес фотосинтездің қараңғы сатысындағы реакциялары үш бағытта жүреді.

Олардың ішіндегі негізгісі — көмірқышқыл газының тотықсызданып, көмірсуларға айналу реакциялары болып есептеледі. Осы реакциялардың неден басталып немен аяқталатындығын, яғни бірізділігін жете зерттеп, қалыптастырған Америка ғалымы Мельвин Кальвин болатын. Сол кісінің құрметіне бұл реакциялар Кальвин циклі, кейінгі кезде оны қосымша фотосинтездің С3-жолы деп те аталады. Фотосинтезді тек осы бағытпен жүзеге асыратын өсімдіктер әдетте қоңыржай аймақтарда өсіп-өнеді.

Фотосинтездің С4-жолы деп аталатын бағыт тропикалық аймақтарда өсіп-өнетін өсімдіктерге тән. Тек жасаңшөптер (суккуленттер) тұқымдасына тән үшінші бағыт органикалық қышқылдар метаболизмі деп аталады. Бұл өсімдіктер, негізінен қуаңшылықты дала аймақтарда өсіп-өнеді.

С3-өсімдіктерде көмірқышқыл газының көмірсуларға айналуы тек Кальвин циклінің реакциялары арқылы жүзеге асады. С4- жөне ЖОҚМ-өсімдіктерде аталған цикл бар. Бірақ, оларда көмірқышқыл газының көмірсуларға айналу процесіне ферменттік басқа реакция­лар да енеді. Осы қосымша реакциялардың жүзеге асатын орыңдары және мезгілдері жағынан С4- және ЖОҚМ-өсімдіктердің өздеріне тән ерекшеліктері болады.

Ол ерекшеліктер сол өсімдіктердің жапырақтарыңдағы морфологиялық, анатомиялық айырмашылықтарына да байланысты. Жапырақ бетінің 1см2 ауданына есептегендегі устьицалар саны С3- және С4-өсімдіктерде 5000-нан 30000 аралығында болады. Бірақ С4-өсімдіктердің устьицалары газдардың ірігуіне (диффузия) көбірек кедергі жасайды.

ЖОҚМ-өсімдіктердің устьицаларының саны онша көп болмайды (100 — 800 см2); диффузиялық кедергісі жоғары. С4-өсімдіктердің жапырақтарында тарамдалып торланған ауа қуыстары көп болады да, фотосинтездеуші клеткалардың көпшілігін ауамен қамтамасыз етеді.

Бұл өсімдіктерде фотосинтездік реакциялардың бір тобы мезо­филл клеткаларыңда, екінші тобы өткізгіш шоқтарын қоршау клеткаларында жүреді.

Фотосинтездің С4- жолы (С4-дикарбон қышқылдар — Хэтч - Слэк циклі).Фотосинтездің бұл жолы ең бірінші тропикалық астық тұқымдастарға жататын жүгері және қант қамысында байқалды. Қазіргі кезде осы тұқымдастардың басқа түрлерінде де қияқөлеңдер, аиздар, гүлтәжілер, алабұталар, күрделі гүлділер, қарақаттар тұқымдастарының және т.б. өсімдік түрлерінде фотосинтездің С3-жолымен қатар С4-жолымен да болатындығы анықталды. Әдетте бұндай өсімдіктер күн сәулесі жақсы түсетін және күндізгі температура 30-50° С шамасында болатын аймақтарда өсіп-өнеді. Олардың басқа өсімдіктермен салыстырғанда, төмендегідей ерекшеліктері болады:

1. Фотосинтез қарқындылығы оте жоғары (жапырақтың 1 дм2 ауданына 1 сағатта сіңіретін С02 молшері 40-80 мг,ал С3 -өсімдіктерде — 15-40 мг

2. Басқа өсімдіктерге қарағанда өте жылдам өседі (жапырақтың
1 дм2 ауданына есептегенде бір тәулікте 4-5г құрғақ зат түзіледі; С3 -
өсімдіктерде — 0,5 - 2 г).

3. Жарықта тыныс алуы төмен.

4. Суды үнемді пайдаланады (1 г құрғақ зат түзуге жұмсалатын судың мөлшері 250 - 300 г; С3 - өсімдіктерде - 450-500 г).

Жапырақ құрамындағы ерекшеліктер: а) көптеген ауа қуыстарының болуына байланысты, ауадағы С02 фотосинтездеуші клеткаларға кедергісіз тікелей сіңеді; б) түтік шоқтарын қоршай орналасқан екі қабат клеткалары болады; в) олардың айналасындағы мезо­филл клеткалары онша тығыз қабаттаспай орналасқан; г) түтік шоқтардың қоршау клеткалары мен мезофилл клеткаларының арасында толып жатқан плазмодесмалар болады; д) хлоропластарының құрылысы да өзгешелеу болады. Фотосинтездің осы жолы айқынырақ байқалатын өсімдік түрлерінде хлоропластардың граналары жоқтың қасыңда, болса да - өлшемдері анағұрлым кішірек болады.

Осы өсімдіктердегі С02-нің игерілу механизмі С3-өсімдіктердегіден өзгешелігі туралы алғашқы мәліметтер К.А.Незговорова (I960, 1957), Ю.С.Карпилов, И.А.Тарчевский (1960, 1963), Г.П.Корчак және т.б. (1965) зерттеулеріне байланысты қалыптасты. Осы зерттеулер нөтижесін негізге алып Австралия ғалымдары Хэтч жене Слэк бірнеше жылға созылған зерттеулер жүргізді. Таңбалы көміртегін (14С02) пайдаланып жүргізген тәжірибелерінде сырттан енген таңбалы көміртек ато­мы қымыздық сірке, алма және аспарагин қышқылдар молекулаларында төртінші, 3-фосфоглицерин қышқылында бірінші орында болатындығын байқады. Осы мәліметтерге сүйене отырып, олар С02-нің игерілуі С3 -қосындылардьщ карбоксилденіп С4 - дикарбон қышқылы-ның пайда болуынан басталады деп ұйғарды. Сонымен бірге фотосинтездің С4 - жолында карбоксилдену реакциясы екі рет қайталанатындығы белгілі болды. Алдымен фосфоенолпирожүзім қышқылы карбоксилденіп (мезофилл клеткаларында) қымыздық сірке қышқылына айналады. С4 -дикарбон қышқылының карбоксилсіздену және рибулозодифосфаткарбоксилаза катализдейтін екінші карбоксилдену реакциялары түтік шоқтарыньщ қоршау клеткаларында жүзеге асады.

Қазіргі кезде С4 - өсімдіктері дикарбон қышқылының түтік шоқтарының "қоршау клеткаларындағы карбоксилсіздену реакцияларының ерекшеліктеріне байланысты үш топқа бөлінеді. Олардың бір түрлері — Zea mays, Saccharum officinarum және Sorghum sudanense осы реакцияны жүзеге асыруда НАДФ-тәуелді малатдегидрогеназаны пайдаланады. Басқалары - Atriplex spongiosa, Portulaca oleracea, Amaranthus edulis НАД-тәуелді малатдегидрогеназаны, үшіншілері — Panicum maximum, Chloris gayana, Sporobolus fimbriatus фосфоенолпи-руваткарбоксилазаны пайдаланады.

14-дәріс. Тыныс алу.

1. Тыныс алу – өсімдіктер клеткасының зат алмасу үрдісіндегі ең басты тізбегі.

2. Тыныс алу субстраттардың тотығу жолдары.

3. Тыныс алудың ферменттік жүйесі.

Негізгі ұғымдар: тыныс алу, альвеола, ферменттер, тотыға фосфорлау.

Иллюстративті материалдар:

Тыныс алу деп -ауадан оттегіні сіңіріп, көмірқышқыл газын шығаруын қамтамасыз ететін өзара байланысты көтеген үрдістерді айтады. Оттегінің қатысуымен организмде тотығу үрдісі өтеді. Құрамындағы органикалық заттардың ттотығуы нәтижесінде жасушалармен тіндерде тіршілікке қажет энергия пайда болады. Мұнымен қатар тотығу барысында көмірқышқыл газы түзіледі.Организм ауадан үздіксіз оттегіні, алып дайы көмірқышқыл газын сыртқа шығарып тұрса ғана өмір сүре алады.

Демалу және демшығару механизмі.Сыртқы тыныс алу, яғни газдардың ауадан өкпеге өтуі, өкпеден қайта атмасфераға шығарылуы екі кезеңнен тұрады: демалу -инспирация жәнедемшығарудан -экспирация.

Ауаны өкпеге тартып алып, ондағы газ алмасуына қатысқан ауаны тысқа шығару үшін өкпе біресе ұлғайып, біресе тарылып тұруға тиіс.

Бірақ альвеола- ұяшық қабырғасында ет талшықтары болмағандықтан өкпе кеңейіп не тарылып көлемін өзі өзгерте алмайды, бұл үрдіс көкірек қуысының ұлғайып- тарылуына байланысты.Өкпе сыртындағы уаумен қатыспайтын көкірек қуысында орналасқан.

Адам демді ішке тартқан кезде инспирация еттері жирыладыда, көкірек қуысын кеңейтеді, көкет жирылады, оның күнбезі жазылып 1,5 см төмендейді. Өкпе альвеолалары серпінді тіндерге бай, осыған байланысты олар жазылып ұлғаяды да, көкірек қуысын кернеп, түгелдей жайлап алады. Демді ішке алу мен дем шығару тыныс еттерінің жирылуынан болатынын, ал өкпенің тыныс алуға тікелей қатыспайтынын яғни өздігінен жирылып, созылмайтынын Дондерс тәжірибе жүзіне дәлелдеп берді. Тәжірибе өткізу үшін алдымен кеуде қуысының үлгісі жасалады. Үлгі ретінде түбі жоқ кең шыны құмыра пайдаланылады. Құмыраның түбін жалпақ резенкемен ауа өтпейтіндей етіп жауып тастайды. Бұл жасанды диафрагма болып саналады.

Демді ішке алып, сыртқа шығаруда плевралық қуыс ішіндегі қысым деңгейінің өзеруіде елеулі роль атқарады.Дем шығару кезінде, плевра жапырақтары аралығындағы қысым атмасфералақ қысымнан 3мм төмендейді. Демалуда көкірек қуысы кеңейеді де, плевралық қуыс қысымы одан әрі төмендеп -6 мм- ге теңеледі. Терең демалған кезде -9-15мм – ге дейін төмендейді. Тыныс тереңдеген сайын плевра қуысында теріс қысым мөлшері арта түседі.

Плевра жапырақшалары аралығында әдетте газ ауа болмайды.Плевралық қуысқа аздап болсада ауа кіре қалса ол біртіндеп қанға сіңеді. Плевралық қуысқа ауа кіруі пневмоторакс дап аталады. Оғанауа көп кірсе тыныс тарылады. Кейде науқасты емдеу мақсатымен де, қолдан пневмоторакс жасалады. Плевра қуысы жартылай немесе бір жағынан ауаға толтырылады. Пневмоторакс висцеральдық немесе паретальдық плевра жарақаттанғанда болады.Плевра жапырақшалары аралығындағы қысымның төмендеуіне байланысты көкірек қуысындағы үлкен веналармен жүрекше кеңейіп қанды жүрекке қарай тартады.

15-дәріс. Минералды қоректену физиологиясы.

1.Экожүйедегі энергия және зат айналымындағы өсімдіктердің алғашқы продуценттер ретіндегі ролі.

2.Макроэлементтер.

3.Ультрамикроэлементтер.

Негізгі ұғымдар: экожүйе, продуценттер, макроэлементтер, ультрамикроэлементтер.

Иллюстративті материалдар:

Өсімдіктер немен қоректенеді, өзінің денесін қандай заттардан қүрастырады және ол заттарды қайдан қабылдайды деген сұрақтар физиология ғылымы жаңа қалыптаса бастаған кездерде туындаған болатын.

Осы бағытта алғашқы болып тәжірибелік зерттеулер жүргізген-дердің бірі Голландия галымы Я.Б.Ван-Гельмонт болды (1629). Ол өз тәжірибесінде талдың бір кішкене өркенін альш, ішіне белгілі мөлшерде топырақ салынған жәшікке отырғызып, бес жыл бойы өсімдікті әлсін-әлсін жаңбыр суымен, немесе қайнатылған сумен суарып өсірді. Тәжірибенің соңында өсімдік пен топырақты қайта өлшеп, өсімдік салмағының 33 есе артқандығьш, ал топырақ салмағы небәрі 50-60 грамға кемігенін байқады. Осыған байланысты өсімдік негізінен сумен ғана коректенеді деген қорьггынды жасады. Бүл түжы-рым осімдіктердің «сумен коректену тсориясына» негіз болды.

Ван-Гельмонттың қорытьгндысы біржақты болғанымен, оның тәжірибелерінің нәтижесі өсімдіктің сырттан қабылдаған заттары денесіңде күрделі өзгерістерге түсетіндігі туралы көзқарас туғызады.

Содан бастап, есімдіктің коректенуіне ең маңызды орта - топы-рақ екендігі туралы деректер жинақталды. Соган байланысты, енді өсімдік өзіне коректік заттарды топырақтың қандай бөлігінен қабыл-дайды деген сүрақтар туа бастады.

Батые Еуропада XVIII ғасырдъщ соңы XIX гасырдың алғашқы кезеңдерінде қоректенудің «гумустық (қарашіріхтік) теориясы» кең орьш алды. Осы теорияны негізгі жақтаушылардьщ бірі неміс галы­мы А.Тэер топырақтьщ қүнарлығы қарашірікке (гумусқа) байланыс­ты, себебі ол су мен қатар өсімдік үшін негізгі қорек болып есептеледі деді.

Тэер және осы теорияның басқа жақтаушылары топырақтағы минералдық заттар органикалық қосындылардың ыдырауын жеңілдетіп, оларды өсімдікке оңай сіңетін күйге ауыстыратын қоса-лқы маңыз атқарады деген қорытынды жасады.

Сол кездердің өзінде ғана Буссенго, Шпренгель және Либих сияқты ғалымдар гумустық теорияға қарсы шықты.

Буссенго өзінің «азоттық теориясын» дамытты. Ол өзінің жеке меншік шаруашылығында 1836 жылдан бастап ауыспалы егістік тәжірибелерін жүргізіп, егілген дақылдардың түсімін есептеп, қүра-мындағы көміртегінің, азот және күлдің мөлшерін анықтады/ Нәтижесінде түсім қүрамындағы көміртегінің мөлшері қарашіріктегі мөлшеріне байланыссыздығын және азоттың мөлшері ауыспалы егістікте бүршақ түқымдастардың үлесі көп болған сайын көб^етіндігін байқады. Неміс ғалымы Шпренгель өсімдіктер топырақтан және ауадан сіңірген анорганикалық заттардан жылудың электрлік қуаты және ылғалдың көмегімен органикалық заттар қүрастырады деген маңыз-ды корытынды жасады.

Неміс химигі Ю.Либих гумустық теорияға қарсы шығып, 1840 ж. өзінің «Химия в приложении к земледелию и физиологии» деген еңбегінде «өсімдіктердің минералдық қоректенуі» теориясын ұсын-дыГІБүл теория бойынша топырақтың қүнарлылығын негізінен ми-нералдық заттар қалыптастырады. Оның ойынша қарашірік аналық тау жыныстарының ыдырауын жылдамдатып, С02 пайда болу үшін және топырақтың мәдени қабатын қалындату үшін қажет. Ол бірінші болып топыраққа тыңайтқыш ретінде минералдық заттар қолдануды үсынды. Өсімдіктердің қоректенуінде минералдық элементтердің ма-ңызын дүрыс бағалағанымен, Ю.Либих өсімдік азотты ауадан амми­ак күйінде қабылдайды деп үйғарды.

Сонымен қатар ол дақылдардан алынған түсімнің қүрамындағы минералдық заттарды жыл сайын топыраққа қайтару қажеттігін үсын-ды. Соның ішінде ең алдымен қайтаратындарға топырақта өте аз мөлшерде кездесетін элементтерді жатқызды. Оның бүл пікірлері кейнірек «қайтару заңы» немесе «минимум заңы» деп аталды.

Өсімдіктердің минералдық коректенуі туралы ілімнің Ресейде даму тарихын шартты түрде үш кезеңге бөлуге болады.

Он сегізінші ғасырдың соңғы ХІХ-ғасырдың алғашқы жартысын қамтитын бірінші кезенде бүл ілімге, сонымен қатар жалпы агроно­мия ғылымының дамуына елеулі үлес қоскан ғалымдар - И.И.Ко-мов (1750-1792), А.Т.Болотов (1738-1833), АЛ.Пошман (1792-1852), М.Г.Павлов (1794-1840) болды. Олар өздерінің зерттеулерін Батыс Еуропалық деректерге байланыстыра жүргізіп, өсімдіктер қорек ретінде топырақтың органикалық және минералдық заттарын бірдей пайда-ланатьшдығьш дәлелдеді. Мысалы, Комов өсімдіктердің қоректенуіне топырақтың органикалық бөлігінің маңызы көбірек деген пікір айтты. Ал Болотов болса, керісінше, топырақтағы минералдық зат-тардың қоректік маңыздылығъша көп көңіл аударды. Пошман егістікті тьщайқыштармен қамтамасыз етудің маңыздылыгына назар аударып, олардың ішінде өсімдікке ең тиімдісі «сілтілі-түзды заттар» болатын-дығын басып айтты. Бүлардың барлығы да Ресейде егін шаруашы-лығын көтеру үшін органикалық және минералдық тыңайтқыштар-ды пайдаланудьщ қажеттілігі, олардың ер түрлі өсімдіктерге тиімділігін 222 анықтау максатында тәжірибелік зерттеулердің маңыздылыгьша көп көңіл бөлді.

Поиск по сайту: