Категория принадлежности

В татарском языке принадлежность выражается при помощи личных местоимений в притяжательном падеже: и особыми при-тяжательными аффиксами, присоединяющимися к существитель-ным: китаб ым – моя книга, урын ыбыз – наше место.

Значение принадлежности, в отличие от русского языка, где оно выражается сочетанием двух слов, в татарском языке может быть выражено одним существительным, оформленным специаль-

Слова, оканчивающиеся на гласный и, при произношении которых в конце слышится звук ий, склоняются по лицам так же, как основы на согласный, но в 3-м лице сохраняется вариант основ на гласный:

1. əни - ем;

быз. Встретимся возле театра.

Притяжательный падеж: Апаны эше бик к$п. У сестрымного дел. Дəфтəрне битен ертып алдым.

Направительный падеж: Апа шə(əргə китте. Безгə сигезгə килергə куштылар. Бу китапны илле сумга алдым.

Винительный падеж: Китапны алам (беру книгу), апаны сагынам (скучаю по сестре).

Исходный падеж: урамнан керде. Мин эштəн кайттым. Бу бина таштан эшлəнгəн. Когда татарский вопрос соответствуетрусскому из кого?, существительное употребляется только в форме множественного числа, например: Бу группа укытучылардан тора (Эта группа состоит из учителей).

Местно - временной падеж употребляется для обозначенияместонахождения предмета или времени, к которому относится действие или состояние. Мин Казанда яшим (Я живу в Казани),

Мин алтыда торам (Я встаю в шесть).

В татарском языке местоимения изменяются по падежам так же, как и существительные. Личное местоимение мин (я) в притя-жательном падеже имеет форму минем (мое).

Числительные вне сочетания с существительными в татар-ском языке изменяются по падежам так же, как и существительные.

Во всех случаях при склонении слова во множественном числе аффиксы множественности - лар /- лəр, - нар /- нəр присоединя-ются к основе, а падежный аффикс присоединяется к аффиксам множественного числа: балалар, балаларны, балаларга.

Характеристика

Холыкнамə – кемнең дə булса хезмəте һəм җəмəгать эшчəнлеге турында рəсми рəвештə бирелə торган язма бəялəмə.

Мамадыш районы Түбəн Сон урта мəктəбе укучысы Гайсина Айгөл Илнур кызына

Холыкнамə Гайсина Айгөл Илнур кызы

2000/2001 уку елында Мама-дыш районы Түбəн Сон урта мəктəбендə укыды.

Мəктəптə уку чорында ул үзен тырыш, тəртипле һəм намуслы укучы итеп танытты. Барлык фəннəрдəн «4» һəм «5» билге-лəренə генə укыды.

Тыйнак, аралашучан, ярдəмчел булганга күрə, аны иптəшлəре дə, укытучылар да хөрмəт итə.

Ул җəмəгать эшлəрендə актив катнашты. Мəктəп газетының мөхəррире булып эшлəде.

Холыкнамə яңа уку урынына – Казан шəһəренең 1нче номерлы гимназиясенə тапшыру өчен бирелə.

Мəктəп директоры имза

2001 ел, 28 июнь

Характеристика на учащуюся Нижнесунской

средней школы Мамадышского района Гайсиной Айгуль Иль-нуровне.

Гайсина А.И. училась в 2000/ 2001 учебном году в Нижнесун-ской средней школы Мамадыш-ского района.

За время учебы показала себя старательной, дисциплиниро-ванной и добросовестной уче-ницей. По всем предметам име-ла оценки «4» и «5».

За скромность, общительность

в общественной жизни. Работала редактором школьной газеты. Характеристика выдана для представления по новому месту учебы в гимназию № 1 города

Казани.

Директор школы подпись

28 июня 2001 года

Задания

1. Переведите существительные.Образуйте множественноечисло:

к н, т н, ел, ай, иртə, кич, шə(əр, авыл, урам, й, фатир, кат, мəктəп, институт, университет, дəрес, китапханə, китап, тел, укучы, студент;

кеше, əти, əни, əби, бабай, абый, апа, эне, се ел, ир, хатын, кия$, килен, гаилə, кыз, малай, дус, иптəш, язучы.

2. Переведите на татарский язык:

стол – столы, стул – стулья, лестница – лестницы, полка – полки, комната – комнаты, класс – классы, группа – группы, одно - классник – одноклассники, учебное заведение – учебные заведения, выставка – выставки, работа – работы.

3. Напишите прописью следующие числа:

5, 8, 14, 56, 79, 81, 90, 97, 102, 133, 1897, 2008, 38655, 448903, 2/3, 5,3.

4. Образуйте порядковые и приблизительные числительные:3, 10, 16, 1000, 57, 89, 432.

5. Переведите словосочетания:

Моя мама, их квартира, его семья, твой дедушка, ваша ба-бушка, его друг, моя подруга, твой папа, ваш младший брат, моя сестра, его младшая сестра, наши родители, твоя жена, ее муж.

6. Переведите предложения на русский язык.

Без икебез дə шушы шəһəрнеке. Сез икегез дə соңга калды-гызмы? Бу эшне алар өчесе генə эшлəгəннəр. Концертка бишебез дə барабыз. Өстəл бик авыр, дүртегез бергə күтəрегез. Бу хəл ту-рында алар бишесе дə белəлəрме? Бу яңалыкны безнең беребез генə ишеткəн икəн. Безнең беребезгə кибеткə чыгып керергə кирəк. Кирəкле китап беребездə дə юк. Əни беребез белəн сөйлəшергə тели.

7. Переведите на татарский язык и составьте предложения.Один из нас, одному из нас, от одного из нас, для одного из

нас, у одного из нас, с одним из нас, одного из нас, об одном из нас. 8. Заполните пропуски соответствующими окончаниями.Хуҗа баш бухгалтер … мактый. Əти эш … кайта. Харис

Асия … сыйлый. Мин җыелыш … утырам. Саматлар өй … йок-лыйлар.

9. Прочитайте тексты.Ответьте на вопросы.

а) Мы получили новую квартиру. Наша семья очень боль-шая. И бабушка с дедушкой живут с нами. Родители работают на стройке. Нас в семье 3 детей.

Наша новая квартира расположена на пятом этаже. Она нам всем очень понравилась. В ней 4 комнаты. В одной из них будут жить бабушка с дедушкой. В другой – дети. А в третьей – родители.

В новую квартиру мы купили много новой мебели: стол, стулья, ковер, холодильник и др. Мы живем очень дружно.

б) Cабировлар гаилəсе Ямашев урамындагы күп катлы йор-тта яши. 4 бүлмəле фатирда алты кеше тора.

Анда кунак бүлмəсе, зур аш бүлмəсе, коридор һəм юыну бүлмəсе бар. Фатир уңайлы урында урнашкан: трамвай, автобус тукталышлары якын, кибетлəр күп, базар ерак түгел. Лəкин монда шау-шулы, чөнки йорт шəһəр үзəгендə урнашкан.

– Безнең белəн кемнəр яши?

– Əти-əниебез кайда эшли?

– Безнең гаилəдə ничə бала?

– Безнең фатир ничəнче катта?

– Фатирда ничə бүлмə?

– Фатирыбызга без нəрсəлəр алдык?

– Сабировлар гаилəсе кайда яши?

– Аларның фатирлары ничə бүлмəле?

– Сабировлар гаилəсендə ничə кеше?

– Фатир уңайлы урында урнашканмы? Ни өчен?

– Фатир урнашкан урын тынычмы? Ни өчен? 10. Прочитайте тексты и переведите.

а) Минем гаилəм.

Минем исемем Лəйсəн, фамилиям Галимова. Мин 1987

елның 15 маенда Яр Чаллы шəһəрендə туганмын. Өч елдан без Ка-занга күчеп килдек. Мин мəктəпне тəмамлагач, А.Н. Туполев исемендəге Казан дəүлəт техник университетына укырга кердем.

Хəзер мин өченче курс студенты. Бу уку йорты миңа бик ошый. Укулар иртəнге сигездə башлана һəм кичке алтыга кадəр дəвам итə. Дəреслəр əз булганда мин китапханəдə утырам.

Без буш вакытта төркемдəшлəр белəн кинога, театрга, күргəзмəлəргə йөрибез. Кичлəрен мин дусларым белəн дискотекага барам, яки өйдə китап укыйм, телевизор карыйм.

Мин əтием, əнием, апам Айгөл һəм энем Илдар белəн яшим. Əтиемнең исеме Айрат. Ул менеджер булып эшли. Аңа кырык җиде яшь. Əниемнең исеме Лəйлə. Ул – китапханəче. Аңа кырык ике яшь. Мин əти-əниемне бик яратам. Апама егерме ике яшь. Ул минем шикелле үк студент, лəкин быел ул укуын тəмамлап диплом алачак. Энем əле мəктəптə укый. Аңа унөч яшь. Илдар бик тырыш укучы. Ул дүртле-бишле билгелəренə генə укый һəм килəчəктə хо-кукчы булырга тели. Безнең гаилəбез бик дус яши. Без һəрвакыт бер-беребезгə булышабыз. Мин үземнең гаилəмне бик яратам.

б) Безнең гаилə Безнең гаилəдə биш кеше: əти, əни, абыем, сеңлем һəм мин.

Əтиемнең исеме – Рəшит, фамилиясе – Кəримов. Аңа илле яшь. Ул төзелештə прораб булып эшли. Үз эшен бик ярата. Əниемнең исе-ме – Гүзəл, ул – икътисадчы. Əтием белəн əнием бер оешмада эшлилəр. Əнием минем əле бик яшь һəм матур. Аңа бары кырык биш яшь. Əнием бик тəмле пешерə. Абыемның исеме – Фəрит. Ул спортчы, баскетболист. Ул бик кыю, тəвəккəл, акыллы. Аңа егерме сигез яшь. Сеңлем əле бик кечкенə. Исеме – Алсу. Ул 45 нче мəктəптə 5 нче сыйныфта укый. Аның иң яраткан дəресе – инглиз теле. Аның күп теллəр өйрəнəсе килə. Тагын ул җырларга, рəсем ясарга, китап укырга ярата.

Без бик тату яшибез. Бер-беребезгə һəрвакыт булышабыз. Мин гаилəмне бик яратам.

в) Расих абый һəм аның гаилəсе.

Расих абый Казанда яши. Ул язучы. Аның хатыны – Сания апа. Сания апа укытучы. Расих абый һəм Сания апаның уллары

бар. Аның исеме Ренат. Ул табиб. Ренат үз эшен бик ярата, эшкə ул беркайчан да соңга калмый. Расих абый сəламəт түгел. Ул еш авы-рый һəм Ренат эшлəгəн хастаханəдə ята.

Ренат əти-əнилəреннəн ерак яши. Ренатның хатынының исе-ме Алия. Ул сатучы. Расих абый белəн Сания апа улларын да, киленнəрен дə яраталар. Ренат белəн Алия дə аларны бик ярата һəм хөрмəт итəлəр. Картларга балаларының ярдəме кирəк. Яшьлəр əти-əнилəренə һəрвакыт ярдəм итəлəр.

11. Ответьте на следующие вопросы:

– Сез кайчан тудыгыз?

– Сез кайда тудыгыз?

– Сезгə ничə яшь?

– Сезнең əниегез ничəнче елгы?

– Сезнең əтиегезгə ничə яшь?

– Сез кайда укыдыгыз?

– Сез эшлисезме?

– Сез укыйсызмы?

– Сезнең гаилəгездə ничə кеше?

– Сезнең гаилəгездə кемнəр бар?

– Əниегез кем булып эшли?

– Əтиегезнең исеме кем?

– Сезнең гаилəгездə ничə бала?

12. По данному плану расскажите о себе:Исемегез, фамилиягез, əтиегезнең исеме. Туган елыгыз.

Туган урыныгыз. Яши торган урыныгыз. Укыган мəктəбегез.

Югары белемне кайда аласыз (алдыгыз). Эшлəгəн урыныгыз.

13. Переведите диалоги:

а) – Хəерле кич, Андрей. Хəллəрең ничек?

– Рəхмəт, яхшы. Ə синең ничек?

– Начар түгел. Таныш бул, Андрей, бу – Дмитрий, минем иң якын дустым.

– Исəнмесез. Сезнең белəн танышуыма мин бик шат.

– Мин дə бик шат.

– Сез эшлисезме əллə укыйсызмы?

– Мин укыйм.

– Кайсы институтта?

– Мин – КДУ студенты.

б) – Дустыгызның хəллəре ничек?

– Бик яхшы. Ул өйлəнгəн һəм аның кызы бар.

– Ə кызына ничə яшь?

– Кызына сигез яшь. Ул икенче сыйныфта укый.

– Мин аның өчен бик шат. Аңа сəлам əйтегез.

– Яхшы. Сау булыгыз.

– Яңадан очрашканга кадəр.

в) – Исəнмесез, Николай. Сезне күрүемə мин бик шат.

– Мин дə шат. Синең хəллəрең ничек?

– Бик яхшы. Ə синең?

– Минем дə бик яхшы. Хатыныңның хəллəре ничек?

– Рəхмəт, яхшы. Ə синең хатыныңның хəллəре ничек?

– Шулай ук яхшы.

– Ул хəзер кем булып эшли?

– Ул институтта укыта.

– Сезнең балаларыгыз бармы?

– Əлбəттə! Кызыбыз һəм улыбыз. Ə синең?

– Безнең əле балаларыбыз юк. Ə сез хəзер кайда яшисез?

– Без Идел буе районында ике бүлмəле яңа фатир сатып ал-дык. Хəзер без əти-əнилəребездəн аерым яшибез.

– Мин сезнең өчен бик шат.

г) – Күршегезнең исеме ничек?

– Аның исеме Надя.

– Аның ничə баласы бар?

– Аның өч баласы бар. Алар əле кечкенə.

– Аның уллары бармы, кызларымы?

– Аның ике кызы həм бер улы бар.

– Балаларының исемнəре ничек?

– Кызларның исеме Люба həм Вера, малайның исеме – Да-ниил. Люба белəн Вера игезəклəр. Алар беренче сыйныфта укый. Даниил əле балалар бакчасына йөри.

д) – Исəнмесез!

– Исəнмесез. Таныш булыйк. Минем исемем Əлфия. Ə сезнең исемегез ничек?

– Минем исемем Рəмзия.

– Сез Казанда яшисезме?

– Əйе. Мин Казанның Киров районында яшим. Ə сез кайда яшисез?

– Мин шулай ук Казанда яшим. Минем фатирым Яңа Савин районында.

– Рəмзия, сезгə ничə яшь?

– Миңа егерме биш яшь. Ə сезгə?

– Миңа егерме дүрт яшь. Мин бу заводта яңа гына эшли башладым. Сез монда күптəн эшлисезме?

– Мин заводка авиация институтын тəмамлагач килдем. Ин-де дүртенче ел эшлим.

– Мин шулай ук авиация институтын тəмамладым. Аннан соң бер ел кызым белəн өйдə утырдым.

– Хəзер кызыгызга ничə яшь?

– Ике яшь. Ə сезнең балаларыгыз бармы?

– Əйе. Ике улым бар. Олысына алты яшь, кечесенə дүрт яшь. Алар балалар бакчасына йөрилəр. Ə сезнең кызыгыз?

– Минем кызымны дəү əнисе карый.

– Сез əти-əнилəрегез белəн яшисезме?

– Əйе. Без алар белəн бергə яшибез. Ə сезнең əти-əнилəрегез исəннəрме?

– Əйе. Исəннəр. Алар Бөгелмə шəhəрендə яшилəр. Минем ирем Бөгелмəнеке. Без аның белəн институтта бер группада укыдык.

– Сезнең ирегез дə компрессорлар заводында эшлиме?

– Юк. Минем ирем авиация заводында эшли. Сезнең ирегез кайда эшли?

– Минем ирем врач. Ул республика клиник хастаханəсендə эшли. Ярый, Əлфия, хушыгыз. Сезнең белəн танышуыма бик шат-мын.

– Мин дə. Сау булыгыз.

14. Составьте диалоги по следующим ситуациям:

а) Ваши родственники купили новую квартиру и пригласили вас на новоселье. Но вы не сможете туда пойти. Позвоните и по-здравьте их с этим событием, извинитесь, объясните причину;

б) Вы встретили своего старого друга. Побеседуйте о ваших семьях, о родителях;

в) Ваш друг пригласил вас посмотреть его новую квартиру. Узнайте адрес и уточните, как к нему доехать;

г) Ваш друг переехал на новую квартиру. Вы на новоселье; д) Вы в мебельном магазине. Вам нужно купить новую ме-

бель для вашей новой квартиры.

15. Сделайте сообщение о своей семье; о семье своего друга;

о семье вашего соседа; о покупке новой мебели; о переезде в но-вую квартиру.

16. Напишите характеристику на друга (одногруппника, под-ругу, сослуживца).

Словарь

Поиск по сайту: