Тест тапсырмалары 15 страница

Ìîëåêóëàëàðäûң ìîëåêóëààðàëûқ өçàðà әðåêåòòåñу êүøòåði

Ñûðòқû æàғäàéëàðäûң әñåðiíå áàéëàíûñòû çàòòàð ãàç, ñұéûқ, қàòòû êүéäå áîëàäû. Ãàç êүéiíäåãi çàòòûң ìîëåêóëàëàðû áið-áiðiíåí өòå àëûñ îðíàëàñàòûíäûқòàí òàðòûëó êүøi àç áîëàäû æәíå îëàð ðåòñiç áåé-áåðåêåò қîçғàëàäû. Ãàç îңàé ñûғûëàäû æәíå êөëåìi өçi îðíàëàñқàí ûäûñòûң êөëåìiíäåé áîëàäû.

Ñұéûқ çàòòàðäûң äà өçiíäiê ïiøiíi áîëìàéäû, îíûң äà ïiøiíi өçi îðíàëàñқàí ûäûñòûң ïiøiíiíå áàéëàíûñòû. Áiðàқ ãàçäàðäàí àéûðìàшûлығы, ñұéûқòàðäûң áåëãiëi òåìïåðàòóðàäà êөëåìi òұðàқòû áîëàäû. Áұë æàғäàé ñұéûқòàғû ìîëåêóëàëàðäûң áið-áiðiíå êүøòiðåê òàðòûëàòûíдûғыíà áàéëàíûñòû. Ñұéûқ күйдегі заттың ìîëåêóëàëàðû áið-áiðiíå æàқûí îðíàëàñàòûíäûқòàí ãàçäàðғà қàðàғàíäà àç ñûғûëàäû.

Қàòòû çàòòàðäûң áåëãiëi êөëåìi және белгілі ïiøiíi áîëàäû. Олардың áөëøåêòåði åðêií қîçғàëûï æүðе алìаéäы, òåê өç îñi бойынша òåðáåëìåëi қîçғàëûñ жасайды. Қàòòû çàòòàð àìîðôòû æәíå êðèñòàëäû êүéäå áîëàäû. Àìîðôòû çàòòàð ðåòñiç îðíàëàñқàí ìîëåêóëàëàðäàí òұðàäû. Çàòòûң êðèñòàëäûқ êүéiíäå áөëøåêòåð êåңiñòiêòå áåëãiëi ðåòïåí îðíàëàñûï êðèñòàëäûқ òîðëàð òүçåäi.

Êðèñòàëäàғû áөëøåêòåðäiң îðíàëàñó îðòàëûқòàðû êðèñòàëäûқ òîðäûң òүéiíäåði äåï àòàëàäû.

Êðèñòàëäûқ òîðäûң òүéiíäåðiíäå îðíàëàñқàí áөëøåêòåðäiң òèïòåðiíå áàéëàíûñòû òîðëàðäûң íåãiçãi òөðò òүði áîëàäû: èîíäûқ, àòîìäûқ, ìîëåêóëàëûқ, ìåòàëäûқ.

Êðèñòàëäûқ òîðäûң òүéiíäåðiíäå èîíäàð êåçåêòåñiï îðíàëàññà, îëàðäû èîíäûқ êðèñòàëäûқ òîðëàð äåéäi. Áұëàðғà òұçäàð, íåãiçäåð, îêñèäòåð æàòàäû. Ìұíäàé èîíäûқ қîñûëûñòàðäûң áàëқó æәíå қàéíàó òåìïåðàòóðàñû 800⁰Ñ, àë îë 1413⁰Ñ-òà қàéíàéäû.

Àòîìäûқ òîðëàðäûң òүéiíäåðiíäå àòîìäàð îðíàëàñûï áið-áiðiìåí êîâàëåíòòiê áàéëàíûñ àðқûëû қîñûëûñàды. Áұëàðғà êðåìíèé êàðáèäi ìåí àëìàçäûң êðèñòàëäûқ òîðëàðûí ìûñàëғà êåëòiðóãå áîëàäû. Áұë çàòòàð өòå қàòòû, қèûí áàëқèäû, áàðëûқ åðiòêiøòåðäå åðiìåéäi.

Ìîëåêóëàëûқ òîðëàðäûң òүéiíäåðiíäå ìîëåêóëàëàð îðíàëàñàäû. Áұëàð áið-áiðiìåí ìîëåêóëààðàëûқ òàðòûëûñ күштері àðқûëû áàéëàíûñқàí. Ìîëåêóëàëûқ òîðëàðäû қàòòû êүéäåãi ñóòåê, îòòåê, àçîò, ãàëîãåíäåð, êөìiðòåê (IV) îêñèäi, èíåðòòi ãàçäàð òүçåäi. Ìîëåêóëàëûқ òîðëàðäàғû ìîëåêóëààðàëûқ áàéëàíûñòàð êîâàëåíòòiê áàéëàíûñқà қàðàғàíäà әëñiç êåëåäi. Ñîíäûқòàí áұë êðèñòàëäàðäûң қàòòûëûғû òөìåí, îëàð îңàé áàëқèäû және ұøқûø êåëåäi.

Ìåòàëäûқ êðèñòàëäûқ òîðëàðäûң òүéiíäåðiíäå ìåòàëë àòîìäàðû íåìåñå èîíäàðû îðíàëàñқàí, îëàðäûң àðàñûìåí áұë àòîìäàðғà îðòàқ ýëåêòðîíäàð åðêií қîçғàëûï æүðåäi.

4. Бақылау сұрақтары:

1. Коваленттік және иондық байланыстар

2. Сутектік және металдық байланыстар

3. Гибридтенудің қандай түрлері болады?

4. Молекулалардың молекулааралық әрекеттесу күші

5. Тест тапсырмалары:

1. Химиялық байланыс түзілгенде қосылыста қандай өзгерістер байқалады?

1) жүйенің жалпы энергиясы азаяды

2) жүйенің жалпы энергиясы артады

3) жүйенің жалпы энергиясы өзгермейді

4) жүйенің жалпы энергиясы екі есе артады

5) жүйенің жалпы энергиясы екі есе кемиді

2. Ковалентті байланыс қандай атомдар арасында түзіледі?

1) иондану энергиясы аз

2) электртерістігінің мәндері бойынша үлкен айырмашылығы бар

3) иондану энергиясы жоғары

4) электртерістігінің мәндері бірдей немесе өте жақын

5) агрегатты күйі газ немесе сұйық болатын

3. Қандай атомдар арасындағы байланысты иондық байланыс деп атайды?

1) электртерістігінің мәндері бірдей немесе өте жақын

2) дара электрондары бар

3) иондану энергиясы жоғары

4) иондану энергиясы аз

5) электртерістігінің мәндері бойынша үлкен айырмашылығы бар

4. Калий хлориді молекуласындағы атомдар арасында қандай байланыс бар?

1) ковалентті

2) иондық

3) донорлы-акцепторлы

4) сутектік

5) семиполярлы

5. НСl молекуласындағы атомдар арасындағы байланыстың түрі?

1) сутектік

2) ковалентті полюссіз

3) иондық

4) донорлы-акцепторлы

5) ковалентті полюсті

6.Сl₂ молекуласындағы атомдар арасындағы байланысты түзуге қандай электрондар қатысады?

1) d

2) s

3) p

4) q

5) f

7. Ковалентті байланыс қалай түзіледі?

1) электрондардың бір-бірін тебуі арқылы

2) зарядталған бөлшектердің әрекеттесуі арқылы

3) иондардың бір-біріне тартылуы арқылы

4) электрондардың жұптасуы арқылы

5) электртерістігінің өзгеруі арқылы

8. Иондық байланыс қалай түзіледі?

1) аттас зарядты бөлшектердің бір-бірін тебуі арқылы

2) атомдардың бір-біріне жақындасуы арқылы

3) электрондардың жұптасуы арқылы

4) иондану энергиясының артуы арқылы

5) зарядталған бөлшектердің электростатикалық тартылыс күштерінің әсерінен

9. Қай қосылыстардағы атомдар арасында донорлы-акцепторлы байланыс түзіледі?

1) NH₃ + BF₃

2) NaCl + AgNO₃

3) NH₃ + HCl

4) H₂ + Cl₂

5) Zn + 2HCl

10. Ковалентті байланысты қалай белгілейді?

1) белгісі жоқ

2) үш нүктемен

3) бағдаршамамен

4) қос нүктемен

5) сызықшамен

11.Бейтарап атом оң зарядталған ионға қалай айналады?

1) электрон беріп

2) электронды қосып алып

3) иондану энергиясын арттырып

4) электрондарын жұптастырып

5) валенттілігін өзгертіп

12. Қай молекулада полюсті ковалентті байланыс бар?

1) H₂

2) NaCl

3) НВr

4) CsВr

5) СаCl₂

13. Қай молекуладағы байланыс полюссіз ковалентті?

1) СО

2) Вr₂

3) Н₂О

4) HCl

5) КСl

14. НСl молекуласындағы байланысты қандай электрон бұлттары түзеді?

1) p - p

2) s - s

3) s - p

4) s - sp

5) p - sp

15. Қай элементтің электртерістігі жоғары?

1) F

2) J

3) Cl

4) Br

5) At

16. Солдан оңға қарай электртерістігі өсетін элементтер қатарын көрсетіңіз?

1) F – Cl – J – At

2) Na – Mg – Al – Si

3) Be – Mg – Ca – Ba

4) Mg – Al – Be – H

5) Be – At – H – Al – N

17. СО молекуласындағы байланыс түрі қандай?

1) сутектік

2) ковалентті полюссіз

3) иондық

4) донорлы-акцепторлы

5) ковалентті полюсті

18. Иондық байланысы бар оксидтер қатарын көрсетіңіз?

1) CO, SiO₂

2) СаО, Na₂O

3) SO₃, CO₂

4) NO, CO

5) Cl₂O₇ К₂О

19. Металдық байланысы бар элементтер қатарын көрсетіңіз?

1) N, P

2) S, O

3) Аl, Rb

4) Be, Cl

5) Na, F

20. Иондық қосылыстарға қандай қосылыстар жатады?

1) СаО, SiO₂

2) NaCl, СuО

3) NO, Cl₂O₇

4) CO, SO₃

5) Na₂O, CO₂

21. Қай зат құрамында үш байланыс бар?

1) азот

2) оттек

3) хлор

4) фосфор

5) бор

22. Метан молекуласындағы көміртектің гибридті күйі қандай?

1) sp³

2) sp²

3) sp¹

4) sp

5) s²p³

23. ВеСl₂ молекуласындағы гибридтенудің түрі:

1) sp

2) sp²

3) s²p

4) sp³

5) s²p³

24. Су молекулаларының арасында қандай байланыс бар?

1) ковалентті полюсті

2) ковалентті полюссіз

3) донорлы-акцепторлы

4) иондық

5) сутектік

25. Қос байланыс қандай атомдар арасында түзіледі?

1) бром

2) азот

3) хлор

4) оттек

5) иод

26. Қай байланысты координациялық байланыс деп атайды?

1) ковалентті полюссіз

2) донорлы-акцепторлы

3) иондық

4) сутектік

5) ковалентті полюсті

27. ВСl₃ молекуласындағы гибридтенудің түрі

1) sp²

2) sp

3) s²p

4) sp³

5) s²p³

28. Бериллий хлориді молекуласының кеңістіктегі құрылысы қандай?

1) жазықтық тригоналды

2) сызықтық

3) тетраэдрлік

4) октаэдрлік

5) тригоналды-бипирамида

29. Сызықтық молекуланың валенттік бұрышы неге тең?

1) 109⁰28

2) 90⁰

3) 120⁰

4) 45⁰

5) 180⁰

30. Валенттік бұрышы 120⁰ болатын молекуланың кеңістіктегі құрылысы қандай?

1) сызықтық

2) жазықтық тригоналды

3) тетраэдрлік

4) тригоналды-бипирамида

5) октаэдрлік

№ 6 дәріс. Химиялық үрдістердің энергетикасы

1. Дәрістің мақсаты:

Химиялыќ термодинамиканыѕ негізгі тїсініктерін игеру студенттерді Гесс заны жјне одан шыєатын салдарын јртїрлі ќўбылыстарєа пайдалануды, химиялыќ реакциялардыѕ ґздігінен жїру баєытын аныќтауды їйрету.

2. Дәрістің жоспары:

1. Õèìèÿëûқ ðåàêöèÿëàðäûң ýíåðãåòèêàëûқ ýôôåêòiñi

2. Термохимия. Гесс заѕы.

3. Ішкі энергия және энтальпия.

4. Энтропия жјне Гиббс энергиясы. Химиялыќ реакциялардыѕ ґздігінен жїру шарттары.

3. Дәрістің мазмұны:

Õèìèÿëûқ ðåàêöèÿëàðäûң ýíåðãåòèêàëûқ ýôôåêòiñi

Õèìèÿëûқ ðåàêöèÿëàð ýíåðãèÿны ñiңiðó íåìåñå áөëiï øûғàðó àðқûëû æүðåäi. Ýíåðãèÿ áөëó àðқûëû æүðåòií ðåàêöèÿëàðäû – ýêçîòåðìèÿëûқ, àë ýíåðãèÿны ñiңiðó àðқûëû æүðåòií ðåàêöèÿëàðäû – ýíäîòåðìèÿëûқреакциялар äåï àòàéäû. Õèìèÿëûқ ðåàêöèÿëàð êåçiíäå áàéқàëàòûí ýíåðãèÿ құáûëûñòàðûí êөðñåòó үøií òåңäåóäiң îң æàғûíà áөëiíãåí íå ñiңiðiëãåí ýíåðãèÿíû æàçàäû.

Ðåàêöèÿғà қàòûñқàí æәíå ðåàêöèÿ íәòèæåñiíäå òүçiëãåí çàòòàðìåí áiðãå ðåàêöèÿíûң æûëó ýôôåêòiñi êөðñåòiëãåí òåңäåóäi òåðìîõèìèÿëûқ теңдеу äåï àòàéäû.

Õèìèÿëûқ ðåàêöèÿëàð êåçiíäå áàéқàëàòûí æûëó ìөëøåðií êèëîêàëîðèÿìåí íåìåñå êèëîäæîóëüìåí өëøåéäi: 1 êêàë=4,1840 êÄæ.

Òåðìîäèíàìèêàäà æүéåäåí áөëiíåòií æûëó ìөëøåði òåðiñ (-) òàңáàìåí, àë æүéåíiң ñiңiðåòií æûëóû îң (+) òàңáàìåí áåëãiëåíåäi. Ñîíäûқòàí õèìèÿëûқ ðåàêöèÿëàð êåçiíäå áөëiíåòií æûëóäû òåðiñ òàңáàìåí, àë ñiңiðiëåòií æûëóäû îң òàңáàìåí áåëãiëåéìiç.

Æàé çàòòòàðäàí õèìèÿëûқ қîñûëûñòûң áið ìîëi òүçiëãåíäå áөëiíåòií íåìåñå ñiңiðiëåòií æûëó ìөëøåðií ñîë қîñûëûñòûң òүçiëó æûëóû äåéäi. Êөìiðòåê (IV) îêñèäiíiң êөìiðòåê ïåí îòòåêòåí òүçiëó ðåàêöèÿñûíûң òåðìîõèìèÿëûқ òåңäåóií áûëàé êөðñåòåäi:

Поиск по сайту: