Иллюстративті материалдар: 2 страница

Аттары дүние жүзіне дерлік танымал А.Н.Энгельгардт, Д.И.Мен­делеев және П.А.Костычев сияқты ғалымдардың зерттеулерінің арқасында өсімдіктердің қоректенуі туралы ғылым - агрохимияның даму тарихының екінші дәуірі басталды.

Петербургтегі егін шаруашылық институтының химия профессо-ры А.Н.Энгельгардт Ресей егін шаруашылығының өнімділігін арт-тыруда «жасанды тыңайтқыштарды» қолданудың өте маңызды орын алатындығьш уағыздады. Өзі үйымдастырған лабораторияда жергілікті тыңайтқыштардың, фосфориттердің және топырақтың қүрамын тал-дады. Профессор Иленьковпен бірігіп, сүйекті сілтімен өндеу арқы-лы одан тьщайтқыш (сүйек үны) алу әдісін жасады. Энгельгардтың «Егін шаруашылығының химиялық негіздері», «Ауылдан хатгар» де­ген шығармалары агрономияның әр саласындағы ғалымдарға және мамандарға үлкен көмекші қүрал болды.

Орыстың атақты галымы - химик Д.И.Менделеев (1834-1907) өз өмірінде химия ғылымының дамуына аса бағалы үлес қосумен қатар, басқа да ғылымдар саласында, соның ішінде егін және мал шаруашы-лығының жан-жақты дамуына үлкен еңбек сіңірді. Оның тыңайт-қыштарды өндіру мен қолдану, топырақты өңдеу, көп жылдық шөп-тердің маңызы, ауылшаруашылық өнімдерінщ химия л ық технология-сы туралы салалы, терең ойлары осы күнге дейін мәнін жойған жоқ.

Ол Ресейдің әртүрлі аймақтарында тыңайқыштарды қолданып, танаптық тәжірибелер жүргізудің арнайы бағдарламасын жасады. Өзі басшылық еткен сол тәжірибелерден 1872 жылы жасаған баяндама-сында Д.И.Менделеев өсімдіктердің қоректенуін зерттеуге арналған төжірибелер әр аймақтың ауа-райы мен топырақ және өсімдіктердің биологиялық ерекшеліктерімен байланыстырылып жүргізілуі кажеттігін үсынды. Осы талапты орындағанда ғана тәжірибелер нәтижесінен шығатын қорытындылар сенімді болатындығын ескертті.

Осімдіктердің коректенуі туралы ілімнің дамуына атақты ғалым К.А. Тимирязев (1843-1920) өте маңызды үлес қосты. Өзі 25-30 жылдай фотосинтез процесін зерттеумен қатар, осімдіктердің тамыры ар-қылы қоректенуінің физиологиялық негіздерін зерттеумен де айна-лысты. Осындай теориялық маңызы бар тәжірибелерді нақтылай бағалауға қолайлы жағдайларда жүргізу мақсаттарыңда 1872 жылы Ресейде бірінші вегетациялық үй салдырды. Одан бірнеше жьіл өткен соң Мәскеу университеті жайының төбесіне осындай екінші үй сал­дырды. Сонда өзінің физиологиялық зерттеулерін жүргізді.

Өзінің зерттеулерінде К.А.Тимирязев өсімдік организмінде зат алмасу процесі ең негізгі орын алатынын ескертумен болды. Ол организм заттарды үздіксіз қабылдап өзгертеді және бөліп шыгара-ды, яғни тіршіліктің негізгі белгісі - зат алмасу деген ойын үздіксіз қайталап отырды. Соған байланысты, өсімдіктің қажетін білу үшін «оның ойын сүрау қажет», яғни олармен тікелей тәжірибелер жүргізу керектігін түжырымдады.

Өсімдіктердің қоректенуі туралы ілімінің дамуына үлкен үлес

5.3. Жеке элементтердің өсімдік тіршілігіндегі физиологиялық маңызы

5.3.1. Макроэлементтер

Бірнеше ондаған жылдар бойы жеке элементтердің өсімдік тіршілігіндегі маңыздылығы олардың үлпалардағы мөлшеріне қарап бағаланады. Кейінірек элементтердің өсімдік мүшелері мен үлпала-рындағы таралуын зерттеулер көбейді. Элементтің маңыздылығын анықтауда оның өсімдіктердің даму сатыларындағы мөлшерін сипат-тайтын деректер пайдаланыла бастады.

Бірақ, бұндай көрсеткіштер элементтердің маңызы туралы үғым-дарды кеңіте түскенімен бүл бағыттағы ғылыми көзқарастардың деңгейіне онша ықпал тигізбеді. Өсімдіктер органдарында микро - және ультрамикроэлементтердің мөлшері өте мардымсыз болғанына қарамастан, тіршілік әрекеттеріне өте қажет екендігі, жалпы элементтердің физиологиялық маңызын тереңірек зерттеуге ықпал жасады.

Биохимиялық зерттеулердің нәтижесі, бүл элементтердің маңы-зы олардың әртүрлі органикалық қосындылардың қүрамына енетіндігіне байланысты екендігін көрсетті. Себебі, ондай қосынды-лар реттеушілік жүйе ретінде әр түрлі биохимиялық, физиология-лық процестерге тікелей катысады.

Минералдық элементтердің органикалық заттардың қүрамына енуі олардың реакциялық қабілеттілігін жоғарылатып, жаңа ерекшеліктер мен қасиеттер қосады. Ондай қосындыларға белоктарды жөне олар-дың туындыларын, соның ішінде ферменттерді келтіруге болады.

Элементтердің физиологиялық маңызына байланысты ғылыми үғымдар хелаттар деп аталатын қосындылар туралы ілімнің дамуына байланысты көп алға жылжыды.

Молекулалық қүрылысы бірнеше бөлікті жиынтықтан түратын, қүрамында металы бар органикалық қосындыларды хелаттар деп атай-ды. Бүндай қосындыларда сақиналы топтардың күрылуына метал тікелей қатысады.

Қүрылымы карапайымдылау хелаттың мысалы ретінде гликол амин қышқылының бифункциялы анионы мен мыстың жиынтығын келтіруге болады.

Өсімдік клеткасындағы көптеген заттардың хелаттарға айналу мүмкіндіктері болады. Себебі барлығының қүрамында дерлік ырық-ты полярлы топтар - OH, COO, SH — NH2 —CO, т.б. кездеседі.

Осыған байланысты амин қышқылдары, нуклеин кышқылдары және олардың туындылары, органикалық қышқылдар, антибиотик-тер, ауксиндер, т.б. хелаттар түзе алады.

Осы багытта жүргізілген соңғы кездердегі зерттеулер металдар-дың күрделі белок-металл қосьшдысьшьщ (ферменттердің) катализдік әсерін талдауға мүмкіндік берді.

Ең соңында хелаттар туралы зерттеулер иондар әрекеттестіктерін, кейбір металдардың өсімдік денесіне енуі мен таралуы механизмдерін түсінуге мүмкіндік берді. Мысалы, темірдің күрделі қосындылары оның өсімдік бойымен жылжуын қамтамасыз етеді. Сондай-ақ қант-тарды фосфорлау аркылы реакцияның ырыктануын жүзеге асыра-тын киназалардың өсері реакциялық ортада магаийдің болуына бай­ланысты екендігі анықталды.

Микроэлементердің ферменттік реакциялардағы манызын сипат-тайтын деректер электрондардың тасымалдануы негізінен мыс, темір және марганецтерге байланыстылығын, демек олар клеткадағы то-тығу-тотықсыздану процестерінің негізгі реттеушілері екендігін дәлелдеді. Бүл элементтердің әсерінен электрондар катализдік сыртқы бір белоктан екіншіге ауысады.

Карбоксилсіздену реакцияларын катализдейтін ферменттік жүйелердің ырыктығы көбінесе марганецке, тек кейде ғана магнийге байланысты.

Фосфор. Фосфордың топырақтағы қоры онша көп емес, р,03 пен есептегенде бір гектарға 2-4,4 тонна аралығында. Оның 2/3-і ортофосфор қышқылының (н3Р04) түздары, ал қалган бөлігі фос-форлы органикалық қосындылардьщ үлесіне тиеді. Топырақтағы фос-форлы қосындылардың көпшілігі суда нашар ериді. Бүл бір жағы-нан фосфордың босқа ысырап болуын азайтып, екіншіден өсімдікке пайдаланылу мүмкіндігін де кемітеді.

16-дәріс. Өсімдіктердің өсуі мен дамуы.

1. Өсу мен дамудағы негізгі ұғымдар.

2. Өсу мен дамудың әртүрлі организм деңгейіндегі қалыптасуы.

3. Клетканың өсуі.

Негізгі ұғымдар: ингибиторлар, этилен, абсциз қышқылы, табиғи фенол, гербицидтер, морфактиндер.

Иллюстративті материалдар:

Өсу өсімдіктердің тіршілік әрекетінің ең айқын көріністерінің бірі. Ол өсімдіктегі зат алмасу процесінің жиынтығына байланысты. Өсу процестері төмендегідей көрсеткіштермен бейнеленеді:

1. Өсімдіктің және оның жеке мүшелерінің өлшемдерінің ұлғаюы.

2. Мүше сандарының көбеюі.

3. Клеткалар санының көбеюі.

4. Клеткалардың көлемініңи көбеюі.

5. Протоплазма мөлшерінің көбеюі.

6. Өсімдік құрғақ салмағының көбеюі.

7. Клеткалардың жаңа құрылымының пайда болуы.

Өсімдіктің жеке мүшелерінің және ұлпаларының өсуі біркелкі болмайды. Органдардың қарқынды өсу және жаңадан қалыптасу процестері әдетте өсу төбешігінде, немесе мүшелердің (тамыр, жапырақ) ұштарында жүзеге асады. Өсімдіктің өсуі үш кезеңге бөлінеді: а) ұрықтық (эмбриондық), б) созылып өсу, в) жіктелу (дифференциалдану). Өсудің эмбриондық кезеңінде барлығы цитоплазмаға толған, вакуольсіз күйде болады. Келесі кезеңде вакуоль қалыптасып, клетка қабығы созылып, клетка қабығы ұлғаяды. Эмбриондық (бөлінетін) клеткалар сабақтың, немесе тамырдың өсу төбешігін (конусын) қалыптастырады. Сабақтың өсу төбешігі сырт жағынан жапырақшалармен, бүршікшелермен қоршалады. Тамырдың өсу төбешігі тамыр қынабымен қоршалады. Өсу төбешігіндегі клеткалар біртіндеп созылып өсетін клеткаларға айналады. Одан кейінгі аймақта клеткалардың жіктелуі басталады. Эмбриондық кезеңде цитоплазма және ядро ұлғаяды. Көлемі белгілі шамаға жеткен алғашқы клетканың бөлінуінен екі жас клетка пайда болады.

Көптеген өсімдіктердің өсіп-даму дәуірі тұқымның өнуінен басталады. Тұқым үш негізгі бөліктен тұрады: 1. жабын ұлпалар – тұқымның ішкі бөліктерін механикалық зақымданудан, ұрықты сыртқы қолайсыз әсерлерден қорғайды, газ және судың алмасуын реттейді; 2. ұрық ұлпалары (сабақ, тамыр, жапырақ бастамалары); 3. қорлық заттар сақталатын орын – эндосперм.

Тұқымның өнуі суды сіңіріп бөртүінен ұрықтың көлемі ұлғайып, қабығының шытынауынан басталады. Тұқымның өнімінің алғашқы кезеңінен бастап-ақ оның құрамындағы органикалық заттар ферменттердің әсерінен ыдырап белоктардан – амин қышқылдары, полисахаридтерден – моносахаридтер, майлардан – май қышқылдары мен оксиқышқылдар, альдегидте пайда болады да оларды ұрыөқ пайдаланады. Осының нәтижесінде эндосперм босап, жиырылып, соңында құрап қалады да, тұқым жарнақ топырақ бетіне шығып, ұлғайып өседі. Кейінірек, ұрық өскінге жетілген өсімдікке айналғанда тұқым жарнақтары алғашқы жапырақтың қызметін жоғалтып, сарғайып қурап қалады.

Өкеннің қалыптасуы (морфогенезі). Өкеннің негізгі бөліктері – сабағы, жапырақтары, бүршіктері, гүлшелері эмбрионндық ұлпаның туындысы болып есептелетін өркеннің төбелік меристеамасынан қалыптасады. Өркеннің өсу төбешігі (апекс) меристемалақ клеткалардан құралады. Өздерінің өлшемдеріне, бөліну жиілігі мен бағытына, зат алмасушылық ерекшеліктеріне байланысты, меристемалық клеткалар сыртқы (туника) және тұлғалық болып бөлінеді. Сыртқы немесе жабын клеткалар екі-үш қабаттасып, апексті (төбешікті) сыртынан қоршап орналасады. Ол апекс бетінен тік бұрыштық (перпендикуляр) бағытпен бөлінеді. Оның ең сыртқы қабатынан эпидермис қалыптасады. Туниканың астындағы барлық клеткалар тұлғаны құрастырады. Оларды орталық, шеттік және кіндік меристемалар деп бөледі.

17-дәріс. Өсімдіктердің қолайсыз жағдайларға төзімділігі.

1. Өсімдіктердің төзімділігі жайлы жалпы ұғым.

2. Стресс физиологиясы.

3. Қолайсыз орта жағдайларына өсідіктердің бейімделу жолдары.

Негізгі ұғымдар: температура, белок, су стрессі, атмосфера, пойкилогидрлі және гомогидрлі өсімдіктер.

Иллюстративті материалдар:

Өсімдіктердің табиғатта таралуы олардың шыққан тегіне байланысты. Мысалы, оңтүстік аймақтарда жылу сүйгіш қысқа күндік өсімдіктер, солтүстік аймақтарда ауа райының салқындығына бейімделген ұзақ күндік өсімдіктер тараған. Белгілі географиялық аймақтың бөліктерінде өсімдіктердің тұқым қуалаушылық қасиеттеріне байланысты ылғал сүйгіштер су қоймаларына жақын орналасқан, көлеңке төзімділері орман шымылдықтарында өніп-өседі. Өсімдік организміне жоғары температураның әсерін зерттеу жұмыстары XIX-ғасырдың 70-жылдарынан-ақ басталған болатын. Мысалы, Сакс (Sachs 1864) ол түрлі өсімдіктердің өзіне тән ең жоғарғы (максимум) температуралық деңгейі болады деп көрсетті. Көптеген өсімдіктер +51⁰ С ыстыққа минуттан артық төтеп бере алмайды, бірақ + 49-50⁰ С ыстыққа ұзағырақ уақыт шыдайды деп тұжырымдайды. Кейінірек, өсімдіктердің көпшілігі үшін ең жоғарғы температуралық деңгей бұған қарағада төменірек болатындығы анықталды. Мысалы, картоп өсімдігі 42,5⁰ С ыстыққа бір сағаттан артық шыдай алмай, залалданатындығы байқалды.

Зерттелген өсімдіктерді ыстыққа төзімділік деңгейіне қарап, төмендегідей 6 топқа бөледі:

1. Көлеңкеде өсетін саумалдық (Oxalis acetosella), шытырлақ (Im-patiens parfiflora), т.б. – температуралық максимумы +40,5-42,5⁰ С.

2. Су өсімдіктеріне жататын элодея (Elodea callitrichoides) - +38,5⁰ С, валиснерия (Valisneria) - +41,5⁰ С.

3. Біршама көлеңкелеу жерде өсетін шырша (Geum urbanum), сүйел шөп (Chelidonium majus), т.б. өсідіктерде ең жоғарға температуралық деңгейі +45-46⁰ С шамасында боллады.

4. Ең жоғарғы температуралық деңгейі +48⁰ С шамасында болатын қалампыр гүлдерінің біраз түрлері, андыз, т.б. ашық, қуаңшылық аймақтарда өсетін өсімдіктер.

5. Қоңыржай аймақтарда өсетін (мезофиттер) қара алқа (Solanum nigrum) және сасық меңдуана (Datura stramonium) - +49,5 және +47⁰ С.

6. Ыстыққа өте төзімді жасаңшөптер (суккуленттер) - +48,5-54,5⁰ С ыстыққа шыдай алады.

Қазіргі кездегі мәліметтер бойынша температураның жоғарылауынан цитоплазманың тұтқырлығы екі жақты, күшейіп, төмендеп өзгеріп отырады. Цитоплазма тұтқырлығының жоғарылауы оның жылжымалылығын бәсеңдетеді. Бірақ бұл процесс қайтымды. Жоғары температура клетка сөлінің концентрациясын жоғарылатып, клетканың несеп нәрі глицерин, эозин және басқа қосындыларды сіңіргіштігі күшейеді. Клетка сөліндегі еріген заттардың сыртқа бөлінуіне (экзоосмос) байланысты біртіндеп осмостық қысымы төмендейді. Бірақ, температура +35⁰ С – тан жо5арыла5анда6 крахмалдың ыдырап, моносахаридтер мөлшерінің көбеюіне байланысты осмомтық қысым қайтадан жоғарылайды.

18-дәріс. Генетика.

1. Кіріспе. Генетика пәнінің мақсаттары мен міндеттері.

2. Генетиканың негізгі әдістері мен заңдары.

3. Қазақстан Республикасындағы генетиканың дамуы.

Негізгі ұғымдар: тұқымқуалаушылық, гибрид, дрозофила.

Иллюстративті материалдар:

Генетика (грекше «генезис» - шыққан тегі) организмдердің тұқым қууы және өзгергіштігі туралы ғылым. Генетиканың негізгі мақсаты – тұқым қуу мен өзгергіштіктің заңдарын ашу, оларды басқару, жолдарын анықтау, организмдердің адамға қажетті жаңа формаларын, түрлерін өсіріп шығаруды зерттеу. Генетика дербес ғылым ретінде биологиядан ағылшын ғалымы Бэтсонның ұсынысы бойынша 1907 жылы бәлініп шықты.

Генетиканың қазіргі түсінігі бойынша тұқым қуу дегеніміз – барлық организмнің өз ұрпақтарында өздеріне ғана тән биосинтезді және зат алмасуын қайталап отыруы. Тұқым қуудың және өзгергіштіктің құбылысын молекулалық, клетка, организм және популяция деңгейлерінде зерттеудің негізгі әдістері мыналар:

1. Гибридологиялық (гибрид – будан, дүбара) талдау әдісі – будандастыру, шағылыстыру және қолдан тозаңдандыру жүйесін пайдалана отырып тұқым қуу заңдылықтарын анықтау.

2. Цитогенетикалық әдіс – клетканың бөліну кезіндегі хромосомалар әрекетін, олдардың санының өзгеруін зерттеу. Бұл әдіс әсіресе хромосомалардың құрылысы, не саны өзгеруіне байланысты түрлі тұқым қуатын ауруларды анықтауға қолданылады.

3. Математикалық (статистикалық) әдіс – әртүрлі эксперименттер нәтижелерін іріктеу, өңдеу үшін оларды қорытындылап белгілі бір тұжырым жасау.

4. Гениологиялық әдіс – бұл гибридологиялық әдістің бір түрі болып табылады. Ұрпақтың шыққан тегін зерттеу, оның шежіресін білу арқылы белгілердің тұқым қуу қасиеттерін, соның ішінде тұқым қуатын ауруларды зерттеу үшін адамдар мен баяу өсіп дамитын жануарлардың тұқым қуу заңдарын зерттеу.

5. Популяциялық әдіс – гибридологиялық әдістің бір түрі. Баяу өсіп дамитын жануарлар мен адамдардың тұқым қуалайтын белгілерін зерттеу.

6. Биохимиялық әдіс – гибридологиялық және цитогенетикалық әдістермен қатар жеке организмнің даму, өсу барысындағы клеткалардағы процестерді түбегейлі зерттеу және генетикалық материалдың химиялық құрамын, олардағы пайда болған өзгерістерді бақылау.

7. Феногенетикалық әдіс – гендермен қоршаған ортаның организмдегі белгілерге тигізетін әртүрлі әсерін зерттейді. Сондықтан бұл әдісті әртүлі тұқымдас немесе түрлі қоршаған ортада дербес өскен организмдердің тұқым қуу қасиетін білу үшін қолданылады.

19-дәріс. Белгілердің тұқым қуалауының негізгі заңдылықтары.

1. Тұқым қуудың Г. Мендель ашқан заңдылықтары. (Менделизм)

2.Тұқым қуу қасиетін зерттеу әдістері. Гибтидологиялық талдау.

3. Моногибридтік будандастыру.

Негізгі ұғымдар: генотип, фенотип, ген, аллель, хромосома, леталды гендер.

Иллюстративті материалдар:

Жыныстың өсіп-өну кезіндегі нәсілдік қасиеттердің ұрпақтан ұрпаққа тұқым қуу арқылы берілу селекциялық және сұрыптау жұмыстарында генетиканың заңдарына сүйенеді. Сондықтан тұқым қуудың заңдылықтарын білудің мал тұқымын асылдандыруда пайдасы өте зор. Ол заңдылықты білмей сұрыптап алу (отбор) және жұп таңдау (подбор) немесе будандастыру үшін қажет тұқымдарды таңдап алу өте қиын. Мал тұқымын асылдандыру жұмысының нәтижелігі осы әдістердің үздіксіз жүгізіліп отыруына байланысты. Әрине мал түқымын асылдандыру, жаңа мал тұқымын шығару жұмысымен адам баласы қолына мал ұстаған күннен бастап әрқашанда айналысып келеді. Бұл салада селекционерлердің қолы жеткен табысы да айтарлықтай. Яғни, П. Ф. Рокицкий айтқандай «олар тұқым қуу заңдылығын мал шаруашылығында оның негізін білмей қолданған, бұл мыңдаған жылдар бойы жанудың мәнін білмей отты қолданғанмен бірдей еді». Сондықтан да болар XIX ғасырда селекцияны «мал өсіру өнері» деп атап, ол құпия түрде әкеден балаға ғана белгілі болды.

Қазіргі кезде мал тұқымын асылдандыру жұмысы тек дарынды селекционерлердің мол тәжірибесіне сүйеніп қана емес, селекцияның ғылыми негізі — генетика ғылымының тиянақты заңдылықтарына сәйкес жүргізілуі тиіс-ті.

Генетиканың негізгі заңдарын чех табиғат зерттеушісі — Г. Мендель 1865 жылы ашқан. Бірач, оның тәжірибелерінің мазмұнын және ол ашқан заңның мағынасын ғылым 1900 жылдан бастап бағалады. Осы жылы генети-ка жеке ғылым болып қалыптасты деп есептелінеді. Генетиканың тез дамуы да осы кезден басталады. Міне, ос уақыттан бастап клетка құрамындағы нәсілдік қасиеті материалдық заты, оның құрылысы, бөлшектігі, ұрпаққа берілу заңдылығы, өзгергіштік заңдылықтары ашылып, организмдердегі тұқым қуалаушылық пен өзгергіштіктің құпия сырын түсінуге мүмкіншілік туды. Осы зерттеулердің дамуында гибридологиялық талдау әдісінің үлкен маңызы болдьт.

Г. Мендель ашқан тұқым қуу заңдылықтары туралы ілім — менделизм деп аталады. Г. Мендель өз еңбегін өсімдікті будандастырып ұзақ уақыт тәжірибе жүргізу арқылы дамытты. Оның тәжірибені дұрыс қоя білуі, тәжірибесінің жемісті болуына ықпалын тигізді, Ол будандастыру үшін бұршақтың бір ғана нақты белгісі бар таза сортын алды (мысалы: пішіні, түсі) және кейінгі ұрпақта пайда болған буданды дұрыс есептей білді. Мен-дель ұзақ уақыт тәжірибе жасау нәтижесінде бұршақтың 22 түрінен 10 мың будан алды. Ол ең алғаш тұқым қуалау бірліктерін, факторларын ашты, бұл ереже кейін Менделъ заңы деп аталды. Кезінде ешкім назар аудармаған Г. Мендельдің шағын жұмысы, ондағы ашқан тұқым қуалаушылық заңдылықтары қазіргі генетика ғылымының және өсімдіктер мен малдар селекциясыныв, алғашқы ірге тасы ретінде есептелінеді. Себебі Г. Мендель, біріншіден организмдерде нәсілдік қасиетті сақтайтын зат жұп күйінде кездесетіндігі туралы, ал жыныс клеткаларында әр жұптан тек бір өкіл болатынын және сол нәсілдік заттың өзгермейтіндігі, «таза» күйінде берілетіндігі туралы биологияда алғашқы пікір айтты. Бұл үлкен ғылыми көрегендік еді. Г. Мендельдің бұл пікірлері қазіргі тұқым қуалаушылық туралы ілімнің ғылыми негізі болып есептелді. Олардың дұрыстығы кейінгі ғылыми факторлармен толық дәлелденді. Сол сияқты Г. Мендель ашқан белгілердің тұқым қуалаудағы заңдылықтары да маңызын күні бүгінге дейін жойған жоқ, керісінше, шаруашылыққа тиімді көйбір белгілер бойынша нәтижелі сұрыптау жұмысын Г. Мендельдің заңдарын білмей, оларды басшылыққа алмай жүргізуге болмайды. Осы арада не себептен Г. Мендель осыншама ғылыми жетістіктерге ие болды деген заңды сұрақ тууы мүмкін. Әдетте организмдердің нәсілдік қасиетін, белгілердің тұқым қуалау заңдылықтарын Г. Мендельге дейін ешкім тексермегеп бе? Әрино бұлай десек жаңсақ болар еді. Шындығында, жоғарыда айтылғандай, адам баласы егін және мал шаруашылығымен айналысқаннан бергі сапалы өмірінде туыстас жануарлардың арасындағы ұқсастықты да, өзгергіштікті де көріп келді, олардың себебі туралы талай ойга да келді. Тіпті осы құпияның сырын білу үшін Мендельден жүз жылдан астам бұрын өсімдіктің әр түрлерін арнайы будандастырумен де айналысқап. Оған мысал, ғалым И. Г. Кельрейтердің жұмысы (1761). Ол өсімдіктердің әр түрлі жынысы барлығын ашын, темекі мен басқа өсімдіктерді қолдан тозаңдандыру арқылы олардан алғаш рет будан алған. Олай болса Мендель құпиясының сыры иеде?

Поиск по сайту: