Гераізм Чырвонай Арміі

Першае сакрушальнае паражэнне фашысты пацярпелі пад Масквой у снежні 1941-1942 г. Гэта перамога Чырвонай Арміі, акрамя іншага натхніла партызан і падпольшчыкаў Беларусі на ўзмацненне барацьбы супраць аку-пантаў. Але стратэгічная ініцыятыва яшчэ заставалася на баку ворага.

Гітлераўскае камандаванне запланавала на лета 1942 г. новую кампанію на усходнім фронце з мэтай канчатковага разгрому Чырвонай Арміі. 28 чэрвеня 1942 г. нямецкія войскі перайшлі ў наступленне і прасунуліся на 150—400 км, захапілі Данбас, стварылі непасрэдную пагрозу Паўночнаму Каўказу і Сталінграду. Цаной вялікіх страт ім удалося захапіць Майкоп і Краснадар, па-дыйсці да перадгор'яў Галоўнага Каўказскага храбта, наблізіліся да нафтанос-ных раёнаў. Аднак, большага зрабіць яны ўжо не змаглі.

Галоўнай падзеяй узброенай барацьбы на савецка-германскім фронце ў другой палове 1942—пачатку 1943 г. стала Сталінградская бітва.

Яна пачалася 17 ліпеня 1942 г. у неспрыяльных для савецкіх войск умо-вах. Праціўнік пераўзыходзіў іх на сталінградскім напрамку ў асобовым са-ставе - у 1,7 разы, у артылерыі і танках у 1,3 разы, у самалётах больш чым у 2 разы. Гітлераўцы прадпрынялі некалькі спроб прарваць абарону Ста-лінградскага фронту, акружыць яго войскі на левым беразе Дона, выйсці да Волгі і з ходу авалодаць горадам.

Савецкія воіны гераічна адбівалі націск ворага. Павышэнню стойкасці войск і высокай асабістай адказнасці кожнага воіна за лёс Сталінграда і Радзімы садзейнічаў загад Народнага камісара абароны СССР І.В. Сталіна № 227 ад 28 ліпеня 1942г. больш вядомы як "Ні кроку назад!" У ім утрымліва-лася суровая праўда аб склаўшымся надзвычай небяспечным становішчы для краіны, рэзка асуджаліся "адступальніцкія" настроі, указвалася на неабход-насць любымі сродкамі спыніць прасоўванне нямецкіх войск, выказваліся практычныя мерапрыемствы па ўмацаванні баявога духа і дысцыпліны воінаў.

У другой палове жніўня гітлераўцам усё ж удалося фарсіраваць Дон, 23 жніўня прарвацца да Волгі на поўначы ад Сталінграда і адрэзаць аба-раняўшыяся ў горадзе войскі ад астатніх сіл фронту. 13 верасня пачаліся баі непасрэдна ў горадзе. Упартыя баі шлі за кожную вуліцу, кожны дом. Мес-цам кравапралітных схватак сталі заводы - трактарны,"Барыкады", "Чырво-ны Кастрычнік", чыгуначны вакзал. Некалькі разоў пераходзіў з рук у рукі Мамаеў Курган - важная пануючая вышыня.

11 лістапада немцы прадпрынялі апошнюю спробу авалодаць горадам, якая як і папярэднія, не прынесла ім поспеху. Ва ўмовах цяжкіх абарончых баёў Стаўка Вярхоўнага Галоўнакамандавання пачалі распрацоўку насту-пальнай аперацыі, якая атрымала кодавую назву "Уран". Яе мэтай было акружыць і знішчыць праціўніка пад Сталінградам.

19 лістапада 1942 г., у адпаведнасці з планам, савецкія войскі перайшлі ў наступленне. Раніцай пасля магутнай артылерысцкай падрыхтоўкі ўдарныя групоўкі Паўднёва-Заходняга і Данскога франтоў (камандуючыя генералы М.Ф. Ватуцін і К.К. Ракасоўскі) на паўночны захад ад Сталінграда, а на на-ступны дзень арміі Сталінградскага фронту (камандуючы генерал А.І. Яро-менка) на поўдзень ад горада нанеслі магутныя сустрэчныя ўдары пры пад-трымцы 17-й паветранай арміі, якой камандаваў наш зямляк генерал С.А. Красоўскі, і 2-й паветранай арміі генерала К.М. Смірнова. На пяты дзень, пераадолеўшы з баямі 100-150 км., яны злучыліся ў раёне хутара Савецкі і горада Калач. У акружэнні апынуліся войскі 6-й і частка сіл 4-й танкавай арміі - 22 дывізіі і больш за 160 асобных часце, агульнай колькасцю 330 тыс. салдат і афіцэраў.

Ліквідацыя акружанай групоўкі была ўскладзена на войскі Данскога фронту (аперацыя "Кальцо"). Каб пазбегнуць дарэмнага кравапраліцця са-вецкае камандаванне прад'явіла ўльтыматум - капітуляваць на ганаро-вых умовах. Аднак, ультыматум быў адхілены. Гітлер катэгарычна забараняў капітуляцыю і патрабаваў змагацца да апошняга салдата.

Для дэблакіравання акружаных, нямецкае камандаванне стварыла гру-пу армій "Дон", якая налічвала каля 30 дывізій. Але ўсе яе намаганні пра-біцца ў Сталінград аказаліся дарэмнымі. Да канца снежня 1942 г. савецкія вой-скі адкінулі ворага на 200-250 км. ад горада.

16 снежня 1942 г. разгарнулася наступленне войск Паўднёва-Заходняга і левага крыла Варонежскага франтоў на сярэднім Доне. Да канца месяца яны разграмілі асноўныя сілы 8-й італьянскай арміі, рэшткі 3-й румынскай арміі і прасунуліся на 150-200 км, стварылі тым самым спрыяльныя ўмовы для ліквідацыі акружаных пад Сталінградам войск ворага.

10 студзеня 1943г. войскі Данскога фронту прыступілі да ажыццяўлен-ня аперацыі "Кальцо", якая закончылася 2 лютага поўным разгромам пра-ціўніка. У палон было захоплена 113 тыс. чалавек, у тым ліку 2,5 тыс. афіцэ-раў і 24 генералы, начале з камандуючым 6-й арміяй фельдмаршалам Ф. Паў-люсам. На полі бітвы было падобрана каля 140 тыс. салдат і афіцэраў. Боль-шасць ваеннапалонных аказаліся абяссіленыя голадам, холадам і хваробамі.

Перамога ў Сталінградскай бітве была вынікам стойкасці, мужнасці і масавага гераізму савецкіх войск. Дзесяткі тысяч салдат і афіцэраў былі ўзнагароджаны ардэнамі і медалямі, а 112 чалавек удастоены звання Героя Савецкага Саюза. Медалём "За абарону Сталінграда" узнагароджана больш за 700 тысяч удзельнікаў бітвы. Да 20-годдзя Перамогі савецкага народа ў Вялікай Айчыннай вайне Валгаграду (Сталінграду) было нададзена ганаровая назва "Горад-Герой".

У Сталінградскай бітве мужна змагаліся многія нашы землякі. 62-й арміяй камандаваў беларус генерал А.І.Лапацін, намеснікам камандуючага войскамі Сталінградскага і Данскога франтоў быў генерал К. А. Каваленка, 17-й паветранай арміяй камандаваў генерал С.А. Красоўскі, 5-й танкавай арміяй генерал А.І.Лізікаў. Стралковымі дывізіямі ў Сталінградскай бітве камандавалі -Г.П.Ісакаў, А.І.Пастрэвіч. Штаб 21-й арміі ўзначальваў гене-рал В.А.Пянькоўскі. У баях за Сталінград званне Героя Савецкага Саюза атрымалі нашы землякі – лётчыкі М.І.Абрамчук, Ф.Ф.Архіпенка, Р.В. Ксянзоў, П.Я.Галавачоў, І.Г.Тамашэўскі і іншыя.

Дзвесце дзён і начэй працягвалася Сталінградская бітва. Па размаху, напру-жанасці і выніках яна не ведала сабе раўных у гісторыі. Фашысцкі блок страціў у ёй забітымі, параненымі, палоннымі і прапаўшымі без вестак каля 1,5 млн. чалавек, ці частку сваіх сіл, якія дзейнічалі на савецка-германскім фронце.

Вялікія страты панеслі і савецкія Узброеныя Сілы. За час Сталін-градскай бітвы ў абарончай і наступальнай аперацыі з 17 лістапада 1942г. па 2 лютага 1943 г. загінула 154 885 салдат і афіцэраў.

Курская бітва. Контрнаступленне трох савецкіх франтоў пад Сталінгра-дам стала зыходным пунктам для стратэгічнага наступлення Чырвонай Арміі ў пачатку 1943 г. амаль на ўсім савецка-германскім фронце. Каб узяць рэванш за паражэнне, камандаванне фашысцкай Германіі вырашыла пачаць летам 1943 г. новае наступленне (аперацыя "Цытадэль").

Месцам наступлення быў выбраны Курскі выступ. Тут гітлераўцы сканцэнтравалі лепшыя свае 30 дывізій, якія налічвалі больш за 900 тыс. салдат і афіцэраў, каля 2700 танкаў, звыш 2 тыс. самалётаў і каля 10 тыс. гармат і мінамётаў. Вялікія надзеі Гітлер ускладаў на цяжкія танкі "тыгр", "пантэра", штурмавыя гарматы "Фердынанд", самалёты "Фоке-Вульф-190А" і"Хеншэль-129".

Нямецкае камандаванне планавала двумя сустрэчнымі ўдарамі з раёнаў Арла і Харкава на Курск акружыць і знішчыць савецкія войскі. Пасля гэтага нанесці ўдар у тыл Паўднёва-Заходняму фронту, разграміць яго, затым раз-гарнуць наступленне ў тыл цэнтральнай групоўкі савецкіх войск, што пры-вяло б да змянення ўсяго стратэгічнага становішча на карысць немцаў і зра-біла б магчымым нават новае наступленне на Маскву.

Наступленне старанна рыхтавалася. Гітлераўцы былі ўпэўнены ў по-спеху і лічылі, што няўдачы быць не можа. Але планы ворага былі свое-часова разгаданы. Савецкае камандаванне вырашыла ў наўмыснай абарон-чай аперацыі выматаць ударныя групоўкі ворага, а потым перайсці ў наступ-ленне на ўсім паўднёвым участку фронту. Абарону Курскага выступу трымалі войскі Цэнтральнага і Варонежскага франтоў (камандуючыя генералы арміі К.К.Ракасоўскі і М.Ф.Ватуцін). У іх тыле знаходзіўся ў рэзерве Сцяпны фронт (камандуючы генерал-палкоўнік І.С.Конеў). Для контрнаступлення былі пад-рыхтаваны Заходні і Бранскі франты (генерал-палкоўнік В.Д. Сакалоўскі і генерал-палкоўнік М.М.Папоў.

Да пачатку бітвы на Курскім выступе была пабудавана глыбока эшаланіраваная абарона глыбінёй да 300 км. Разам з воінамі абарончыя рубяжы будавалі жыхары прыфрантавых раёнаў. У чэрвені 1943 г. на будаўніцтве абарончых рубяжоў у паласе Цэнтральнага і Варонежскага франтоў працавалі 300 тыс. калгаснікаў, служачых, дамашніх гаспадынь.

Для каардынацыі дзеянняў франтоў у раён Курскай дугі Стаўка на-кіравала сваіх прадстаўнікоў маршалаў Г.К.Жукава і А.М.Васілеўскага.

Да пачатку ліпеня войскі былі поўнасцю гатовы да адбіцця наступ-лення гітлераўцаў. 5 ліпеня 1943 г. разгарэлася бітва, нябачная па сваіх жорсткасці і размаху. Ужо ў першы дзень у баю ўдзельнічала да 700 танкаў. Несучы вялікія страты, вораг да 11 ліпеня паглыбіўся на асобных участках фронту на 30-40 км., але мэт сваіх не дасягнуў.

12 ліпеня войскі Варонежскага фронту перайшлі ў контрнаступленне. У раёне Прохараўкі адбылася самая буйная танкавая бітва, у якой удзельнічалі звыш 1100 танкаў і самаходных гармат. Абодва бакі неслі цяжкія страты. За дзень бою гітлераўцаў страцілі ў гэтай бітве каля 400 танкаў. У гэты дзень у Курскай бітве наступіў пералом. 15 ліпеня ў контрнаступленне перайшоў Цэнтральны фронт. Войскі Варонежскага і Сцяпнога франтоў перайшлі да праследвання праціўніка. Наступленне немцаў на Курскай дузе поўнасцю правалілася.

Гітлераўскае камандаванне ўсімі сродкамі імкнулася ўтрымліваць свае пазіцыі. Аднак, стабілізіраваць фронт не ўдалося. 5 жніўня савецкія воіны вы-звалілі Арол і Белгарад. У азнаменаванне гэтай перамогі ў Маскве быў зроб-лены першы за час вайны пераможны салют.

23 жніўня войскі Сцяпнога фронту вызвалілі Харкаў. Завяршыўся другі перыяд Курскай бітвы — контрнаступлення Чырвонай Арміі.

Па сваіх ваенна-палітычных выніках і колькасці ўдзельнічаўшых у ёй сіл Курская бітва была адной з буйнейшых бітваў Другой сусветнай вайны. У гэту бітву з абоіх бакоў былі ўцягнуты вялізныя сілы: больш за 4 млн. чалавек, звыш 69 тыс. гармат і мінамётаў, больш за 13 тыс. танкаў і самаходных гармат і да 12 тыс. баявых самалётаў. У ёй было разгромлена 30 лепшых дывізій праціўніка, у тым ліку 7 танкавых, вермахт страціў каля 500 тыс. чалавек, 1,5 тыс. танкаў і штурмавых гармат, больш за 3,7 тыс. са-малётаў, 3 тыс. гармат і мінамётаў.

Звыш 100 тыс. савецкіх воінаў былі ўзнагароджаны ардэнамі і медалямі, больш за 180 чалавек удастоены звання Героя Савецкага Саюза. Сярод іх беларусы – старшы лейтэнант А. К.Гаравец, адзіны ў свеце лётчык, які ў адным паветраным баі збіў 9 варожых самалётаў, лётчыкі I. М. Ерашоў, С. А. Карнач, К. А. Шабан, М. I. Альхоўскі, М. К. Шут, танкісты С. I. Чубукоў, В. М. Гінтоўт, пехацінцы Ф. Ф. Бруй, П. I. Шпетны, М. Л. Співак і іншыя.

У баях на Курскай дузе выхзначыліся нашы землякі генералы: С. А. Красоўскі - камандуючы 2-й паветранай арміяй, П. П. Корзун -камандуючы 47-й арміяй, камандзіры авіякарпусоў З.А. Каравацкі, А. С. Благавешчанскі, С. Г. Кароль, начальнікі штабоў армій В. А. Пянькоўскі, А. Р. Бацюня, М. Р. Брылёў, А. В. Петрушэўскі і іншыя, камандзіры дывізій I. А. Даніловіч, Д. В. Казакевіч, М. М. Макаўчук, Ф. I. Перхаровіч, I. Я. Малашыцкі, камандзіры танкавых брыгад I. I. Гусоўскі, П. М. Рудкін, 1.1. Якубоўскі, М. Л. Ярмачок і іншыя.

Перамогай савецкіх войск пад Курскам і выхадам іх да Дняпра завяршыўся карэнны пералом у ходзе Вялікай Айчыннай вайны і ўсёй Другой сусветнай вайны.

У ходзе Курскай бітвы актыўную дапамогу савекцкім войскам аказвалі партызаны. У тыле нямецкай групп арміі "Цэнтр" на чыгуначных каму-нікацыях беларускія партызаны правялі аперацыю "Рэйкавая вайна", у выніку якой яны падарвалі больш за 121 тыс. рэяк і пусцілі пад адхон 833 варожыя эшалоны, 184 чыгуначныя масты,чым у значнай ступені скавалі перавозкі праціўніка. У жнівені 1943 г. перавозкі для групы арміі "Цэнтр" скараціліся на 40%.

Поиск по сайту: