Грамадска-палітычнае жыццё. Масавыя рэпрэсіі

Ужо ў першай палове 1920-х гг. склаліся асноўныя рысы той гра-мадска палітычнай сістэмы, якая праіснавала аж да пачатку 1990-х гг. Аснову яе афіцыйна складалі саветы, што было заканадаўча зама-цавана Канстытуцыямі СССР і БССР. Кіруючая роля належала Каму-ністычнай партыі. Надзейным памочнікам і рэзервам Кампартыі быў Усесаюзны ленінскі камуністычны саюз моладзі (ВЛКСМ).

"Прывадным рамнём", які злучаў партыю і масы, з'яўляліся праф-саюзы – самая масавая арганізацыя. Афіцыйна лічылася, што праф-са-юзы адстойваюць інтарэсы працоўных перад адміністрацыяй прад-прыемстваў і ўстаноў. Фармальна лідэры прафсаюзных арганізацый абіраліся на сходах, фактычна ж прызначаліся партыйнымі камітэ-тамі і праводзілі палітыку партыі, а прафсаюзы з'яўляліся, як і пра-паноўваў зрабіць Л. Троцкі, прыдаткам дзяржаўнага апарату.

Савецкую палітычную сістэму дапаўнялі шматлікія грамадскія ар-ганізацыі (маладзёжныя, студэнцкія, абаронныя, спартыўныя, твор-чыя, навуковыя, па інтарэсах і інш.). Яны ставілі розныя задачы, вы-карыстоўвалі розныя формы работы, але выконвалі адну функцыю — выхаванне мас у духу камуністычнай ідэалогіі. Такая сістэма забяс-печвала ўстойлівасць існаваўшага палітычнага рэжыму і абумоўлі-вала змест і формы грамадска-палітычнага жыцця.

Варта адзначыць, што грамадска-палітычнае жыццё 1920-х гадоў істотна адрознівалася ад грамадска-палітычнага жыцця 1930-х гадоў. Першае характарызуецца адноснай слабасцю ідэалагічнага і рэпрэ-сіўнага ўздзеяння на асобу з боку Савецкай улады. Як вядома, у ліку прычын таго – моцная загружанасць кіруючых органаў праблемамі пасляваеннага аднаўлення гаспадаркі, здзяйсненнем беларусізацыі, нарэшце – адсутнасцю шырокай сацыяльнай базы для антысавецкага руху. На гэтым фоне ўзнікла і развівалася стваральная энергія бела-рускага народа, скіраваная на паляпшэнне ўласнага і грамадскага да-брабыту. Характэрна, што ў тых умовах палітыка партыі толькі спрыяла таму.

Відавочна, што актывізацыя ідэалагічных, адміністрацыйных і рэ-прэсіўных органаў на Беларусі была выклікана звонку.

Кіраўніцтва партыі бальшавікоў пасля смерці У. І. Леніна не было адзіным у метадах развіцця эканомікі, што спарадзіла шматлікія ўну-трыпартыйныя дыскусіі паміж прыхільнікамі Троцкага, Каменева, Зі-ноўева, Бухарына і інш. З ўсталяваннем бязмежнай ўлады генеральнага сакратара УКП(б) Сталіна словы Леніна аб тым, што НЭП – гэта ўсур’ёз і надоўга, што сацыялізм – гэта лад цывілізаваных кааператараў былі адкінуты. Быў узяты курс на сацыялістычную ін-дустрыялізацыю, а першыя яе вынікі выявілі неабходнасць калек-тывізацыі сялянскіх гаспадарак. Але прапаганда сацыялізму як абагуль-нення ўсіх сродкаў вытворчасці, калектыўнай працы, стварэння моцнай ула-ды, у інтарэсах усіх, а не кожнага паасобку выклікала нязгоду часткі гра-мадства, у тым ліку членаў партыі. У адказ у 1929 г. Сталін заявіў быццам па меры прасоўвання да сацыялізму, класавая барацьба будзе абвастрацца, а з ёй і актывізуецца варожая дзейнасць праціўнікаў Савецкай улады. Такім чынам было дадзена тэарэтычнае абгрунтаванне рэпрэсіям.

Першыя рэпрэсіі на Беларусі адбыліся ў 1930 г. адносінах так званых на-цыянальных дэмакратаў як праваднікоў кулацкай ідэалогіі. Да іх далучалі, галоўным чынам, тых, хто вельмі плённа працаваў на ніве беларусізацыі – Лёсік, Смоліч, Ластоўскі. Да 100 чалавек прайшло па справе сфабрыкаванай арганізацыі СВБ. Замах на самазабойства Купалы. Самазабойства Прэзідэнта АН БССР У. Ігнатоўскага

У 30-я гады прымаюцца самыя жорсткія законы, накіраваныя супраць «ворагаў народа», «шкоднікаў», «дыверсантаў» і «раскрадальнікаў» сацыя-лістычнай маёмасці. Пачатак гэтаму быў пакладзены Законам ЦВК і СНК СССР ад 7 жніўня 1932 г. «Об охране нмущества государственных предпрнятий, колхозов и кооперацнн и укрепленнм обшественной (соцналистической) собственности», згодна з якім нават за нязначы крадзеж людзі караліся смяротнай карай або зняволеннем на 10 год.

У 1933 г. быў выдадзены Закон СССР «Об ответственностн служащих в государственных учреждениях и предприятиях за вредительскме акты», па якому ні ў чым не вінаватых людзей аб'яўлялі шкоднікамі і дыверсантамі і каралі самымі цяжкімі мерамі.

З забойствам у 1934 г. Кірава махавік рэпрэсій пачаў раскручвацца з ўсёй сілай, але знешне ўсё выглядала дэмакратычна. Як вынікае за зместу саюзнай і рэспубліканскай Канстытуцый падстаў для пагрозы Савецкай улады не іс-навала.

У 1934 г. замест АДПУ быў утвораны Народны камісарыят унутраных спраў (НКУС) СССР. У яго кампетэнцыю ўваходзілі дзяржаўная бяспека, грамадскі парадак, пагранічная і ўнутраная ахова. Вядучая роля ў здзяй-сненні рэпрэсій належала такім падраздзяленням наркамата, як Галоўнае ўпраўленне дзяржаўнай бяспекі, Галоўнае ўпраўленне папраўча-працоўных лагераў і пасяленняў, а таксама органу пазасудовай расправы - Асобай нара-дзе пры НКУС і падпарадкаваным ёй "тройкам" на месцах.

У рэспубліках, краях, абласцях, гарадах стваралася разгалінаваная сістэ-ма "троек", падначаленых Асобай нарадзе Пры НКУС СССР. У іх склад ува-ходзілі 1. начальнікі ўпр НКУС, 2. сакратары парткамітэтаў і 3. пракуроры. Склад "троек", як правіла, зацвярджаўся на бюро партыйнага органа.

Рэпрэсіі на Беларусі прайшлі па ініцыятыве ЦК УКП(б) і яго прадстаў-нікоў, загадчыкаў аддзелаў ЦК УКП(б) Г. Малянкова і Я. Якаўлева, якія гас-падарылі тут летам 1937 г. Першы ў садружнасці з кіраўніком НКУС Яжо-вым вылучыў версію пра існаванне на Беларусі "разгалінаванай сеткі анты-савецкага падполля, "другі выкрыў" перагібы ў ходзе калектывізацыі". Бы-лому першаму сакратару ЦК КПБ (б) М. Гікалу прыпісвалі арганізацыю ў Мінску тэрарыстычных груп для замаху на жыццё Варашылава.

Старшыня ЦВК БССР А. Чарвякоў, не вытрымаўшы хлусні, зняваг, скончыў жыццё самагубствам. Затым Шаранговіч даваў паказанні на Буха-рына і г. д. Чырвоная Армія таксама пацярпела ад рэпрэсій: дзесяткі тысяч афіцэраў і генералаў, у тым ліку маршалы: Блюхер, Тухачэўскі, Ягораў (Ра-касоўскі чакаў расстрэлу). Цікава, што дайшла чарга і Яжова. Яго месца ў 1938 заняў Л. П. Берыя, якога таксама расстралялі, але ўжо пасля смерці Ста-ліна. На Беларусі былі свае Яжовы і Берыі: гэта Рапапорт, Наседкін, Малча-наў, Цанава.

Усяго ў 20-50-х гг. у Беларусі было неабгрунтавана рэпрэсіравана ў ад-міністрацыйным парадку звыш 349 тыс. чалавек, а агульная колькасць ах-вяр палітычных рэпрэсій склала каля 600 тыс. чалавек.

54. Абвастрэнне супярэчнасцей паміж еўрапейскімі дзяржавамі ў канцы 1930-х гадоў. Савецка-германскі дагавор 23 жніўня 1939 г.

Як вядома, І сусветная вайна скончылася поўным паражэннем Траістага Саюзу. Разам з ім дынастыі Гогенцолернаў і Габсбургаў пацярпелі крах. Гер-манія страціла некаторыя свае тэрыторыі (Саар, Рэйнскую вобласць, Данцыг, калоніі), мусіла плаціць рэпарацыі краінам-пераможцам. Её нельга было мець авіяцыю, марскі флот, вялікае войска. Наогул, Версальскі дагавор разгляда-ліся немцамі як нацыянальная ганьба.

Германія доўгі час перажывала страшэнны эканамічны заняпад і не магла ў поўнай меры плаціць рэпарацыі. З гэтай нагоды летам 1924 г. у Лон-дане адбылася канферэнцыя краін-пераможцаў. Камітэт спецыялістаў пад кіраўніцтвам амерыканскага банкіра Ч. Даўэса прапанаваў аказаць Германіі дапамогу ў аднаўленні эканомікі.

1926 г. Германія была прынята ў Лігу Нацый (накшталт сучаснай ААН). Такім чынам, ужо да канца 20-хх Германія набыла магчымасць аднавіць не толькі эканоміку, але і ваенны патэнцыял. У 1932 г. Германія дабілася канчатковай адмены рэпарацый. Ёй ўдалася атрымаць права на ўзбраенне, ад-нак пры ўмове яе ўдзелу ў стварэнні сістэмы калектыўнай бяспекі.

Пасля прыходу да ўлады ў 1933 г. нацыянал-сацыялістычнай гер-манскай рабочай партыі яе кіраўнік, ён жа глава ўрада – канцлер А. Гітлер (Шыкльгрубер) паставіў мэтай усімі магчымымі сродкамі дамагацца скаса-вання абмежаванняў, якія былі ўстаноўлены ў Версалі. Усталяваўся жорсткі таталітарны рэжым, скіраваны не толькі супраць камуністаў і дэмакратаў, але і супраць так званых непаўнацэнных рас – асабліва супраць яўрэяў.

Прыход нацыстаў да ўлады стаў паваротным момантам не толькі ў палі-тычным жыцці Германіі, але і еўрапейскіх краін. У прынятым у 1936 г. мемарандуме была выкладзена праграма эканамічнай падрыхтоўкі да вайны, дзе прама гаварылася, што Германія адчувае «перанаселенасць і не можа сябя пракарміць, абапіраючыся толькі на сваю тэрыторыю... Канчатковае рашэнне праблемы заключаецца ў пашырэнні жыццёвай прасторы, а таксама ў пашырэнні сыравіннай і прадуктовай базы нашага народа. Задача палітычнага кіраўніцтва заключаецца ў тым, каб аднойчы дамагчыся выр-шэння гэтай праблемы…нацыянал-сацыялістычнае кіраў-ніцтва будзе мець волю, а таксама рашучасць і дастатковую непахіснасць, каб вырашыць гэтыя праблемы ў выпадку вайны...”

Нацысты паставілі сваёй мэтай пашырыць жыццёвую прастору для гер-манцаў, асабліва за кошт славян, і дасягнуць сусветнага панавання. Насель-ніцтву абяцалася вырашэнне праблемы беспрацоўя, сацыяльнай няроўнасці, павышэння ўзроўню жыцця і ў карацейшы тэрмін дасягнення эканамічнай незалежнасці.

Ідэалагічным забеспячэннем палітыкі нацыянал-сацыялізма стала пра-паганда шавінізму, стымуляцыя расавай выключнасці германскай нацыі, распальванне варожасці і нянавісці да іншых народаў. Бібліяй фашызму зрабілася праца Гітлера “Майн кампф”.

Нацыстскія ідэі аказаліся даволі папулярнымі ў асяроддзі германскага грамадства. Нацыстскаму кіраўніцтву і яго ідэалагічнаму апарату (Гебельс) ўдалося ў кароткі тэрмін стварыць у краіне шавіністычную атмасферу, на-садзіць ідэі расізма, жорсткасці, рэваншу за паражэнне ў І сусветнай вайне. Найбольшую падтрымку ідэі нацыянал-сацыялізму знаходзілі ў дробных ула-снікаў, беспрацоўных, а таксама ў часткі інтэлігенцыі, працоўных і моладзі.

Галоўным напрамкам дзейнасці нацысцкага кіраўніцтва на міжнарод-най арэне было патрабаванне адмены абмежаванняў на ўзбраенне Германіі, якія прадугледжваліся ўмовамі Версальскага дагавору ад 1919 г. Вялікабры-танія і Францыя выявілі гатоўнасць да ўступак у абмен на ўзаемныя гарантыі бяспекі. Яны лічылі, што такім чынам можна ўміратварыць (утаймаваць) гіт-лераўскі рэжым і захаваць мір. Імкнучыся вырашыць супярэчнасці, якія ўзніклі паміж Англіяй і Францыяй, з аднаго боку, і Германіяй, Італіяй - з другога, накіраваць сваю дзейнасць на разгром камуністычнага руху і савец-кага ўплыву. 3 гэтай нагоды 15 ліпеня 1933 г. прадстаўнікі чатырох дзяржаў падпісалі ў Рыме “Пакт чатырох", але глыбокія супярэчнасці, якія меліся паміж імі, не дазволілі яго ратыфікаваць.

Ужо ў кастрычніку 1933 г. Германія дэманстратыўна выйшла з Лігі На-цый і Жэнеўскай канферэнцыі па разбраенні.

У 1935 г. у Германіі была адноўлена ўсеагульная вайсковая павіннасць. Гітлераўскі ўрад прыступіўся да стварэння моцнай арміі і авіяцыі. 21 мая 1935 г. фюрэр пераіменаваў рэйхсвер у вермахт, назначыўшы сябе вярхоў-ным галоўнакамандуючым. Прычым, захад не праяўляў настойлівасці выка-нання Версальскіх дамоўленасцей. Наадварот, летам 1935 г. было заключана англа-германскае марское пагадненне, якое дазваляла нацыстам павелічыць танаж ваенна-марскога флоту і будаўніцтва падводных лодак. У кароткі тэр-мін, пры фінансавай падтрымцы заходняга капіталу, было пабудавана 300 новых ваенных заводаў. Калі да 1932 г. у Германіі не было ніводнага ваен-нага самалёта, то ўжо ў 1934 г. іх было пабудавана 840, у 1936 г. - 2 530, у 1938 г. - 3 350, а ў 1939 г. ужо мелася 4 733 самалёты навейшых мадыфі-кацый.

Ваенная вытворчасць Германіі з 1934 г. па 1940 г. вырасла ў 22 разы. Значную ролю ў аднаўленні ваеннага патэнцыялу Германіі адыграў замежны капітал. Да сярэдзіны 30 - х гадоў XX ст. у германскую прамысловасць было ўкладзена 27 млрд. марак, 70% якога належыла амерыканскім фірмам.

Значнай падзеяй умацавання палітычнага і эканамічнага становішча Гер-маніі з'явіўся рэферэндум у Саарскай вобласці, якая 15 гадоў знаходзілася пад кіраваннем Лігі Нацый. 13 студзеня 1935 г. каля 90,9 % яго ўдзельнікаў на пытанне – ці хочуць яны вярнуцца ў склад Германіі, альбо жадаюць быць часткай Францыі" – выказаліся 13 студзеня 1935 г. за ўз'яднанне з Гер-маніяй. У выніку 1 сакавіка 1935 г. Саар адыйшоў да Германіі.

Важным крокам далейшай мілітарызацыі і ўмацавання ўплыву нацыстаў ва ўнутранай і знешняй палітыцы з'явіўся ўвод 7 сакавіка 1936 г. германскіх войск у Рэйнскую дэмілітарызаваную вобласць. Гітлер ішоў на рызыку, разу-меючы, што гэты крок пагражаў бяспецы Францыі (Германія мела 36 дывізій, а Францыя і Чэхаславакія - 55). Аднак французкі ўрад бяздзейнічаў.

Фарміраванне фашысцкага блоку. Антыкамінтэрнаўскі пакт. Гер-манскае кіраўніцтва імкнулася ўмацаваць ваенна-палітычнае супрацоўніцтва з найбольш экстрэмісцкімі рэжымамі і стварыць блок ваенна-палітычнай падтрымкі для паспяховай рэалізацыі сваіх агрэсіўных намераў. Адзін з такіх рэжымаў ужо адносна даўно існаваў у Італіі на чале з дучэ Беніта Мусаліні.

Так, 24 кастрычніка 1936 г. падпісваецца пакт аб утварэнні "асі Берлін - Рым", згодна якому Германія прызнала права Італіі на анексію Абісініі.

У лістападзе 1936 г. Германія і Японія заключылі так званы "Антыка-мінтэрнаўскі пакт." А ў верасні 1940 г. Германія, Італія і Японія заключылі ў Берліне ваенна-палітычны і эканамічны саюз- "Траісты пакт" ("вось Бер-лін - Рым - Токіа"). У далейшым Антыкамінтэрнаўскі блок значна пашы-рыўся. Да пачатку 1939 г. да яго далучыліся Венгрыя і Іспанія, а ў лістападзе 1941 г. - Балгарыя, Фінляндыя, Румынія, Сіам, Манчжоў-Го і кіраўніцтва Кі-тая на чале з Ван Цзінвэем, а таксама акупіраваныя гітлераўскімі войскамі Данія, Славакія і Харватыя.

Фармальна, з'яўляючыся ідэалагічным пагадненнем, Антыкамінтэрнаўскі пакт закладваў асновы ваенна-палітычнага саюзу паміж трыма агрэсарамі, што прывяло да падзелу сфер ўплыву ў Еўропе і Азіі.

Грамадзянская вайна ў Іспаніі.

Выпрабаваннем моцы Антыкамінтэрнаўскага пакта, а таксама паказчы-кам слабасці Лігі Нацый зрабілася вайна ў Іспаніі. Напярэдадні тут была ліквідавана манархія і ўсталявана рэспубліка, але ў ліпені 1936 г.тут пачаўся ваенна-фашысцкі мяцеж на чале з генералам Франка супраць рэспублікан-скай улады, Германія і Італія аказалі яму актыўную дапамогу.

З другога боку, утвораны ў Парыжы Міжнародны камітэт салідарнасці з Іспаніяй сабраў 800 млн. франкаў у фонд падтрымкі Народнага фронту. Звыш 35 тыс. чалавек з 54 краін свету змагаліся на баку рэспубліканцаў у 7 інтэр-брыгадах. Савецкі Саюз пастаўляў у Іспанію зброю, танкі, знішчальнікі, медыкаменты, харчаванне. Звыш 3 тыс. савецкіх дабрахвотнікаў, у тым ліку і беларусы, змагалася за рэспубліку, з іх каля 200 чалавек загінула.

Англія і Францыя прытрымліваліся "палітыкі неўмяшання" ў справы Іспаніі. "Пагадненне аб неўмяшанні" падпісалі 27 еўрапейскіх краін. Аднак Германія, якая таксама далучылася да "Пагаднення", працягвала аказваць значную дапамогу франкістам. Немцы выкарыстоўвалі іспанскую тэрыторыю ў якасці выпрабавальнага палігона для сваёй авіяцыі і танкаў, набыцця вайс-коўцамі баявога вопыту і майстэрства, ўдасканалення ваеннай стратэгіі.

На баку франкістаў ваявала каля 150 тыс. ваеннаслужачых з Італіі, 50 тыс. з Германіі, 20 тыс. партугальцаў і каля 100 тыс. мараканцаў. (У сакавіку 1939 г.) Рэспубліка была скасавана і да 1977 тут усталявалася дыктатура. Урады Вялікабрытаніі і Францыі афіцыйна прызналі рэжым генерала (кау-дзільё) Ф. Франка.

Захоп Аўстрыі

Палітыка "утаймавання" англійскага і французкага ўрадаў вяла да яшчэ больш умацавання Германіі. Яскравым прыкладам таму з'явіўся аншлюс (уз’яднанне, далучэнне) Аўстрыі. Перад тым як здзейсніць гэты крок, Гітлер заручыўся падтрымкай брытанскага кабінета міністраў на чале з прэм’ерам Нэвілам Чэмберленам. Пад лозунгам аб'яднання зямель, населеных немцамі, 12 сакавіка 1938 г. 200 - тысячнае германскае войска без супраціўлення ўсту-піла ў Аўстрыю, а 13 сакавіка было аб'яўлена аб яе "уз'яднанні" з Германіяй.

Поиск по сайту: